سایه برج جهان نما همچنان برسرمیدان نقش جهان

برج جهان‌نمای اصفهان که با ارتفاع 50 متر حدود 17 سال پیش در فاصله 700 متری و در منظر میدان تاریخی فرهنگی ثبت جهانی شده نقش جهان ساخته شد، از همان ابتدا مخالفت میراث دوستان و کارشناسان سازمان یونسکو را به دنبال داشت.

ساخت این برج 14 طبقه موجب شد تا موضوع قرار گرفتن میدان نقش جهان در فهرست «میراث در خطر» یونسکو نخستین بار در سال 80 مطرح شود.

کارشناسان یونسکو در بازدید از وضع آثار ثبت جهانی شده ایران بویژه میدان نقش جهان و برج جهان‌نما، علت مخالفت خود با این سازه را مخدوش شدن حریم منظری میدان ثبت جهانی‌شده نقش جهان اصفهان به دلیل ارتفاع بلند برج جهان‌نما اعلام کردند و با بیان این‌که میدان نقش جهان را نمی‌توان منفرد و مجزا از اطراف آن دید و خط آسمانی و منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان مخدوش شده است، خواستار تعدیل ارتفاع آن شدند؛ مساله‌ای که با وجود گذشت ده سال هنوز به طور کامل اجرایی نشده است.

وعده تخریب 10 روزه

برج جهان‌نما در سال 75 توسط شهرداری اصفهان در محل کاروانسرای تاریخی «تحدید» در ابتدای خیابان چهارباغ عباسی اصفهان و در 14 طبقه احداث و کاربری آن نیز مرکز خدمات فرهنگی، تجاری و اداری اعلام شد. البته بعدها به دلیل مخالفت و اعتراض یونسکو و برخی مسئولان و رسانه‌ها، ارتفاع آن با دو متر کاهش، به 48متر رسید، اما این کاهش ارتفاع نتوانست نظر موافق کارشناسان یونسکو را به خود جلب کند، به طوری که اعلام کردند در صورت کوتاه‌نشدن این برج مزاحم که چهره نقش جهان را مخدوش کرده، میدان نقش جهان اصفهان را به فهرست میراث جهانی در خطر یونسکو اضافه می‌کند؛ هشداری که گرچه با گذشت زمان جدی‌تر ‌شد، اما با بی‌تفاوتی در اصفهان همراه بود و نتوانست موجب کم شدن ارتفاع برج شود تا این‌که اواخر اسفند سال گذشته و همزمان با نزدیک شدن به روزهای حضور کارشناسان یونسکو در ایران، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری از تخریب بخش‌های باقیمانده از برج تجاری جهان‌نما در اصفهان خبر داد و گفت: طی ده روز آینده این برج تعدیل می‌شود تا کارشناسان یونسکو نتوانند میدان نقش‌جهان را در فهرست آثار درخطر جهان قرار دهند.

مسعود علویان‌صدر در گفت‌وگو با ایسنا افزود: در جلسه‌ای با حضور مسئولان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان اصفهان تصمیم گرفته شد تا سریع‌تر نسبت به تخریب دیوارها، سقف و ستون‌های باقیمانده در طبقه آخر برج جهان‌نما که سال‌ها محل مناقشه در موضوع اثر ثبت جهانی‌شده میدان نقش جهان اصفهان بود، اقدام شود و این مصوبه تا حدود ده روز دیگر به طور صد درصد اجرا خواهد شد.

براساس گفته این مقام مسئول، روند تخریب و تعدیل برج باید تا اوایل فروردین و پیش از ورود کارشناسان یونسکو به ایران انجام شده و پایان می‌یافت. این در حالی است که یک ماه از حضور کارشناسان یونسکو که اردیبهشت امسال به کشور آمدند و از روند تعدیل برج جهان‌نمای اصفهان بازدید کردند، گذشته، اما تاکنون فقط 50 درصد روند تعدیل انجام شده است.

جای نگرانی نیست

اجلاس یونسکو کمتر از یک ماه دیگر در تیرماه برگزار خواهد شد؛ اجلاسی که قرار است در آن علاوه بر بررسی پرونده کاخ گلستان و منطقه میمند برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو، پرونده برج جهان‌نمای اصفهان نیز مورد بررسی قرار گیرد و درباره خروج آن از فهرست آثار جهانی تصمیم‌گیری شود؛ تصمیم‌گیری‌ای که براساس بازدید و نظر کارشناسان یونسکو انجام خواهد شد و البته با توجه به پایان نیافتن عملیات تعدیل جای نگرانی دارد.

اگرچه علویان صدر، معاون سابق میراث فرهنگی کشور و ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی استان اصفهان هر دو در گفت‌وگو با مهر با بیان این‌که بازدید کارشناسان یونسکو از جهان نما رضایتبخش بوده است، درباره این تصمیم‌گیری اظهار خوش‌بینی می‌کنند.

50 درصد کار تخریب انجام شده است

معاون میراث فرهنگی استان اصفهان در خصوص میزان پیشرفت کار تعدیل بخش‌های باقیمانده برج به مهر می‌گوید: تاکنون حدود 50 درصد کار انجام شده و عملیات تعدیل در حال پیگیری است.

ناصر طاهری با بیان این که اکنون کارگاه عملیاتی در محل برج در حال فعالیت است، می‌افزاید: شهرداری زمان مشخصی را برای پایان کار اعلام نکرده است.

معاون عمرانی شهرداری اصفهان اما با بیان این که در خصوص این گفته که حدود 50 درصد کار انجام شده است، اظهار نظر نمی‌کنم، به مهر می‌گوید: عملیات تخریب بخش‌های باقیمانده شروع شده و کار در حال انجام است.

علیرضا قاری القرآن می‌افزاید: کار تعدیل به دلیل ویژگی‌های خاص منطقه و حفظ امنیت و ایمنی افرادی که در برج و اطراف آن تردد دارند، از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار است و همین موضوع موجب شده تا روند کار با کندی همراه شود.

وی با بیان این که عملیات تخریب در حال انجام است، خاطرنشان می‌کند: اکنون نحوه پایین آوردن نخاله‌های ساختمان یکی از موضوعاتی است که باید برای آن چاره‌اندیشی شود و بنابراین برای عملیات پایین آوردن نخاله‌ها در حال برنامه‌ریزی هستیم

قاری القرآن در پاسخ به این پرسش که چرا روند تخریب چند ستون و دیوار برای مجموعه شهرداری با این همه توانمندی در حوزه عمرانی این چنین چالش‌برانگیز و طولانی شده است، می‌گوید: بحث تعدیل بخش‌های باقیمانده برج جهان‌نما قبل از سال 91 به حوزه عمرانی شهرداری سپرده شد و از پنچم فرودین، پیمانکار کار تخریب را آغاز کرد، دلیل کندی کار هم ظرافت و حساسیت‌هایی است که در بحث تخریب باید از نظر فنی به آنها دقت شود.

در انتظار یک تصمیم بزرگ

تخریب و تعدیل برج جهان نما در حالی هنوز به پایان نرسیده است که معاون اداری مالی شهرداری اصفهان که پیش از این طرح تعدیل بخش‌های باقیمانده از برج جهان‌نما را مدیریت می‌کرد، در بهمن سال گذشته در گفت‌وگو با مهر اعلام کرد که کار تخریب بخش‌های مورد نظر انجام شده و این آمادگی وجود دارد تا میراث فرهنگی برای بازید و تهیه گزارش اقدام کند.

حسام‌نژاد گفت: در صورتی که میراث فرهنگی بگوید چه نکاتی لازم است در گزارش آورده شود، شهرداری این آمادگی را دارد تا خود نسبت به تهیه گزارش و ارائه آن به میراث فرهنگی اقدام کند.

البته کار تعدیل این برج که برای اولین بار از زمستان 84 آغاز شد، برخلاف گفته این مسئول نه تنها در بهمن سال گذشته به پایان نرسید، بلکه همچنان ادامه دارد و به سرانجامی نرسیده است و مشخص نیست که تا پیش از اجلاس میراث جهانی نیز به پایان خواهد رسید یا نه و میدان نقش جهان که در هشتم بهمن ۱۳۱۳ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و در اردیبهشت ۱۳۵۸ در ردیف نخستین آثار ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت، همچنان در این فهرست ارزشمند باقی خواهد ماند یا نه!

تکرار یک تجربه تلخ

شاید تجربه ساخت برج جهان‌نمای اصفهان در منظر یک اثر تاریخی و جهانی و روند کش و قوس‌های چند ساله آن کافی بود تا این تجربه تلخ در دیگر نقاط کشور و در حریم دیگر آثار تاریخی کشورمان تکرار نشود، اما متاسفانه این طرح یک بار دیگر در حریم ارگ کریمخان شیراز تکرار شد.

ساخت هتل در مهم‌ترین رکن مجموعه زندیه شیراز یعنی ارگ کریمخان نه تنها خط آسمان این اثر تاریخی را مخدوش کرده است که کارشناسان میراث‌فرهنگی، ادامه ساخت هتل با چنین ارتفاعی را مانع ثبت‌جهانی پرونده مجموعه زندیه می‌دانند.

معاون فنی میراث فرهنگی استان فارس از اسکلت فلزی هتل خیابان رودکی تحت‌عنوان جهان‌نمایی دیگر نام می‌برد و به خبرگزاری میراث‌فرهنگی می‌گوید: بحث ساخت هتل در خیابان رودکی مربوط به سال‌ها قبل می‌شود، اما از آنجا‌که ساخت آن در حریم شهر و بافت تاریخی نبوده، شامل ضوابط میراث‌‌فرهنگی هم نمی‌شده، اما هیچ‌کس تصور نمی‌کرد ساختمانی با چنین ارتفاع و سطح تراکمی در محدوده و نزدیکی ارگ کریمخان ساخته شود.

سیامک بصیری با بیان این‌که ما معتقدیم بهتر است با ساخت هتل خط آسمان ارگ خدشه‌دار نشود، تصریح می‌کند: اما شرایط هم به‌گونه‌ای است که نمی‌توانیم در برابر این اتفاق هزینه‌ای مضاعف بدهیم، زیرا ساخت هتل در محدوده بافت تاریخی قرار ندارد و اقدام سازنده در اصل غیرقانونی نیست، اما به‌دلیل ارتفاع زیاد و مخدوش کردن حریم منظر اثر حتی اگر بخواهیم حقوقی را مطالبه کنیم و حکم هم به‌نفع میراث‌فرهنگی صادر شود، نیازمند هزینه و انرژی گزافی است که در توان اداره کل میراث‌فرهنگی استان فارس نیست.

این درحالی است که فعالان میراث‌فرهنگی از آماده‌شدن پرونده ثبت جهانی مجموعه زندیه می‌گویند و معتقدند اگر قرار است مجموعه زندیه ثبت جهانی شود، لازم است حریم‌های این مجموعه مطابق استانداردهای یونسکو باشد تا دچار معضلی ‌از جنس جهان نمای اصفهان نشویم.