سر بچرخانید تا شنیده‌ها را ببینید

 براساس گفته‌های جعفر شهری در کتاب طهران قدیم، اینجا اولین خیابان مشجر تهران از زمان صفویه بوده به طوری که در تابستان شاخه‌های درخت‌ها از 2 طرف خیابان در هم فرو می‌رفته و تاریک و روشنای ایجاد شده از این شاخه‌ها هم زیبایی خاصی داشته و هم خنکای دلنشینی برای عابرین زیباپسند. البته این خیابان بیشتر محل عبور و مرور شاه و درباریان بوده است. زیرا به سردر الماسیه یعنی بخش شمالی اندرون شاهی منتهی می‌شده است. این روزها خیابان باب همایون به نرده‌های شمالی وزارت دارایی ختم می‌شود. باب‌همایون اسم‌های دیگری هم داشته، مثل: خیابان سردر الماسیه، دراندرون، دالان بخشت، نقاره‌خانه و... .

وقتی خیابان باب همایون (شمالی ـ جنوبی) را طی کردید، به خیابان صوراسرافیل (شرقی ـ‌ غربی) می‌رسید. از اینجا می‌توانید از خیابان داور به بازار برسید، درست قبل از سبزه میدان. در خیابان داور هم ورودی کاخ گلستان قرار دارد که جایی دیدنی است.

مسیر دیگر این است که از میدان توپخانه وارد خیابان ناصرخسرو شوید. به اینجا ناصریه هم می‌گفتند. این خیابان را به نام ناصرالدین شاه گذاشته بودند که بانی و احداث‌کننده این خیابان بوده است. ناصرخسرو هم در گذشته درخت‌های زیادی داشته ولی این روزها چیزی از درخت‌ها و نهر‌ها باقی نمانده! ناصرخسرو بسیار دیدنی است. کافی است با فراغ بال در اینجا قدم بزنید و به راحتی بافت قدیمی را مشاهده کنید. همین‌طور‌که خیابان ناصر خسرو را طی می‌کنید تا به سمت بازار برسید، سمت راست شما مدرسه دارالفنون قرار دارد. البته این روزها نمی‌توانید از دارالفنون دیدن کنید. چون در حال مقاوم‌سازی و مرمت آن هستند. ولی حتی دیدن سردر آن خالی از لطف نیست. جالب است بدانید که یک زمانی در این خیابان در آشپزخانه اندرونی شاه هم قرار داشته و یک مستراح عمومی با نام «مبال رئیس». در سمت چپ خیابان ناصرخسرو کوچه‌های امام جمعه خوئی و خدابنده‌لوها و خراسانی‌ها را می‌‌بینید. اینها از کوچه‌های قدیمی هستند. البته سر زدن به کوچه مسعود خان برای دیدن محل اصلی انتشارات صدرا هم خالی از لطف نیست.

در همان سمت چپ خیابان در قسمت ورودی کوچه مروی، مجسمه زیبایی قرار دارد. مردی با فشار و خستگی در حال کشیدن یک گاری پر از بار است و پسرش روی گاری کنار گونی‌ها نشسته و در حال کتاب خواندن است. این مجسمه را منصور آذری،‌ رئیس کنونی انجمن مجسمه‌سازان ایران، ساخته است. اگر به کوچه مروی ‌بروید، به لباس‌فروشی‌های مختلفی می‌رسید که اغلب لباس‌های زنانه دارند. البته بازار فروش مواد خوراکی خارجی مثل انواع کافی میکس‌ها ، کاکائوها و... هم داغ است. اگر از این بازار دیدن کردید حتما به سردر دبیرستان مروی و خان مروی هم دقت کنید. دبیرستان مروی پس از دارالفنون از مهم‌ترین مدارس تهران بوده است.

در سمت راست ناصرخسرو، شمس‌العماره قرار دارد. یکی از ویژگی‌های خاص این خیابان وجود تعداد بسیار زیاد مساجد با کاشیکاری‌های دیدنی است.

در خیابان ناصر خسرو 2 گروه از افراد را می‌بینید؛ یکسری که مشغول کار و خرید و... هستند و گروه دیگری که کنار خیابان ایستاده‌اند! اینها بیکار نیستند. اگر دقت کنید کم‌کم از تکرار بلند حرف دا که در حقیقت همان «دارو» است، متوجه می‌شوید این افراد همان داروفروشان مشهور ناصرخسرو هستند. گویا داروفروشی از قدیم در این محل رواج داشته است. چون به عنوان مثال از قدیم دکان میرزا غلامعلی دوافروش پایین‌تر از کوچه امام جمعه خوئی قرار داشته است؛کسی که داروهای ایرانی و کم و بیش داروهای خارجی می‌فروخته است.

انتهای خیابان ناصرخسرو، به خیابان 15 خرداد می‌رسد. همان ابتدا که وارد 15 خرداد می‌شوید، پله‌های مسجد امام را می‌بینید. از پله‌ها که پایین بروید، ابتدا با یک فضای مستطیل شکل بزرگی مواجه می‌شوید که در دور تا دور آن مغازه‌های مختلف مشغول به کار هستند. جالب‌ترین قسمت در این حیاط مستطیلی جلوخان شمالی مسجد است که کاشیکاری زیبایی دارد.

قدمت مسجد شاه (که براساس تغییر کاشیکاری‌هایش از سال 1357 به بعد، به مسجد امام خمینی تغییرنام داده) به زمان فتحعلی‌شاه قاجار باز می‌گردد. ورودی این مسجد یا همان هشتی، طاق‌های بلند و کاشیکاری‌های بسیار دیدنی دارد. دور تا دور صحن مسجد نیز رواق‌های مختلف قرار دارد و در وسط آن یک حوض بزرگ آب هست.

اگر به جلوخان غربی بروید، با حجره‌های سنگ‌های قیمتی و نقره و... روبه‌رو می‌شوید. اینجا حتی چهره فروشندگان هم تا اندازه‌ای فرق می‌کند، ریش‌های بلند، دست‌های پر از انگشتر. در همین قسمت غذای شرف‌الاسلامی قرار دارد که از قدیمی‌ترین رستوران‌های بازار است. البته باید خودتان را زود به اینجا برسانید. چون ممکن است غذایش تمام شود و چیزی به شما نرسد.

اگر هم از سمت جلوخان شرقی مسجد بگذرید، به بازار جعفری و بازار بین‌الحرمین می‌رسید. بازار بین‌الحرمین به بازار حلبی‌سازها هم معروف است ولی هیچ خبری از حلبی‌سازی نیست! این قسمت از بازار برای کسانی مناسب است که می‌خواهند لوازم‌التحریر خریداری کنند. از دفتر و خودکار و کاغذ گرفته تا دفتر فروش و دفتر کل و خلاصه نوع برگه و دفتری که به کارهای حسابداری مربوط می‌شود. تک و توک مغازه‌های لباس‌فروشی (خصوصا در بازار کویتی‌ها) و وسایل تزئینی و کاغذهای رنگی برای تولد و جعبه‌های کادویی و... هم می‌بینید.

در بازار بین‌الحرمین به یک در قدیمی می‌رسید که محل قبلی موزه و ملک مرحوم ملک بوده است؛ جایی که امروز کتابخانه و موزه‌اش در سردر باغ ملی (جنب وزارت خارجه) قرار دارد.

وقتی به چهارراه بین‌الحرمین می‌رسید اگر به سمت پایین بروید، بازار مسجد جامع نام دارد و اگر به سمت بالا بروید، به کوچه نوروزخان می‌رسید. در کوچه نوروزخان هم تقریبا همان کاغذها و وسایل تزئینی و... فروخته می‌شود.

در کوچه مسجد جامع هم به مسجد جامع می‌رسید! بعضی می‌گویند اینجا اولین مسجد جامع بوده که قدمت بسیاری دارد. گویا تاریخ ساخت قسمت اول این بنا به زمان شاه عباس دوم صفوی بازمی‌گردد.

* اطلاعات کهن برگرفته از کتاب طهران قدیم، نوشته جعفر شهری، جلد 1 و 2 است.

حورا نژادصداقت