مشق عید فله ای

امروزه کلاسهای درس در سراسر دنیا در حالت معلم محوری و تکلیف محوری صرف ، به کارگاهی تبدیل می شود که در آن پرورش استعدادهای دانش آموزان و بالفعل کردن آنها ، اساس کار معلمان قرار می گیرد.

کد خبر: ۱۲۹۲۴۳

دیگر از تکالیف خسته کننده و زیاد مکتبخانه های قدیم خبری نیست. توجه به کیفیت و نوع تکالیف ارائه شده ، جای کمیت و میزان تکالیف را گرفته است. این مهم در کشور نیز چند سالی است که در نظر مسوولان آموزش و پرورش قرار گرفته و موجب تحولاتی در این خصوص شده است. هر چند در بدنه آموزش و پرورش می توان معلمانی را یافت که هنوز بی توجه به روشهای نوین تعلیم و تربیت ، در پی ارائه مدل سنتی از ارزشیابی و تعیین تکالیف برای دانش آموزان هستند ؛ اما کارشناسان و مدیران ارشد آموزشی این وزارتخانه با ممنوع کردن ارائه تکالیف بیش از اندازه در ایام عید ، سعی در اصلاح این روند معیوب دارند.

منوچهر فضلی خانی ، مدیرکل آموزش و پرورش راهنمایی وزارت آموزش و پرورش در این خصوص می گوید: تکلیف زیاد برای ایام عید دانش آموزان ممنوع است و خانواده ها در صورت مشاهده تخلف ، می توانند به معاون آموزش عمومی استان خود مراجعه و شکایت کنند.
وی حتی تولید پیک نوروزی را در اختیار سازمان های آموزش و پرورش در استان ها می داند و می افزاید: آموزش و پرورش استان های کشور ، در تولید پیک نوروزی خود مختار هستند.
این در حالی است که در سالهای نه چندان دور ، خود وزارت آموزش و پرورش به تولید و توزیع این پیکها اقدام می کرد یا دستور انجام آن را برای ادارات کل استان ها ابلاغ می کرد. شاید نتایج ضعیف و ناکارآمدی این شیوه و تفکرات معلمان و اولیای مدرسه در این خصوص منجر به اصلاح این شیوه شد. عبدالرحیم رحیمی ، کارشناس آموزش و پرورش در این خصوص می گوید: بررسی نتایج حاصله از اجرای چندین ساله طرح پیکهای نوروزی ، مسوولان را واداشت تا با بازنگری درخصوص این طرح آن را از حالت اجباری به حالت اختیاری درآورند. به همین منظور از سال گذشته تهیه و توزیع این پیکها در استان اردبیل قطع شده است. وی توزیع مجلات رشد را اقدامی مناسب درخصوص ایجاد آمادگی دانش آموزان می داند و اشاره می کند: فرهنگ سازی در میان معلمان برای استفاده بهینه از این مجلات می تواند جایگزین مناسبی برای پیکهای نوروزی باشد و با توجه به این که هم اکنون هیچ جایگزین مناسبی ارائه نشده است و نیز باتوجه به لزوم درگیر ساختن دانش آموزان با دروس و تکالیف در ایام عید ، جمع آوری نظرات و آراء کارشناسی درباره یافتن جایگزینی مناسب برای پیکهای نوروزی با مدنظر قرار دادن شاخصهای علمی و تربیتی نوین می تواند راهکاری برای برون رفت از این چالش باشد.
قطع ارتباط دانش آموزان با مباحث و دروس ارائه شده در ایام تعطیلات عید که گاهی تا 20 روز به طول می انجامد ، موجب بروز اشکالاتی در فرآیند یادگیری فراگیران می شود و پس از این دوره تعطیلی ، معلمان به ناچار مرور مباحث تدریس شده پیشین را از سر می گیرند. این موضوع نه تنها در حال حاضر که پیکهای نوروزی اهمیت پیشین خود را از دست داده اند ؛ بلکه سالهای گذشته هم این گونه بود. به عبارت دیگر اگر هدف از ارائه تکالیف در قالب پیک نوروزی یا به هر شکل دیگر ، پافشاری بر آموزش و فراگیری دانش آموزان باشد ، چنین هدفی از مجموعه فعالیت های تکلیفی دانش آموزان تاکنون حاصل نشده است.
موضوعات مطرح شده ، لزوم بازنگری در شیوه تعیین تکالیف بویژه تکالیف نوروزی را بیش از پیش نمایان می کند.
در این بازنگری به نظر می رسد تغییر رویکرد از میزان و کمیت تکالیف به شیوه و کیفیت آن از اهمیت بسزایی برخوردار است. میزان تکالیف ارائه شده ، می تواند در انگیزه و علاقه فراگیر تاثیر فراوانی بر جای بگذارد. تکلیف زیاد و خسته کننده دانش آموز را در حالتی قرار می دهد که بی توجه به مفهوم دروس فقط می کوشد تکلیف را به صورت ظاهری انجام دهد و محتوا در این میان قربانی می شود و به این ترتیب اهداف رفتاری و آموزشی مورد نظر حاصل نمی شود و به فرآیندی فرسایشی تبدیل می شود که در نهایت به دلیل یادگیری نامناسب ، تبعات جبران ناپذیری را در سالهای آینده بر دانش آموز می گذارد.
حفظ الله سیدعلیخانی ، مشاور روان شناسی و دبیر باسابقه عربی با اشاره به این که تکالیف نظام قدیم ، توفیقی اجباری بود ، می گوید: هر چند اضطراب انجام تکالیف در آن دوره زیاد بود ؛ اما به هر حال نوع خاص تکالیف آن دوره ، مانع جدایی دانش آموز از مباحث درسی می شد و به صورت یک خط در میان هم که شده بود ، تکالیف انجام می شد و باعث یادآوری مطالب آموخته شده و دور شدن از فضای درس نمی شد.
این دبیر باسابقه می افزاید: هم اکنون تکالیف چون پشتوانه آموزشی قوی ندارد و براساس اصول و نظریه های صحیح تربیتی طراحی نمی شود ، در دانش آموزان انگیزه لازم را برای انجام تکالیف ایجاد نمی کند و این شیوه به عنوان راهکاری برای ایجاد پیوند میان دانش آموز ، درس و یادگیری ، قدرت و توانایی لازم را ندارد.
وی با اشاره به این که در پایه های ابتدایی ، پیکهای نوروزی با اندکی تغییر و اصلاح می توانند به شیوه ای مطلوب در ایام تعطیل مانند پلی ارتباطی ایفای نقش کنند ، می گوید: در پایه های راهنمایی و دبیرستان باید براساس بودجه بندی کتابها دروس تحت عنوان واحد نوروزی یا دروس نوروزی گنجانده شود که همزمان با تعطیلات نوروزی ، این دروس در منزل به وسیله خود دانش آموز مطالعه و آموخته شود و برای ایجاد انگیزه مضاعف در دانش آموزان در پایان تعطیلات با آزمونی از این دروس ارزشیابی به عمل بیاید و نمره آن به صورت فعالیت خارج از کلاس و در حد 2 یا 3 نمره در میانگین نمره مستمر دانش آموز اعمال شود.
سیدعلیخانی که سابقه مشاوره ، کارشناسی و همچنین مدیریت آموزشی را در کارنامه خود دارد ، با اشاره به نقص سیستم ارزشیابی در نظام آموزش و پرورش که نمره محور است ، تاکید می کند: هم اکنون با وجود چنین سیستمی به نظر می رسد تنها راه جلوگیری از منفک شدن رابطه دانش آموز با درس در ایام تعطیلات نوروزی که در عمل از 25 اسفند تا 20 فروردین طول می کشد ، ایجاد چنین راهکاری در مدارس است تا با توجه به ارزش 2 یا 3 نمره ای این دروس ، دانش آموز با انگیزه کافی به یادگیری بپردازد.
وی تصریح می کند: در طراحی و تدوین چنین بخشی باید با توجه به تعطیلات عید نوروز و دید و بازدیدهای خاص آن شیوه ای اتخاذ شود که مانعی برای لذت بردن دانش آموزان از ایام عید نباشد و هم بتواند به اندازه کافی دانش آموز را با درس و مشق همراه کند.

تکلیف به جای پژوهش

سیدعلیخانی با اشاره به شیوه بعضی مدارس که در ایام عید و تعطیلات تابستان نیز به ارائه خدمات آموزشی برای فراگیران خود می پردازند ، می افزاید: در این مدارس از نیمه دوم تعطیلات عید دبیرانی با برنامه قبلی در مدارس به صورت شیفتی حاضر می شوند و دانش آموزانی که نیاز به راهنمایی و رفع اشکال دارند ، می توانند با حضور یا تماس تلفنی ، اشکالات خود را رفع کنند و از فضای مدرسه و درس زیاد دور نشوند.
هر چند چنین نظرات و دیدگاه هایی ریشه در وضعیت فعلی آموزش و پرورش دارد ولی ناگفته پیداست ، نبود انگیزه یا توانایی لازم در میان دانشجویان دانشگاه ها نشات گرفته از روش تعلیم و تربیت غلطی است که از خانواده و دبستان شروع شده و به دانشگاه ختم می شود و آثار آن در همه جوانب زندگی کاملا هویداست.
برای رفع این نقیصه شاید بتوان با تاکید بر ارزشمداری تحقیق و پژوهش و تایید و تشویق خلاقیت دانش آموزان را به میزانی از روحیه خودباوری و اعتماد به نفس رساند که بتوانند در طول سالهای تحصیلی و غیرتحصیلی خود این ویژگی را حفظ و روز به روز تقویت کنند.
مراسم نوروز فرصتی استثنایی در اختیار دست اندرکاران آموزش و پرورش قرار می دهد تا بتوانند با تکیه بر این ویژگی ها به برنامه ریزی منظم و دقیق برای بهره برداری بهینه از آن همت گمارند و دانش آموزان را به سمت و سوی کارهای پژوهشی با توجه به پایه تحصیلی آنان سوق دهند. به عنوان مثال با توجه به میزان سفرهای نوروزی می توان تکالیفی چون سفرنامه و یا تحقیق و گزارش درباره مکان تاریخی مذهبی یا طبیعی مورد بازدید را برای درس انشائ و یا ادبیات خواست. در جغرافیا می توان از دانش آموزان خواست تا با دقت در مسیر سفر و یا مقصد به ارائه تصویری از ویژگی های جغرافیایی موردنظر بپردازند و یا در درس علوم اجتماعی می توان در خصوص دید و بازدیدهای عید و آسیب شناسی روابط بین خانواده ها پرداخت و از نظرات دانش آموزان برای برنامه ریزی استفاده کرد.
این شیوه در حد مقدور می تواند در خصوص دروس حوزه هایی غیر از علوم انسانی نیز استفاده شود.
این روش علاوه بر آن که تفریح و شادی دانش آموزان را در ایام عید ضایع نمی کند ، می تواند با تکیه بر پژوهش محوری و خلاقیت موجب شکوفایی و تعالی دانش آموزان شود.

توجه به ظرفیت های دانش آموزان

بر همین مبنا می توان از دیدگاه های خود دانش آموزان و با هدایت معلم قبل از شروع تعطیلات به تعیین تکلیف موردنظر با توجه به برنامه خانواده دانش آموز پرداخت. این امر سبب می شود هر دانش آموز با توجه به استعداد و علاقه خود و چگونگی گذراندن تعطیلات ، تکلیف مناسب خود را انتخاب کند و با توجه به همین قدرت انتخاب و شعف ناشی از آن ، با انگیزه کافی و توانایی لازم آن را انجام دهد.
متاسفانه بی توجهی به چنین ظرفیت هایی موجب می شود تا با صرف هزینه های فراوان از بیت المال و همچنین از جیب خانواده های دانش آموزان ، نه تنها پیشرفتی در امور تحصیلی فراگیران حاصل نخواهد شد ، بلکه ایام عید را که می تواند خاطره ای خوش و انرژی مضاعفی را برای شروع مجدد کلاس و مدرسه در دانش آموز ایجاد کند ، به دوره اضطراب و نگرانی آنان تبدیل کند و موجب بروز مشکلاتی بین دانش آموزان و والدین آنها شود که در صدد اجبار فرزند خویش به انجام تکالیفی هستند که هیچ عایدی ای ندارد.
نظر والدین در این میان متفاوت است. سوسن تهرانی ، مادری که فرزند دخترش سالهای دبیرستان را می گذراند ، اعتقاد دارد تکالیف نوروزی و بویژه شکل مکتوب آن برای دانش آموزان تنفرانگیز است.
وی می گوید: تکالیفی که خصوصا به صورت نوشتاری است ، هیچ تناسبی با ایام عید که در واقع زمانی برای استراحت و تفریح بچه ها است ندارد و موجب خستگی ، کسالت و حتی تنفر دانش آموزان می شود.
خانم تهرانی با تاکید بر این که تکالیف عید باید کوتاه و مختصر باشد و موجب استرس و اضطراب کودکان و نوجوانان نشود ، می افزاید: بهتر است این تکالیف توام با طنز و فکاهی و لطیفه و بیشتر به صورت مطالب خواندنی باشد و نیازی به نوشتن جواب و غیره نداشته باشد تا با ایجاد فضای شاد و نشاطانگیز در میهمانی ها و دید و بازدیدها و حتی سفرها ، مورد توجه قرار گیرد.وی با طرح این سوال که آیا طراحان چنین تکالیفی خود حاضرند در ایام تعطیلات و به بهانه فراموش نکردن کار و فعالیت خود در منزل و یا در مسافرت اقدام به انجام تکالیف شغلی و اداری خود کنند ، خواستار بازنگری در خصوص این موضوع شد.
علمای تعلیم و تربیت بر اهمیت ارزشیابی مستمر از روند یادگیری فراگیران در طول سال تحصیلی تاکید فراوان دارند. این تاکید با توجه به نتایج حاصله از ارزشیابی ، چون ایجاد و تقویت حس مسوولیت بیشتر فراگیران در قبال وظایف خود ، بررسی عملکرد دانش آموز و معلم و شناسایی نقاط ضعف آنها تلاش برای رفع نواقص و نقاط ضعف و بررسی میزان رشد سطح علمی فراگیران اهمیت خود را بیشتر نمایان می کند.در این میان یافتن شیوه های نوین ارزشیابی که در غیاب معلمان و اولیای مدرسه در خلال تعطیلات نوروز بتواند با تکیه بر خلاقیت ، پژوهش مداری ، ایجاد انگیزه ، تقویت حس رقابت مثبت و علم آموزی به رشد و تعالی متناسب با فطرت الهی انسان بینجامد ، شایان توجه و اهمیت است.