دیداری از برج قابوس بلندترین بنای آجری جهان

شهرستان گنبدکاووس از شرق به مینودشت ، از شمال به مرز ترکمنستان ، از غرب به علی آباد کتول ، بندر ترکمن و شهر گرگان و از جنوب به استان سمنان محدود می شود.

کد خبر: ۲۳۹۶۷

نام این شهر از نام قابوس بن وشمگیر گرفته شده که مقبره وی نیز در میان همین شهر قرار گرفته است . قابوس یکی از حکام منصوب آل زیار در این منطقه بود و شهر (گنبدکاووس) گرگان قدیم را مرکز حکومت خود قرار داده بود. گنبدکاووس بعدها در اثر تهاجم های مغولان و تیموریان از میان رفت ، ولی در حدود سال 1316ه.ش شهر جدیدی در کنار شهر قدیم با نام گنبدکاووس ساخته شد. نقشه اصلی شهر را کارشناسان آلمانی در این زمان منطبق بر اصول شهرسازی طراحی کردند. به این دلیل خیابان های این شهر به صورت متقاطع طراحی شده و خبری از معابر تنگ و پیچ در پیچ نیست . این شهر آثار تاریخی متعددی دارد که از این میان برج قابوس ویژگی خاصی دارد و نام شهر نیز چنان که اشاره شد از این محل برگرفته شده است . برج قابوس از مهمترین بناهای تاریخی سده 4هجری بوده و بلندترین بنای آجری جهان به شمار می آید. این برج در مرکز شهر و بر فراز تپه ای بزرگ و دست ساخته به ارتفاع 15متر قرار گرفته است . این بنا در سال 397ه.ش به دستور شمس المعالی قابوس بن وشمگیر ساخته شد. بنا به روایات تاریخی ظاهرا جسد قابوس را در تابوتی شیشه ای نهاده و با زنجیر در میان برج آویخته اند تا کسی نتواند به آن دسترسی یابد. روزنه کوچکی که در سقف و رو به شرق ساخته شده است ، برای ورود و خروج کارگران و مصالح بوده که در جهت ساختمان سقف آن مشغول به کار بوده اند. از دیدگاه دیگر به نظر می رسد باز گذاشتن روزنه بخصوص آن طور که آن را زینت داده اند، بی ارتباط با عادت چندین هزار ساله چادرنشینان نباشد. آنها همیشه منفذ چادرهایشان را رو به آفتاب قرار می دادند تا نخستین پرتو آفتاب به درون چادر و در مورد برج به درون تابوت شیشه ای بتابد. برج قابوس استوانه ای شکل است و روی صفحه ای دایره ای قرار دارد. بدنه برج از خارج با 10بریدگی یا پشت بند زینت داده شده است . روی این بدنه ها به بلندی 3متر از طرف پایین 2رشته کتیبه آجری به خط کوفی ساده در میان قابهای آجری به درازای 2متر و پهنای 80سانتی متر نصب شده است . این رشته کتیبه از نظر متن و کلمات مانند یکدیگرند. سادگی این دو کتیبه می رساند که بانی بنا توجهی به تزیین و آرایش آن نداشته است . خطوط کتیبه با آجر ساده قرمز در حالی که روی آن ساییده شده و فاقد هر نوع روکشی است ، درون قابهای آجری که با آجر نیمگرد ساخته شده اند، جای گرفته است . بلندی این برج از روی تپه 51متر است که البته ارتفاع حقیقی آن نیست ؛ زیرا ارتفاع واقعی آن را باید از سطح زمین اندازه گرفت . براساس حفریاتی که روسها در سال 1899م کرده اند، مشخص شده که تا 10متر کف محوطه داخل برج را آجر چینی کرده اند که باز هم به سطح پی بندی نرسیده بودند. به طور حتم قسمت فوقانی این پی بندی می بایست مجاور سطح حقیقی زمین باشد. از این قرار چون سطح زمین داخل محوطه یک متر بالاتر از سطح زمین در خارج از محوطه است ، دست کم باید 9متر دیگر بر ارتفاع برج افزود که بدین ترتیب ارتفاع واقعی برج 60متر خواهد بود. در این برج از کاشیکاری اثری نیست . آجرهای آن بر اثر تابش آفتاب به رنگ زرد طلایی درآمده است . اندازه این آجرها بیشتر 6در25در25سانتی متر است . پایه بنا، اطراف سر در ورودی ، صفحه و خروجی های آجری آن صدمات زیادی دیده اند. برای اولین بار در سال 1304ه.ش برج بر پایه اسلوب قدیمی آن تعمیر شد. در سال 1318نیز گنبد مخروطی و پوشش بام گنبد تعمیر شد. برج قابوس به دلیل موقعیت ویژه خود در شهر گنبدکاووس علاوه بر این که تفرجگاه دائمی شهر و روستاهای اطراف است ، همه ساله علاقه مندان زیادی را که از استان ها و حتی خارج از کشور می آیند ، پذیراست.