نگاهی به مشکلات اقتصادی کشور پادشاهان آل سعود

عربستان سعودیحالادیگرسراب هم نیست

کد خبر: ۸۷۹

مدیران یک شرکت تولیدی در جده برای متقاعد کردن جوانان بازیگوش سعودی به کارکردن در خط تولید شرکت ملی بیسکویت و شیرینی جات ، با ظرفیت تولید روزانه 300 هزار بسته شیرینی ، یاد گرفته اند که تا حدی هم انعطاف پذیر باشند و هم صبر پیشه کنند.یک مرد جوان سعودی پس از آن که چند نفر از آشنایانش پنجره اتومبیلشان را پایین کشیده و به شوخی به او گفتند که بهتر است مواظب باشد گشتی های پلیس که در تعقیب مهاجران غیر قانونی هستند، او را دستگیر نکنند، بشدت خجالت زده شد و به پوشیدن لباس کار )یونیفرم( اعتراض کرد.دیگری از عنوان "کارگر"، در شغلی دون پایه با حقوق سالانه تقریبا6 هزار دلار متنفر بود و قصد داشت خود را به تازه عروسش به عنوان تکنیسین معرفی کند، و جالبتر این که سومی بر این نکته اصرار می ورزید که جایگاه او در مدیریت است نه در تولید.ویلیام منزیز، اهل نیوزلند و مدیر کارخانه یادشده می گوید: یک جوان سعودی که در طبقه اول کارخانه کار می کند، نزد من آمد و پرسید: من چرا نمی توانم سرپرست بشوم ؛ من فارغ التحصیل دانشگاه هستم و از دانشگاه لیسانس گرفته ام ، چرا باید در میان مردمی که از نپال ، بنگلادش و هندوستان آمده اند، کارکنم . ویلیام منزیز سپس می افزاید: "این داستانی است از انتظارات کاذب".انتظارات کاذب مصیبتی است که تمامی جامعه سعودی را فراگرفته و ریشه در این تصور دارد که کشوری با ذخیره های نفتی ظاهرا پایان ناپذیر، همیشه ثروتمند خواهد بود.اما زندگی راحت و بدون دغدغه ، آرام آرام از جامعه سعودی رخت بربسته و ناپدید می شود. عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگر در حال توسعه ، با مشکلات خاص این کشورها روبه روست و جوانان سعودی با این حقیقت مواجهند که سرانجام مجبورند در شغلهای واقعی کار کنند، آن هم به شرط این که بتوانند پیداکنند.این دوران انتقال و گذار، دورانی است سخت و پرافت و خیز، بویژه برای کشوری که جوانانش در دهه 80 پا به سن قانونی گذاشته و آن چنان زندگی کردند که گویا در قرعه کشی بلیت بخت آزمایی Lottery )( برنده شده اند. آنها مقرری ماهانه دولتی را دریافت و آن را برای ثبت نام در دانشگاه ذخیره می کردند. پس از فارغ التحصیل شدن از دانشگاه ، جایگاه هر کس در شغلهایی با ساعات کاری 10 صبح تا2 بعداز ظهر، به همراه حقوق های کلان از خزانه دولت ، در حقیقت مجوزی برای خانه نشینی و بیکاری( تضمین شده بود.برادر زاده پادشاه و رئیس مرکز سرمایه گذاری های عمومی عربستان سعودی ، شاهزاده عبدالله بن فیصل 51 ساله ، در این باره چنین اظهار نظر می کند: "واژه ای در زبان عربی وجود دارد به نام اتکالی ، بدین معنا که شما برای انجام کار به دیگران تکیه می کنید. مثل الان ، بعضی از سعودی ها نمی خواهند تن به کار بدهند. آنها تنبل شده اند. عربستان سعودی در امر فقر زدایی از زندگی تقریبا همه مردم ، موفق بوده است . اما امروزه علی رغم قیمت بالای نفت ، دلارهای نفتی )در فقر زدایی ( چندان کار آمد نیستند، بویژه وقتی قرار است که در میان تعداد بیشتری از شهروندان سعودی تقسیم شوند.نسل دوره انفجار جمعیت ، که در نتیجه ثروت نفتی دهه 70 به وجود آمد، اینک به بازار شغلی هجوم آورده که تنها قادر به ایجاد یک فرصت شغلی برای هر دونفر است . با توجه به این که سن نیمی از جمعیت 22 میلیونی سعودی زیر18 سال است ، آینده ممکن است بدتر از این شود.سنت شاهزادگان حاکم که هر مشکل مملکت را از طریق پول خرج کردن حل می کردند، دیگر کارایی چندانی ندارد. اما تصور این که چگونه باید درها را به روی دنیای آزاد، بویژه غرب ، باز کرد، بناگاه این کشورباید در جستجوی راهکارهایی برای رقیق کردن سنتهای خشک و سفت و سخت خود، برای رشد اقتصادی باشد. عربستان نیازمند فرصتهای شغلی برای نسلی است که والدین شان مشعوف و مطمن در کنار خزانه عمومی)بیت المال( چرت میزدند.این کشور نیازمند بهینه سازی زیر بنای فزاینده فرودگاه ها، اتوبان ها و تلفن های نصب شده درقلب صحرا که زمانی تحسین بینندگان را بر می انگیخت ، است . این کشور نیازمند نیروی برق و آب است تا بتواند کاهش خاموشی های پیاپی و جیره بندی آب را در دستور کار خود قرار دهد.تا حدودی آینده حول محور این پرسش بی پاسخ و لاینحل می چرخد که پس از کنار رفتن 44 فرزند بنیانگذار پادشاهی عربستان شاه عبدالعزیز از صحنه روزگار چگونه باید پادشاهی مطلق را به نسل بعدی سپرد؛ و اکنون که قبیله سلطنتی شامل بیش از7 هزار شاهزاده می شود، سوالات دیگری درباره این که تا چه زمانی بعضی از اعضای این قبیله می توانند با پادشاهی سعودی مانند کلوپ خصوصی خود رفتار کنند، مطرح میشود.از زمان کشف نفت ، ثروت عربستان سعودی با شالوده های ریاضت طلب و زاهدانه اسلامی کشور، یک همزیستی غیر مسالمت آمیز داشته است.ثروت نفت به سعودی ها این امکان و اجازه را داد تا نسبت به دوگانگی پویا، یک زندگی بینابین داشته باشند. طبقه تاجر سکولار در دنیای خود و قشر بشدت مذهبی نیز در دنیای خود زندگی می کنند. جایی که منافع دو گروه در تضاد با یکدیگر قرار می گیرند، قوانین غیر شفافی وجود دارد. برای مثال تجارت بیمه که بازرگانی جامعه متکی به آن است ، به این علت که قشر مذهبی با سوء ظن به آن نگاه می کند )چرا که معتقد است این خداوند است که تمامی حوادث را اراده می کند( در ماوراء قوانین رسمی زندگی و تنفس می کند، اما رانندگی زنان غیر قانونی باقی مانده است ؛ چرا که مخالفت مذهبی بر رفاه )زنان ( ارجحیت دارد. وهیب بن ذکر68 ساله رئیس گروه تجار جده ، با چهره ای غلط انداز که توانمندی مالی اش فقط از طرق نامحسوس مانند دکمه های طلایی که برای بستن جامه سفیدش استفاده می شود، قابل توجه است ، می گوید: "چیزی که مردم از آن غافلند یا نمی دانند و یاتظاهر می کنند نمی دانند، این است که عربستان سعودی یک کشور معمولی اسلامی نیست ، بلکه قلب تمام کشورهای اسلامی است . اما ما مجبوریم بین دو راه یکی را انتخاب کنیم. آیا ما میخواهیم در انزوا به سر بریم و یا بخشی از دنیا به عنوان یک مجموعه باشیم.نداشتن علاقه به شغل : ابتدا استخدام ، بعدا حضور نیافتن بموقع)در سرکار(دو عکس غیر عادی ، اما قابل توجه اخیرا در صفحه اول پر تیراژترین روزنامه اقتصادی عربستان سعودی ظاهر شد. هر دو عکس مرد جوانی را که لباسی عجیب و غریب به تن دارد و در حال بازکردن در اتومبیل و کمک به حمل چمدان ها به داخل هتل )ریجنسی هییات ( جده است ، نشان می دهد. وقتی یک جوان سعودی تن به قبول شغلی چون دربانی می دهد، فردای آن روز این خبر تیتر اول روزنامه ها میشود.عبدالرحمان تویجیری ، دبیر کل شورای عالی اقتصادی در این باره می گوید: مشکل اصلی اکنون رشد جمعیت است ، ما جمعیت جوان زیادی داریم که در حال رشد هستند و به مدرسه ، مراقبت های پزشکی و بالاخره به کار نیاز دارند.قوانین سعودی کردن Saudization )( که 5 سال پیش تصویب شد، حکم به حذف تدریجی میلیون ها کارگر خارجی داد.بر این قانون ، شمارکارگران بومی در هر واحد اقتصاد باید هر ساله 5 درصد افزایش یابد که معنی آن این است که امسال 25 درصد نیروی کار هر شرکت می بایست از شهروندان سعودی باشد، اما چنین چیزی اتفاق نیفتاده است . بعضی از کارفرمایان مانند بانکهایی که داخل آنها از سنگ مرمر فرش شده و دارای سیستم تهویه هوا و ساعتهای کار کوتاه هستند، به آسانی از سهمیه 25 درصدی فوق الذکر عبور کرده اند؛ اما در شرکتهایی که هزاران جاروکش خیابانی را در استخدام خود دارند، تقریبا نشانی از شهروند سعودی به چشم نمی خورد. شرکت ملی بیسکویت و شیرینی جات در جده به عنوان نمونه ای عبرت انگیز، مورد توجه است . این شرکت بیش از50 کارگر سعودی )یا به عبارت دیگر11 درصد( دارد، اگرچه در صورت رعایت قانون به طور صحیح ، می بایست 25 درصد یا110 کارگر سعودی در این شرکت مشغول به کار باشند.محمد کادی ، مدیر منابع انسانی کارخانه و شرکتهای وابسته به آن می گوید: "اگر من سالانه 200 شهروند سعودی را استخدام کنم ، حداقل 150 نفر آنان شغلشان را ترک خواهند کرد."استخدام کردن سعودی ها یک مطلب است ، انتظار داشتن از آنها برای حضور در سر کار، مطلبی است دیگر. مدیران در شرکت بیسکویت سازی مشاهده کردند که در طول هر ماه تنها18 درصد از کارگران خارجی بر سر کار حاضر نمی شدند در صورتی که این رقم برای کارگران سعودی بیش از50 درصد بود.با وجود این ، مدیران حس می کنند که نگرش دوری جستن از کار، یک نگرش در حال عقب نشینی است . در اوایل دهه 80 ، درآمد سرانه کشور بالغ بر28 هزار دلار در سال بود که با درآمد سرانه امریکا برابری می کرد. جمعیت بومی های سعودی از آن موقع تاکنون تقریبا دو برابر شده و به 14 میلیون رسیده ، در حالی که درآمد سرانه سقوط کرده و به 7 هزار دلار سیده است.جوانان سعودی از آن بیم دارند که هرگز به سطح زندگی پدرانشان دسترسی پیدا نکنند. کارگران آتی ، دیگر در مورد مسائل مربوط به موقعیت شغلی ، مانند بزرگی اداره و مکان سوال نمیکنند.فشار ازدواج در جوانی از یک سو، خرید مسکن و اتومبیل از سویی دیگر، بسیاری از سعودی های جوان را متقاعدکرده که حتی یک شغل در کارخانه ، از بیکاری بهتر است .10 سال پیش مساله ای به نام بیکاری اصلا مطرح نبود. امروزه نرخ بیکاری رسما18 درصد اعلام شده و احتمالا در میان فارغ التحصیلان اخیر، خیلی بیشتر است . به نظر نمی رسد که وضع فعلی روبه بهبودی رود. در حالی که تعداد مردان جوانی که هر ساله روانه بازار کار می شوند، در حدود100 هزار نفر برآورد می شود. بخش خصوصی و بخش عمومی در حدود50 هزار فرصت شغلی ایجاد می کنند. برد بورلند، رئیس اقتصاددانان بانک امریکایی سعودی دراین باره می گوید: "زمان چندانی نخواهد کشید که این مساله )بیکاری ( از یک نگرانی به یک مشکل اساسی تبدیل شود." نشانه هایی از این فشار قبلا نمایان شده است . سال پیش هنگامی که دانشکده نظامی در ریاض در مورد10 فرصت شغلی آگهی داد، چندین تن از متقاضیان آتی ، در زد و خورد ناشی از فشار و ازدحام بیش از یک هزار نفر از دیگر متقاضیانی که برای پر کردن 10 فرصت شغلی آمده بودند، مجروح شدند. تازه این حادثه در زمانی اتفاق می افتد که پادشاهی سعودی توسعه فرصتهای شغلی برای زنان را حتی مورد توجه هم قرار نداده است.صرف نظر از ممنوعیت رانندگی زنان ، موانع موجود برای استخدام آنان در مکانهایی مانند کارخانه ها قابل توجه هستند. قانون جداسازی زنان از مردان حکم می کند که خط تولید، ورودی ها و سایر امکانات نیز از هم مجزا باشند. در حال حاضر تنها درصد کوچکی از زنان تحصیلکرده ، خارج از منزل کار می کنند که اغلب آنها در بهداری و آموزش و پرورش اشتغال دارند. اما مانند همتای مذکرشان ، آنها نیز در آرزوی فرصتهای بهتر هستند، مقامات رسمی دولت فعلا خوشبین باقی مانده اند. شاهزاده سلطان بن سلمان که مسوول ایجاد صنعت جهانگردی است ، می گوید: ما در دولت عربستان سعودی قبول نمی کنیم که مشکلی به نام بیکاری وجود دارد؛ چرا که فرصتهای شغلی وجود دارند. در حدود6 یا7 میلیون خارجی در پادشاهی عربستان مشغول به کار هستند. بسیاری از این کارها میتواند توسط سعودیها انجام شود.جده ، شهری که خود را عروس دریای سرخ می نامد، پناهگاه رازی بی نهایت کثیف است . دریایی از فاضلاب خام سمی که از مخازن سپتیک شهری پمپاژ می شود،_ صرفا_ در زیر خاک این شهر جمع شده و آن را آلوده می کند، مضافا حداقل یک هزار کامیون روزانه 50 هزار مترمکعب فاضلاب )در حدود20 استخر در حد و اندازه ء المپیک ( را در زیر خاک دفن می کند. آب آلوده سپس به لایه های خاک پر ارزش و حفظ کننده آب، نفوذ میکند.این حقیقت که سه چهارم جده ، شهری بندری با مردمانی از سراسر جهانی و تقریبا سه میلیون جمعیت ، فاقد یک سیستم فاضلاب شهری است ، به تنهایی زننده ترین نماد نارسایی عربستان سعودی است.نرخ رشد جمعیت پادشاهی سعودی ، نسبت به امکانات و زیربنای افسانه ای این کشور که با ارمغان نفت فراهم شد، با سرعت بیشتری در حال پیشروی است . اگرچه اتوبان هاهنوز خارق العاده اند، اما سیستم برق ، آب و تلفن همه نشان از کهنگی دارند.شهرهای بزرگ مانند ریاض و جده از خاموشی های پیاپی و جیره بندی متناوب آب ، بویژه در طول اوج نیاز فصل تابستان ، هنگامی که درجه حرارت صحرا اغلب در حدود109 درجه فارنهایت است ، رنج می برند. آقای بورلند از بانک امریکایی سعودی می گوید: "اقتصاد )عربستان ( دیگر نمی تواند حتی با تزریق تمامی درآمد نفت ، به رشد خود ادامه دهد. درآمد نفت ، پول کافی برای به حرکت درآوردن و رشد یک اقتصاد20 میلیونی نیست."ابراهیم ال عاصف وزیر امور مالی عربستان می گوید: عربستان سعودی باید برای تامین نیاز نیروی برق کشور،100 میلیارد دلار طی 15 سال آینده و برای تامین آب شیرین ،27 میلیارد دلار در چند سال آتی هزینه کند.برای جذب سرمایه گذاری خارجی ، پادشاهی سعودی از اهرم ذخیره های نفتی و منابع گاز طبیعی خود که در ردیف چهارمین منابع گاز در جهان پس از روسیه ، ایران و قطر قرار دارد، استفاده می کند. یک قرارداد گاز که در تابستان امسال امضا شد، علی رغم مخالفت شدید شرکت غول آسای داخلی ، آرمکو، درهای کشور را به روی شرکتهای نفتی باز خواهد کرد.8 شرکت ، به شرط هزینه کردن بخشی از20 میلیارد دلار سرمایه گذاری دراحداث کارخانه های آب شیرین کنی و تولید برق ، شروع به عملیات اکتشاف گاز خواهند کرد.از اینها گذشته ، آقای عاصف وزیر امور مالی و دیگر مقامات مطرح اقتصادی عربستان بر این نکته تاکید دارند که پادشاهی سعودی بر آن است تا با به کارگیری قوانین جدید سرمایه گذاری خارجی ، قوانین جدید مالیاتی ، قوانین جدید بازار سرمایه داری ، قوانین جدید تجاری و حداقل اظهاراتی در جهت پیوستن به سازمان تجارت جهانی ، در تمامی ساختار اقتصادی این کشور، تحولی عمیق ایجاد کند.وزیر امورمالی همچنین اظهار کرد که پیوستن به سازمان تجارت جهانی ، موجب خواهد شد که عربستان سعودی ، به عنوان یک بازیگر اقتصادی در عرصه تجارت جهانی ، جایگاه شایسته خود را کسب کند.2 ماه پیش تعرفه های وارداتی از12 درصد به 5 درصد کاهش یافت و خارجی ها اکنون مجاز به خرید املاک خصوصی )در عربستان (، بجز شهرهای مقدس مکه و مدینه هستند.عربستان سعودی همچنین امیدوار است با ایجاد صنعت جهانگردی و تبدیل شدن به یک کانون صنعتی در منطقه ، اقتصاد خود را توسعه دهد.ناگفته نماند که بسیاری از شهروندان سعودی ، دولت پادشاهی را در دادن وعده های اصلاحات پرمدعا و در عمل به آنها )ناتوان ( و ناموفق میبینند.سعودی ها و همچنین سرمایه گذاران خارجی ، از سستی و تنبلی افسانه ای و قوانین محافظه کارانه کشور می نالند و این عوامل را مسوول مصیبت های فوق الذکر میدانند.تغییر و تحولات پرسروصدای مذکور برای جذب سرمایه گذاران خارجی ، به همراه فهرست طولانی )به نام فهرست منفی ( از مناطق ورود ممنوع برای غیرسعودی ها، تهیه شده است.این فهرست شامل مناطقی چون اکتشافات و تولید نفت ، تجارت عمده و خرده فروشی ، صنعت چاپ ، حمل و نقل ، شیلات و بعضی از خدمات پزشکی میشود.وزیر امور مالی فهرست یاد شده را موقت می خواند. برای جامعه تجاری سعودی ، بهترین فرصت برای تغییر و تحول با پیوستن به سازمان تجارت جهانی و تشویق عربستان به حرکت در مسیر شفافیت مالی که مدتها از آن غافل بوده ، حاصل خواهد شد.برای مثال ، قانون عربستان سعودی فقط از قرآن و حدیث که عبارت از آداب و سنن پیامبر اسلام ، محمد )ص ( است ، ریشه گرفته است . اگر چه زمینه برای تفسیر قوانین گسترده است ، اما نباید فراموش کرد که گاهی اوقات اصول و قوانینی که در قرن هفتم تدوین شده اند، با احتیاجات قرن بیست و یکم در تضادند. برای مثال بد نیست وام مسکن را مورد توجه قرار دهیم.در اواخر دهه 70 ، هر شهروند سعودی می توانست در عرض چند روز80 هزار دلار وام مسکن بدون بهره از دولت دریافت کند. اگرچه امروزه این مبلغ ثابت باقی مانده است ، اما دریافت وام 10 سال به طول میانجامد.جمعیت در حال رشد، نیاز به مسکن دارد و مسکن سازی می تواند جهشی در اقتصاد ایجاد کند، اما اسلام بهره را حرام اعلام کرده که در نتیجه وام مسکن و امور مربوط به رهن را با مشکل روبه رو میکند.مضافا، تشکیلات مذهبی که بر نظام حقوقی مسلط و حاکم هستند، مهارت لازم را برای صدور احکام بی ضابطه دارند که می تواند به یکباره هر اقدام اقتصادی را با شکست روبه رو کنند.برای مثال پوکی مان Pokemon )( که یک بازی مخصوص بچه هاست ، امسال تحریم شد، چرا که گفته می شد این بازی یک رفتار غیر اسلامی مانند قماربازی را رایج می کرد که به نحوی به عنوان یک بازی صهیونیستی مطرح و مطرود شد. این بازی بسرعت از تمامی قفسه های مغازه ها بیرون کشیده شد و سازندگان آن هیچ فرصتی برای جبران خسارت پیدا نکردند.در سالهای 1930 ، شاه عبدالعزیز، خزانه پادشاهی تازه متحد شده و سازمان یافته خود را در جعبه های چوبی نگهداری می کرد و در صورت نیاز، فرمان می داد تا کیسه های سکه از خزانه خارج شود و به مصرف احتیاجات لازم برسد. بسیاری از سعودی ها احساس می کنند که حاکمان سعودی هنوز با همان نگرش به خزانه )بیت المال ( نگاه می کنند، البته به استثنای این که در حال حاضر7 هزار شاهزاده در خط مقدم بیت المال اردو زده اند. یکی از اقتصاددانان سعودی در این باره چنین اظهار کرد: بسیاری از آنها )شاهزادگان ( بر این باورند که "من مالک این کشور هستم و شما اینجا هستید تا در خدمت من باشید".