طلوع ماه بزرگ!

فردا شب بلافاصله پس از غروب خورشید می‌توانید شاهد طلوع ماه بدر یا همان قرص ماه شب چهاردهم از افق مشرق باشید. احتمالا قبلا این منظره را دیده‌اید و برایتان این سوال پیش آمده است که قرص ماه کامل به هنگام طلوع چرا اینقدر بزرگ و به رنگ زرد دیده می‌شود؟

پاسخ این سوال را باید در نوعی خطای دید جست‌وجو کرد که هنگام دیدن قرص ماه به وقت طلوع یا غروب رخ می‌دهد. ماجرا از این قرار است که هرچه ماه از دید ما به افق نزدیک‌تر باشد، اندازه آن بزرگ‌تر به نظر می‌رسد. این خطای دید در مورد قرص خورشید نیز به هنگام طلوع و غروب صادق است. توضیحی که برای این موضوع از جانب محققان ارائه شده این است که وقتی ماه نزدیک به افق است و در میان ساختمان‌ها و درختان یا کنار دامنه کوهی دیده می‌شود، مقایسه ذهنی اندازه قرص آن با عوارض زمینی موجود در افق، موجب می‌شود بزرگ‌تر به نظر برسد. این در حالی است که وقتی ماه یا خورشید را در وسط آسمان می‌بینیم و در این حالت چشم ما چیزی برای مقایسه و معیار قراردادن را در کنار آنها در آسمان نمی‌بیند؛ در نتیجه قرص ماه یا خورشید آنطور که باید و شاید بزرگ به نظر نمی‌رسد.

برای اثبات این موضوع می‌توانید شامگاه همین فردا یکم مهر 97 آزمایش کنید و حوالی اذان مغرب به افق مشرق نگاه و از قرص ماه هنگام طلوع عکسبرداری کنید. سپس تا حوالی نیمه شب وقتی ماه به وسط آسمان رسید نیز مجددا با همان دوربین و لنز از ماه عکس بگیرید و نتیجه را با هم مقایسه کنید تا تغییر نکردن اندازه قرص ماه و خطای ذهن در تشخیص اندازه واقعی قرص ماه را به چشم ببینید.

خطاهای بصری که ذهن ما در تشخیص ابعاد اجسام انجام می‌دهد صرفا محدود به بزرگ‌تر‌دیدن قرص ماه بدر نیست. به تصویر زیر نگاه کنید: به نظرتان دایره وسط در مجموعه دایره‌های پایینی بزرگ‌تر است یا در دایره متوسط در مجموعه دایره‌های بالایی؟ احتمالا تعجب می‌کنید اگر بشنوید هر دو هم‌اندازه هستند! اگر باور نمی‌کنید خط‌کش را بردارید و قطر هر دو دایره را اندازه بگیرید!

کاظم کوکرم