پژوهش زیر سنگ سیاست

در کشور ما نیز بدرستی آرزوها برای جامعه ایده‌آل و موردنظر در سند چشم انداز نظام در افق 1404 بیان شده است، اما این که با وجود گذشت حدود 14 سال از ابلاغ سند چشم انداز از سوی رهبر معظم انقلاب، درصد کمی از اهداف سند تحقق یافته و چشم انداز روشنی برای تحقق آن در 10 سال باقیمانده تا افق 1404 وجود ندارد؛ سوالی است که مسئولان کشور باید به آن پاسخ دهند.

به تعداد کافی دانشگاه و موسسه تحقیقاتی در کشور ایجاد شده است. اکثریت دانشگاه‌های ما دارای دوره‌های کارشناسی ارشد و دکتری هستند.

با وجود ایرادی که به نظام آموزشی ما گرفته می‌شود، کیفیت فارغ التحصیلان دانشگاه‌های ما به شکلی است که براحتی در بهترین دانشگاه‌های دنیا، مراکز تحقیقاتی و شرکت‌های خوب پذیرفته می‌شوند.

موسسات تحقیقاتی توانمندی مثل جهاددانشگاهی، انرژی اتمی و ده‌ها موسسه دیگر نیز در کشور با کارنامه بسیار درخشان پژوهشی و فناورانه وجود دارند.

به اندازه کافی نیز بنگاه و شرکت دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان در کشور ایجاد شده است. بسیاری از متخصصان شرکت‌های ما نیز به خاطر علم و تجربه خوبشان با حقوق بالا در بهترین شرکت‌های دنیا پذیرفته می‌شوند...

من مشکل را در این جا می‌بینم که مسئولان ما چه در دولت، چه در مجلس یا قوای دیگر و سایر ارکان نظام به جای پاسخگو بودن غالباً از وضع موجود گله کرده، به جای بیان علل بروز مشکلات و ارائه راه حل برای برطرف کردن آنها، خودشان هم مرتب گله و سوال یا دیگران را متهم می‌کنند. جناح‌های سیاسی ما که بدنه دولت‌ها را تشکیل می‌دهند، اغلب عملکرد یکدیگر را باعث بروز مشکلات می‌دانند. عده دیگری از مسئولان هم بدرستی می‌گویند که دیگر نباید آمریکا یا رژیم گذشته را عامل اصلی مشکلات و نابسامانی‌ها دانست و باید عملکرد خود را اصلاح کنیم.

به‌عنوان مدیر یکی از بزرگ‌ترین نهادهای فرهنگی، علمی و فناورانه کشور اعلان می‌کنم، هیچ مشکلی در انجام پژوهش و تولید فناوری‌های موردنیاز کشور نداریم؛ به شرطی که بموقع نسبت به شروع پژوهش‌ها و تولید فناوری اقدام و شرایط و ابزار موردنیاز انجام پژوهش و تبدیل آن به فناوری و نوآوری فراهم شود.

اگر گله‌مند از نبود ارتباط صنعت و دانشگاه هستیم، باید بپرسیم کدام مأموریتِ جدی پژوهشی و فناورانه‌ای را با کارفرمای بالاسرکار به دانشگاه داده‌ایم که به نتیجه نرسیده باشد. وقتی برای ما فقط آمار تعداد مقاله مهم است، نه کاربرد نتیجه پژوهش و بدون مأموریت و بدون کارفرمای پای کار، پول در دانشگاه‌ها توزیع می‌کنیم و ملاک اتمام دوره‌های دکتری ما چاپ چند مقاله ISI یا علمی ـ پژوهشی داخلی است، چرا توقع از دانشگاه داریم که مشکل جامعه و صنعت را حل کند؟ ما از مسئولان ارشد توقع نداریم، مرتب بگویند باید اکوسیستم پژوهشی، فناوری و نوآوری و کاربرد آنها در جامعه و صنعت ایجاد شود.

شما باید آن را ایجاد کنید و اگر مانع جدی در آن وجود دارد، شجاعانه مشکلات و راه‌حل‌ها را بگویید و اگر در آن سطح عالی توجه نمی‌شود، با بیان مخالفت‌ها توجه به مشکلات را پررنگ کنند. اینجانب دلایل چنین وضعی را در کشور در دوچیز می‌دانم: مشکل اول این است که جناح‌های سیاسی با حذف یکدیگر تفکر خود را برای اداره کشور حق مطلق می‌شمارند و گاهی نیز از دین و مذهب هزینه می‌کنند و حاضر به مذاکره با یکدیگر برای توافق بر سر اصول اداره کشور نیستند.

مشکل دوم نیز مربوط به تربیت نشدن مدیران راهبردی برای کشور است. بخش علمی تربیت مدیران راهبردی باید در دانشگاه‌ها و موسسات خاص صورت پذیرد و بخش تجربه‌اندوزی آن در احزاب قوی. ما در هر دو زمینه مشکل داریم. یعنی هم باید جناح‌های سیاسی ما در روش اداره کشور به اصول مشترک برسند که بر مبنای آن اصول مشترک بتوانند برنامه‌ریزی درازمدت انجام دهند و هم بپذیریم با تشکیل دو سه حزب قوی فرصت به شناسایی و تربیت مدیران قوی و اصلاح رویه غلط در اداره کشور بدهیم. کشور ما به علت داشتن بسیاری از زیرساخت‌ها در صورت اصلاح سیاست‌ها آماده پرش برای پیشرفت است.

در صورت رسیدن به نگرش واحد و وحدت فرماندهی در برنامه پیشرفت کشور و اصلاح نظام نوآوری ناکارآمد فعلی، آن وقت مشاهده می‌شود که چگونه پژوهش نقش جدی و کارآمد در پیشرفت کشور خواهد داشت، اما اگر بخواهیم بر ادامه وضع موجود اصرار کنیم، باید نگران آینده کشور باشیم.

دکتر سید حمیدرضا طیبی - رئیس جهاد دانشگاهی