مشکلات اجتماعی جامانده پشت پرده تئاتر

به گزارش جام‌جم، سی‌وپنجمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر هم به ایستگاه پایانی رسید و روز گذشته برگزیدگان خود را معرفی کرد. در میان نمایش‌هایی که در این دوره جشنواره به روی صحنه رفت، چند نمایش سوژه‌ای را به روی صحنه بردند که از تئاتر انتظار می‌رود بیشتر به آن پردازد؛ معضلات اجتماعی زندگی روزمره در جامعه ایران. در واقع، برخی بر این باورند که وظیفه تئاتر پرداختن به این معضلات و مشکلات است تا با روایت آنها بر روی صحنه و لمس آن توسط تماشاگران، در کنار آگاهی‌بخشی، دغدغه حل این مسائل را در مخاطبان و مردم ایجاد کند.

حتی یک نمایش می‌تواند با بازنمایی مشکلات زندگی خانوادگی، راه‌حل‌هایی را پیش پای مخاطبان بگذارد تا با تماشای آن بر روی صحنه نمایش، مخاطب تجربه‌ای کسب کند و آن را در زندگی واقعی خود به‌کار بندد که برخی آن به عنوان تئاتردرمانی یاد می‌کنند.

نمایش «نگاهمان می‌کنند» به نویسندگی «نغمه ثمینی» و کارگردانی «محمدرضا اصلی» از جمله این نمایش‌ها بود که کنجکاوی در زندگی دیگران را دستمایه قرار داده بود تا به یکی از چالش‌های جوامع امروز یعنی حریم خصوصی بپردازد که با ‌همه‌گیر شدن فناوری‌های ارتباطی نوین و اقبال عمومی نسبت به شبکه‌های اجتماعی، مرزهای آن دستخوش تغییر و تحول شده است.

تأثیرگذاری تئاتر بر زندگی

اصلی، کارگردان این نمایش با بیان این‌که معضلات اجتماعی همواره از دغدغه‌های او بوده است، به نقش تئاتر در پرداختن به این معضلات اشاره می‌کند و به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که در تئاتر مخاطب شاهد اجرای زنده است، این هنر نسبت به دیگر هنرها مانند سینما و موسیقی و رسانه‌هایی چون کتاب و رادیو و تلویزیون می‌تواند تأثیرگذاری بیشتری در پرداختن به مسائل و معضلات اجتماعی داشته باشد.

او با اشاره به موضوع نمایش خود و فراگیر شدن حضور در فضای مجازی، می‌افزاید: در حال حاضر، بیشتر مردم بخشی یا همه زندگی را از طریق شبکه‌های اجتماعی در فضای مجازی منتشر می‌کنند و فضا به سمت دید زدن و نگاه کردن و سرک کشیدن به حریم خصوصی همدیگر پیش می‌رود.

او در پاسخ به این پرسش که آیا مخاطبان از دیدن مشکلاتی که در زندگی روزمره خود با آن دست و پنجه‌نرم می‌کنند بر روی صحنه تئاتر، استقبال می‌کنند، می‌گوید: مخاطب می‌خواهد داستان ببیند و بشنود؛ داستانی که برای او ملموس است. در نتیجه از موضوعات اجتماعی استقبال می‌کند. همان‌طور که مردم به نمایش «نگاهمان می‌کنند» روی خوش نشان دادند.

اصلی با انتقاد از کمرنگ شدن موضوعات اجتماعی در تئاتر امروز ایران، می‌گوید: متأسفانه امروز مباحث مربوط به فرم و ظاهر اجرا در تئاتر ایران حاکم شده و داستان و قصه‌ای که مربوط به زندگی و مسائل آن باشد، کم شده است. درحالی که پرداختن به این مسائل هم برای مخاطب جذاب است و هم او را با تئاتر آشتی می‌دهد.

به گمان او هر اندازه بتوان قصه‌ای طرح کرد که مخاطب ارتباط راحت‌تری با آن برقرار کند و درگیر آن شود، به همان اندازه دامنه مخاطبان گسترده‌تر می‌شود.

حمایت نمی‌کنند

کارگردان نمایش «نگاهمان می‌کنند» در پاسخ به این‌ پرسش که آیا از این نمایش برای اجرا در شهرستان‌ها یا دیگر سالن‌های نمایشی شهر تهران دعوت به عمل آمد، عنوان می‌کند: ده روز پیش از جشنواره استانی از ما برای اجرا این نمایش دعوت شد، اما به روی صحنه بردن یک نمایش در ده روز امکان‌پذیر نیست. برای اجرای یک نمایش نیاز به هماهنگی و برنامه‌ریزی است و گروه نمایشی باید از چند ماه قبل برنامه‌اش مشخص باشد. از سوی دیگر شخصا پیگیر اجرای نمایش در شهرستان‌ها بودم که متأسفانه شرایط آن فراهم نشد.

اصلی همچنین با بیان این‌که هیچ حمایتی برای اجرای «نگاهمان می‌کنند» در دیگر سالن‌های شهر تهران از این گروه نمایشی صورت نگرفت، می‌گوید: پس از اجرا در مجموعه ایرانشهر، نمایش را در عمارت مسعودیه به روی صحنه بردیم که تا امروز که با شما صحبت می‌کنم، هیچ پولی از سوی مجموعه مسعودیه و متولیان آن به تهیه‌کننده ما پرداخت نشده است. در حالی که این برخوردها سبب دلزدگی بخش خصوصی برای حمایت از آثار نمایشی می‌شود.

به گفته این کارگردان تئاتر، حتی بازیگران ناشناخته و دست‌اندرکاران یک نمایش، دستمزد می‌خواهند و اگر انگیزه مالی برای آنها ایجاد شود و گروه‌های نمایشی از سوی نهادهایی چون شهرداری‌ها و ارشاد حمایت صورت گیرد، به‌طور حتم شاهد اجرای نمایش بهتر و جذب مخاطبان بیشتری خواهیم بود.

تمرکز فرهنگسراها بر مخاطبان کودک

به نظر می‌رسد نهادهایی که می‌توانند از تئاتر به ویژه نمایش‌هایی با سوژه معضلات اجتماعی و مشکلات خانوادگی حمایت کنند، شهرداری‌ها باشند. در بیشتر کشورهای جهان نیز شهرداری‌ها با حمایت از گروه‌های نمایشی از طریق در اختیار گذاشتن سالن و دیگر امکانات، دیدن تئاتر را برای عموم مردم جامعه ممکن می‌کنند. اما در کشور ما چنین چیزی محقق شده است؟

مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در پاسخ به این پرسش، با بیان این‌که مهم‌ترین بازوی شهرداری تهران برای پرداختن به مسائل فرهنگی و هنری، فرهنگسراها به شمار می‌آیند، به جام‌جم می‌گوید: عمده مخاطب این فرهنگسراها خانواده‌ها بویژه کودکان و بانوان هستند و این استقبال خود به خود سبب شده تا فعالیت‌های نمایشی در این مراکز روی نمایش‌های کودک و نوجوان متمرکز باشد.

شهرام کرمی با بیان این‌که در کنار این نمایش‌ها، فعالیت‌هایی نیز در حیطه نمایش‌های بزرگسال و نمایش‌های آیینی مورد استقبال مخاطبان فرهنگسراها قرار می‌گیرد، در پاسخ به این‌که چرا فرهنگسراها کمتر به آثار بزرگسال و اجتماعی می‌پردازند، عنوان می‌کند: در واقع، سالن‌هایی که به‌عنوان سالن‌های تئاتر در اختیار ما قرار دارد، زمینه را فراهم نمی‌کند تا آثار بزرگسال را اجرا کنیم که به امکانات و شرایط خاص نیاز دارد. بنابراین، اجرای آثار کودک و نوجوان که امکانات کمتری می‌طلبد، در دستور کار فرهنگسراها قرار می‌گیرد.

جای خالی تئاترهای اجتماعی در شهر

به گفته شهرام کرمی، شهرداری تهران در چند سال اخیر به شیوه‌های دیگری از تولید آثاری با موضوعات بزرگسال و اجتماعی حمایت می‌کند: به‌عنوان مثال، در پنج سال گذشته جشنواره تئاتر شهر به نمایش‌هایی با موضوعات زندگی شهری و شهروندی و مفاهیمی چون آپارتمان‌نشینی، همکاری، مهربانی، گذشت، ایثار و ... پرداخته و آنچه که در زندگی به‌عنوان الگوهای رایج است. کرمی با اشاره به این‌که رویکرد جشنواره تئاترشهر حمایت از تولیدات جدید به ویژه حمایت از گروه‌های جوان است، می‌افزاید: در هر دوره جشنواره شهر به‌طور میانگین 70 نمایش تولید شده و اولویت ما مباحث اجتماعی بوده است. نمایش‌های این جشنواره در فرهنگسراها اجرا می‌شود و بازتاب اجتماعی زندگی در شهر تهران است.

مدیر مرکز هنرهای نمایشی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران با اذعان بر این‌که شهرداری به‌دلیل نبود سالن‌های تخصصی به تئاتر حرفه‌ای کمتر ورود کرده است، می‌گوید: تلاش داریم با احداث مراکز نمایشی جدید، مانند مرکز هنرهای نمایشی صبا و پردیس تئاتر تهران به سمت نمایش‌های اجتماعی و جذب مخاطبان از اقشار مختلف جامعه متمرکز شویم.

کمیل انتظاری