سمن‌ها به کدام سو می‌روند؟

منتقدان نیز علاوه‌بر ابراز نگرانی در مورد آسیب‌های رشد ناگهانی تشکل‌ها از حیث سیاسی و امنیتی، بر این باورند که برخی از سمن‌ها اصطلاحا کاغذی هستند و هیچ نمود خارجی ندارند.

در واقع عده‌ای سودجو با ثبت یک سمن، برای خود و دوستان و آشنایان خود نام و نشانی عامه‌پسند دست و پا کرده‌اند که یا پوششی برای فعالیت‌های اقتصادی است یا دسترسی آنها را به برخی حمایت‌های دولتی خصوصا امتیازات رانتی افزایش داده است.

تردیدی نیست که ذات همه این تشکل‌ها، «غیردولتی» بودن است و طبعا نباید از بودجه‌های دولتی یا شبه‌دولتی ارتزاق کنند، اما کیست که نداند اکثر سمن‌ها به دلایل اقتصادی و درغیاب اسپانسرهای بی‌طمع، چشم امید به کمک‌ها و حمایت‌های مستقیم و غیرمستقیم نهادهای دولتی دارند؟ و این‌گونه می‌شود که گاهی وابستگی مالی، مانع از استقلال در انجام فعالیت‌ها و حتی موضعگیری‌ها می‌شود.

با نگاهی موشکافانه به تشکل‌های غیردولتی می‌توان نمونه‌هایی را مشاهده کرد که در عمل به تریبون توجیه‌گر مدیران دولتی تبدیل شده‌اند که متاسفانه به واسطه فقدان تجربه کارهای جمعی، عدم وجود فضای سیاسی مناسب برای نقادی و کم‌تحملی ملی در شنیدن انتقاد، معمولا باید با تسامح از کنار آن گذشت.

این در حالی است که تجربه ایجاد خیریه‌ها، هیات‌ها و دسته‌جات مذهبی و قومی در جامعه ایران قدمت چند ده قرنی دارد و با کنار هم گذاشتن درس‌های آموخته از اداره این نهادهای خودجوش اجتماعی می‌توان آنها را در زمینه‌های دیگر نیز شبیه‌سازی کرد.

صرف‌نظر از این‌که یک تشکل در زمینه محیط زیستی فعالیت می‌کند یا اعتیاد یا اشتغال یا هر حوزه دیگر اجتماعی، «اعتماد» حلقه اتصال اعضای آن است.

ادعاهای خلاف واقع، گزارش‌های اغراق‌آمیز، تمجیدهای دولتی پسند، انتقادهای غیرمستند، اظهارات بدون پشتوانه، مشارکت‌های کاسبکارانه، جانبداری‌های معطوف به گیشه، بازیگری برای جلب توجه و ترحم و دریافت و اعطای عناوین و القاب نمایشی، آسیب‌هایی است که یک سمن را از یک محل مشارکت، به یک بنگاه برای شراکت تبدیل خواهد کرد؛ بنگاهی که «اعتماد» اعضا در آن به حراج گذاشته می‌شود.

دکتر اصغر محمدی‌فاضل - کارشناس محیط زیست