تمدن بزرگ‌ در سرزمین بی‌آب

به نظر می‌رسد در صورت بروز چنین وضعی، زندگی انسان‌ها تابع قانون جنگل خواهد شد؛ تنازع بقا. انسان اگر هر چیزی را تحمل کند، دست‌کم برای زنده ماندن نیاز به تامین حوائج طبیعی خود دارد و آب مهم‌ترین نیاز طبیعی انسان است. انسان تندرست بدون غذا چند روزی می‌تواند به حیات خود ادامه دهد، ولی بدون آب بعید است چندان دوام آورد. پس جامعه بدون آب، جامعه‌ای است که نزاع بر سر زنده ماندن در آن بسیار پررنگ خواهد بود.

اما آیا در تاریخ چنین جامعه‌ای سابقه دارد؟ دست‌کم در شبه جزیره عربستان، چه در دوران پیش از اسلام و چه زمان صدر اسلام، می‌توان تا حدی نمونه چنین جامعه بسیار خشکسالی را دید. شبه‌جزیره عربستان جامعه‌ای کم‌آب است که همین کم‌آبی بستر نزاع‌های خونین بسیاری را فراهم کرده بود و این نزاع‌ها تا حدی در زندگی اعراب پررنگ و مشهود بود که کشت و کشتار و نزاع و خونریزی جزو افتخارات اعراب به حساب می‌آمد. عنوان عرب جاهلی از همین رو بر چنین جامعه‌ای نهاده شد. حال تصور کنید فردی بخواهد در چنین بستری، تمدنی جدید بنا نهد، تمدنی که نه تنها زندگی انسانی‌تری را در آن جامعه حاکم کند، بلکه هر چه بر عمر تاریخ بشریت افزوده می‌شود، بر درخشش آن افزوده می‌شود. بنیان نهادن چنین تمدنی، سخت و دشوار است. چراکه مصلح اجتماعی ای که عزم بنیان نهادن چنین تمدنی را کرده است، باید کار را از بنیادی‌ترین مسائل و اصول آغاز کند. او برای آغاز کار، تقریبا هیچ مصالحی ندارد. او کار خود را از هیچ آغاز می‌کند، از مردمی در درجه صفر تمدن بشری.

پیامبر اسلام(ص)، به عنوان پیام‌آور آخرین دین آسمانی، در سرزمینی قوانین انسانی این دین را پیاده کرد که اعضای آن بیشترین بیگانگی را با تمدن و قانونمندی داشتند. هنجارمند کردن چنین جامعه‌ای، از یک سو نیازمند شخصیتی بزرگ است که بتواند با جذبه شخصیتی خود، اسوه‌ای کامل برای تقلید اعضای جامعه برای عبور از جاهلیت و رسیدن به مرزهای انسانیت باشد و از سوی دیگر نیازمند نظام اعتقادی والا و آسمانی‌ای است که نه‌تنها برای جامعه بدوی جاهلی بلکه برای همه دوران‌ها الگویی کامل محسوب شود. متمدن کردن جامعه جاهلی‌ای که به واسطه خشکسالی در برابر هر گونه تمدنی مقاومت می‌کند، به قدر کفایت عظمت شخصیت اخلاقی و انسانی و آسمانی پیامبر اکرم(ص) را نشان می‌دهد، حتی اگر دشمنان نادان معاصر، از هر گونه بی‌انصافی در باب ایشان، مضایقه نکنند.

حسین برید

اندیشه