بازگشت قرآن‌های قدیمی مردم به چرخه مطالعه

مردم می‌توانند قرآن‌های فرسوده یا اضافی خود را در اختیار بخش صحافی نمایشگاه قرار دهند تا آنها قرآن را به شکل مناسب در چرخه مطالعه و قرائت وارد کنند. پیام خسروی‌نژاد، مدیرعامل موسسه فرهنگی فرانگر پارس، ‌اکنون مدیریت این بخش را که از سال گذشته برای نخستین بار برگزار شده، به عهده دارد. جریان تجمیع، ترمیم و تعویض قرآن‌ها و جنبه‌های مختلف آن را از او جویا شدیم.

با توجه به این که سال گذشته برای نخستین بار این طرح برگزار شد، چه عاملی باعث شد ​ امسال هم این بخش را در نمایشگاه داشته باشید؟

تجمیع، ترمیم و تعویض قرآن کریم که به طور اختصار همه آنها را در بخش صحافی قرار داده ایم، یکی از دغدغه‌های جامعه امروز ماست که سال گذشته برای نخستین‌بار در نمایشگاه برگزار شد. در نمایشگاه بیستم استقبال از این طرح بسیار بیشتر از چیزی بود که چه در بحث ظرفیت‌ها و چه بودجه پیش‌بینی کرده بودیم تا جایی که در همان سال مجبور شدیم نیروی انسانی و مواد مصرفی و... را سه برابر کنیم تا بتوانیم پاسخگوی نیاز مخاطبان باشیم. در نمایشگاه امسال ظرفیت‌ها را به‌کلی افزایش دادیم و فضای کنونی حدود دو برابر سال گذشته است.

پیش‌بینی می‌کنید​ امسال چند قرآن تعویض و ترمیم خواهید کرد؟

پیش‌بینی می‌کنیم​ در طول مدت برگزاری بیست و یکمین نمایشگاه قرآن، 50 هزار جلد قرآن تعویض کنیم، یعنی حدود روزی 1700 نسخه. البته به هیچ عنوان قرآن‌های مساجد ، حسینیه‌ها و... را که تعداد بالایی دارند، در نمایشگاه تعویض نمی‌کنیم. فقط قرآن‌های خانواده‌ها را آن هم به صورت هر نفر یک قرآن تعویض می‌کنیم. اگر بخواهیم قرآن‌های مساجد را تعویض کنیم، عدد آن نجومی می‌شود و نمایشگاه ظرفیت چنین کاری را ندارد. البته از مساجد فقط ثبت‌نام می‌کنیم تا اگر طرح پس از رمضان ادامه داشت آنها را به مراکز معتبر معرفی کنیم. درباره ترمیم هم پیش‌بینی می‌کنیم که حدود 5000 نسخه را ترمیم کنیم؛ یعنی حدود 170 نسخه در روز. ترمیم کار زمانبری است که به فرصت بیشتری نیاز دارد.

از چه طریقی متوجه می‌شوید که هر فرد چند قرآن برای ترمیم می‌آورد؟

در سال گذشته یک سیستم نرم‌افزاری آماده کرده بودیم که به دلیل ازدحام زیاد مردم، امسال فقط ثبت‌نام‌ها را انجام می‌دهیم. این کار بر اساس شماره ملی صورت می‌گیرد؛ البته مجوز تعویض سه قرآن برای هر نفر را داریم.

اگر کسی قرآنی برای ترمیم یا صحافی بیاورد و مسئولان شما متوجه شوند که آن قرآن ارزش خطی دارد، چه تدابیری برای آن اندیشیده‌اید؟

معمولا خانواده‌هایی که قرآن خطی و باارزش دارند، از آن آگاه هستند، ولی برای آن گروه که ممکن است از ارزش تاریخی و خطی قرآن خود بی‌خبر باشند، هم خودمان در غرفه حضور داریم و هم افراد حاضر در غرفه را توجیه کرده‌ایم. البته افراد ما کارشناس نسخ خطی نیستند، ولی قرآن‌هایی را که ​بسیار قدیمی هستند یا جلد چرمی دارند، تشخیص می‌دهند. بعضی هم قرآن‌های چاپ سنگی می‌آورند و گمان می‌کنند که ارزش آن بسیار بالاست! در هر صورت، ترمیم نسخ با ارزش خطی در حد و توان کار ما نیست. ما آنها را به کتابخانه ملی بخش مخطوطات یا کتابخانه و موزه ملک ارجاع می‌دهیم.

قرآن‌هایی که به مخاطبان برای تعویض می‌دهید، چه ویژگی‌هایی دارند و ملاکتان برای انتخاب آنها چیست؟

اکنون فقط دو نوع قرآن برای طرح تعویض داریم؛ یکی قرآنی در قطع پالتویی است با برگه‌های نازک معروف به بایبل که بسیار سبک است. این قرآن خوش‌دست طرفداران زیادی دارد. قرآن دیگر، قرآنی در قطع وزیری با ترجمه آقای بهرام‌پور است. این دو قرآن با کارشناسی دوستان و ملاحظات معاونت قرآنی انتخاب شده است. در انتخاب قرآن‌ها دخالت زیادی نداشته‌ایم، ولی نیاز مخاطبانمان را مطرح کرده‌ایم. این دو قرآن را متناسب با قطع قرآنی که فرد به ما می‌دهد، برایش تعویض می‌کنیم. البته عده‌ای هم قرآن رحلی خود را به ما می‌دهند، که درخواست کرده‌ایم قرآن رحلی هم به دست ما برسانند تا بتوانیم قرآن رحلی در اختیار این گروه قرار بدهیم.

دیده‌ام کسانی این دو قرآن را نمی‌خواهند. مثلا قرآن برای حفظ کردن یا قرآنی با ترجمه دیگر اشخاص را می‌خواهند. شما چگونه پاسخگوی نیاز افرادی هستید که چیزی جز قرآن‌های عرضه شده در بخش صحافی می‌خواهند؟

‌خواسته‌های مردم زیاد است. بعضی دنبال قرآن‌های مثلا بد و خوب دار می‌گردند. البته این دو قرآن اکنون چاپ نمی‌شود. طبق تجربه سال گذشته عده‌ای از حافظان به دنبال قرآن‌هایی برای حفظ می‌آیند. این قرآن‌ها معمولا در عربستان به حجاج داده می‌شود. ما از همکارانمان خواسته‌ایم کسانی که چنین قرآن‌هایی را در اختیارمان قرار می‌دهند و نو هستند، کنار بگذارند و اینها را در اختیار حافظان قرار می‌دهیم تا کار آنها هم راه بیفتد. البته به آنها می‌گوییم که این از قرآن‌های جمع‌آوری شده است. نمی‌توانیم زیاد وارد حاشیه شویم؛ زیرا باعث شلوغ شدن زیاد، ایجاد صف‌های طولانی و... می‌شود.

ولی با توجه به وجود ترجمه‌های متعدد از قرآن‌ها و چاپ‌های متنوع، این دو نوع قرآن هیچ حق انتخابی در اختیار مخاطب شما قرار نمی‌دهد.

آمار دقیقی از ترجمه‌های مورد علاقه مخاطبان در اختیار نداریم. هدف جمع‌آوری نسخ فرسوده است. طبق آماری که شنیده‌ام و البته درباره صحت آن اطلاعات کافی ندارم، حدود 30 میلیون قرآن در خانه‌های ما وجود دارد که بخش عمده آنها فرسوده است. خیلی ها‌ هستند که در ازای هدیه دادن قرآن چیزی نمی‌خواهند؛ زیرا یک بار شرعی بر دوششان هست و می‌خواهند ما قرآن را در راهی که می‌دانیم به کار ببریم و ثواب آن نصیب آنها شود. ما چیزهای عجیبی در سال گذشته دیده‌ایم که جا دارد مسئولان در این باره برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند.

اگر ممکن است یکی، دو مورد از این اتفاقات عجیب را برایمان بگویید.

مثلا کسی از طرف بازیافت آمده بود و می‌گفت: ما سه وانت قرآن در مواد بازیافتی مان پیدا کرده‌ایم. او از ما راه‌حل می‌خواست​ یا خود بازیافت هر چند وقت یک بار مناقصه‌ای برای فروش قرآن‌های استخراج شده برگزار می‌کند. هدف اصلی این است که قرآن‌ها را با توجه به شأنش جمع‌آوری و حفظ کنیم. حال ما برای تشکر از افراد یک قرآن ​به آنها هدیه می‌کنیم.

اگر کسی در ماه رمضان نتوانست قرآنش را در نمایشگاه ترمیم یا تعویض کند یا اگر کسی در شهرستان باشد و به نمایشگاه در تهران دسترسی نداشته باشد، آیا از طریقی می‌تواند قرآنش را به دست شما برساند؟

ما متقاضیانی از شهرستان داریم؛ ولی متناسب با رایزنی‌ها و قول دوستان، قرار است که این طرح بعد از رمضان هم اجرایی شود و در تمام شهرستان‌ها و استان‌ها مراکزی برای جمع‌آوری قرآن وجود داشته باشد. این کار هم اشتغال‌زایی و درآمدزایی می‌کند و هم باری را از دوش مردم بر می‌دارد.

قرآن‌های تجمیع شده یا فرسوده را پس از رمضان در کجا استفاده می‌کنید؟

در این باره چرخه‌ای تعریف شده است. قرآن‌های فرسوده را به کارخانه‌ای تائید شده می‌فرستیم. در آن جا کارخانه را برای قرآن خالی می‌کنند. قرآن‌ها را در آنجا خمیر می‌کنند و از خمیر حاصله برای تولید جلد قرآن‌های نو استفاده می‌شود. قرآن‌های غیرفرسوده با صحافی جدید، به مناطق محروم می‌رسد؛ یعنی با توجه به گرانی کاغذ و هزینه‌های زیاد با​ هزینه ای کم دوباره قرآن‌ها به چرخه اصلی خود باز می‌گردد.

حورا نژادصداقت‌‌ /‌‌ جام‌جم