آینده پیش‌رو و ضرورت توجه به پیام‌رسان‌های بومی

اگر دیروز کتاب، روزنامه، فیلم و رادیو و تلویزیون، آیینه بیان آرمان‌های انسانی محسوب می‌شدند و قدرت صاحبان خود را بلامنازع می‌دانستند، امروز موج نوینی به‌نام رسانه‌های فضای مجازی به‌وجود آمده است که به‌دلیل ویژگی‌هایی چون گذر از محدودیت‌های زمانی و مکانی، تعاملی بودن‌، شرایط آسان در دسترسی به محتواهای گوناگون و از همه مهم‌تر به‌قول «کاستلز» ایجاد جامعه شبکه‌ای متصل به‌ هم، موجب حضور فعال حدود نیمی از جمعیت جهان از هر ملیت، نژاد، زبان، طبقه اجتماعی و با هر جنسیتی شده است تا به‌عنوان رسانه‌دار و رسانه‌ساز و کاربر و خدمت‌رسان و خدمت‌گیرنده، به‌جای مخاطب یک‌سویه به کاربری فعال تبدیل شوند که این امر موجب زایش قدرت‌های جدید رسانه‌ای شده است.

امروز رسانه‌داران سنتی برای حفظ قدرت خود در مقابل قدرت احزاب و گروهای اجتماعی و حتی دولت‌ها و تنظیم‌کنندگان روابط جهانی مجبور شده‌اند به موازات رسانه‌های سنتی از قدرت رسانه‌های نوین نیز غافل نشوند. جوزف نای، نظریه‌پرداز و تحلیلگر، اینترنت و فناوری اطلاعات و ارتباطات را منشأ قدرت‌سازی در آینده می‌داند که نه‌تنها حکمرانان و دولت‌ها به آن توجه دارند بلکه سازمان‌های مردم‌نهاد و احزاب و حتی کاربران از طریق آن قدرت می‌یابند.

اگر به آمار رسانه‌های نوین و تغییرات جهشی آن‌ توجه کنیم، این نکته را درمی‌یابیم که هر لحظه تأخیر در به‌کارگیری این فناوری‌ها، عوارض زیادی برای جوامعی که در اندیشه حفظ فرهنگ، استقلال و سالم‌سازی اقتصاد و اجتماع خویش هستند، به‌وجود خواهد آورد، زیرا آینده قدرت در دستان حکمرانان، دولت‌ها و نهاد‌های مدنی است که کلید فضای مجازی جوامع را در اختیار دارند. اگر دیروز نگران تحمیل فرهنگ، رواج کالای بی‌کیفیت قاچاق و افزایش ناهنجاری اجتماعی از طریق ماهواره‌های بیگانه بودیم، فردا شبکه‌های اجتماعی با ادعای خدمت به کاربران در زیست‌بوم فضای مجازی در همه شئون زندگی فردی و اجتماعی یکه‌تازی خواهند کرد. اگر امروز دسترنج میلیاردها کاربر به‌صورت نامحسوس موجب افزایش ثروت صاحبان گوگل، فیس‌بوک، آمازون و تلگرام می‌شود، فردا دارندگان فضای مجازی تنظیم‌گران قدرت در همه ابعاد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و حتی نظامی و امنیتی جوامع خواهند بود. این آینده‌نگاری، راهی جز به‌کارگیری فناوری‌های نوین رسانه‌ای در کنار رسانه‌های سنتی باقی نمی‌گذارد.

در اولویت اول این به‌کارگیری به‌دلیل نیاز جامعه و گرایش مردم، توجه به پیام‌رسان‌های بومی قرار دارد. پیام‌رسان بومی باید ساده، ارزان، ایمن و پایدار در اختیار همه مردم باشد تا از طریق آن علاوه بر خدمات رسانه‌ای بتواند زیست دوم خود را در آن سامان دهد، یعنی براحتی بتواند ارتباط با دیگر مردم، بخش خصوصی، نهادهای عمومی و دولتی برقرار کند.

اگر چنین خدمتی برای مردم ایران فراهم شود، علاوه بر حفظ حریم خصوصی آنان در مقابل گرفتاری‌هایی که دیگران ممکن است به‌وجود آورند، امکان احقاق حقوق آنان توسط مراجع قانونی نیز میسر خواهد بود. اگر پیام‌رسان بومی با شرایط پیش‌گفته در اختیار مردم قرار گیرد، به‌عنوان مکمل رسانه‌های سنتی مانند رادیو و تلویزیون، سینما و کتاب با دسترسی به برنامه‌های شاد و سرگرمی‌های متنوع و آموزنده تعاملی موجب افزایش نشاط جامعه می‌شود. علاوه بر این، پیام‌رسان بومی در فضای مجازی به‌عنوان خدمت‌دهنده‌ای ارزان، سریع و ایمن می‌تواند به‌جای خروج سرمایه عظیمی از درآمد مردم ایران به جیب بیگانه، موجب ایجاد کسب و کار در انواع رشته‌ها ‌شود که می‌تواند به پیشرفت اقتصاد سالم، درون‌زا و برون‌نگر و افزایش اشتغال پایدار برای هموطنان منجر شود.

امروز به‌دلیل فراگیر نبودن خدمات بومی در فضای مجازی از جمله شبکه اجتماعی و پیام‌رسان و متأسفانه حاکم شدن زیست‌بوم بیگانه در تمام شئون زندگی فردی و اجتماعی، رفع محرومیت از این خدمات بومی سالم، ارزان، ایمن و پایدار ولی ساده و سهل‌الوصول باید به مطالبه‌ای عمومی از طریق رسانه‌ها از جمله رسانه ملی تبدیل شود.

به امید عمومی شدن خدمات‌رسان‌ها و پیام‌رسان‌های بومی در زیست‌بوم دوم ایرانیان.

رضا قدیمی

معاون فضای مجازی رسانه ملی