ازدواج ایرانی روی دیوار عمارت

از آنها که خواسته‌اند سنتی را تاسیس کنند و در این راه به گراف نرفته‌اند و حاصل کار، بنایی سنتی‌نما از آب درنیامده است. از دوازدهم آذرماه سال گذشته که این مجموعه افتتاح شد تا امروز، میزبان نمایشگاه‌های متعددی از آثار هنرمندان هنرهای تجسمی بوده است؛ اغلب هم جوان و باانگیزه و خلاق. نمایشگاه‌هایی با نگاه به جدیدترین شیوه‌های اجرا. تازه‌ترین نمایشگاهی که در عمارت روبه‌رو برپا شده ما را به تماشای خود می‌خواند؛ نمایشگاه عکس، چیدمان و نقاشی با عنوان «قباله»، اما قباله‌چی‌ها از چه می‌گویند؟

از اصفهان تا تهران و ارومیه

نمایشگاه عکس، چیدمان و نقاشی «قباله»، این روزها با نمایشگاه‌گردانی مژده اتراک در گالری عمارت روبه‌رو در معرض دید مردم قرار گرفته است. در این نمایشگاه آثار هنرمندانی چون امیرمسعود اقارب‌پرست، احسان روح‌الامین، زهرا قیاسی، نگین حداد‌زاده، زاهره دنیادیده، محیا گیو، احسان ضیایی، مریم مستقل، نازلی پورشیرمحمد، نوژان حیدری، هدی امین، طرلان لطفی‌زاده، یوکابت فرخی و احسان تحویلیان ارائه شده است. برخی از این هنرمندان، مهرماه سال گذشته این نمایشگاه را در گالری آپادانای اصفهان بر پا کرده بودند و حالا با افزوده‌شدن چند هنرمند، عمارت روبه‌روی تهران را برای نمایش آثارشان برگزیده‌اند. البته آنها قرار است این آثار را به ارومیه و شیراز هم ببرند تا به همراه آثار هنرمندان بومی این دو شهر، «قباله»‌ای دیگر بیافرینند و جلوی چشم بگذارند. این خود نکته‌ای است که می‌تواند به صدور هنرهای تجسمی پیشرو از مرکز به شهرستان‌ها بینجامد و هنردوستان شهرستانی را از مراجعه به مرکز برای پیگیری هنر روز نقاشی و عکاسی و چیدمان بی‌نیاز کند، اما این نمایشگاه چه دارد که این روزها مورد توجه قرار گرفته است؟

سرک‌کشیدن در قباله‌های ازدواج

اخیرا طی مراسمی نمایشگاه قباله‌های ازدواج مربوط به دوره قاجار در محل ساختمان گنجینه اسناد ملی برپا شده بود.

با این‌که در آن نمایشگاه آلبوم شماره 122 از مجموعه بیوتات گنجینه اسناد ملی ایران هم رونمایی شد که حاوی 96 برگ‌نامه از دستنوشته‌های امیرکبیر به ناصرالدین شاه بود، اما استقبال مخاطبان از آن نمایشگاه نشان می‌داد، قباله‌ها، بیش از دستخط‌های امیرکبیر مورد توجه قرار گرفته. این خود نشان‌دهنده علاقه مردم به شناخت سبک‌های مختلف زندگی در ادوار مختلف تاریخ بوده است.

مریم طهماسبی، یکی از بازدیدکنندگان نمایشگاه «قباله» در عمارت روبه‌رو که اتفاقا نمایشگاه پیشین قباله‌های ازدواج در دوره قاجار را نیز از نزدیک دیده، به جام‌جم می‌گوید: «من اساسا علاقه مفرطی به هنرهای تجسمی ندارم؛ یعنی کم پیش می‌آید به خاطر یک هنرمند و آثارش به گالری بروم. موضوعات برای من جذاب‌تر هستند. امروز هم که به اینجا آمده‌ام، به خاطر موضوع جذابی است که هنرمندان این نمایشگاه انتخاب کرده‌اند، چون نمایشگاه قباله‌های ازدواج مربوط به دوره قاجار را در ساختمان گنجینه اسناد ملی دیده بودم و برایم فوق‌العاده جذاب بود، وقتی شنیدم این نمایشگاه نیز موضوع مشابهی دارد، آمدم».

او البته حالا که به این نمایشگاه آمده، از تفاوت عمده این دو نمایشگاه می‌گوید: «البته در آن نمایشگاه ما با یکسری اسناد آرشیوی روبه‌رو بودیم، اما در نمایشگاه حاضر، ما با رویکردی هنری به همان مقوله مواجهیم. درواقع هنرمندان، روایتی هنری از مقوله‌ای تاریخی به دست داده‌اند». برای این مخاطب نمایشگاه، اجرای هنری قباله‌های ازدواج، از خود آنها جذاب‌تر بوده است: «در آن نمایشگاه چند دستخط مهم از امیرکبیر به نمایش درآمده بود. قباله‌ها و توجه به مناسبات زندگی و ازدواج در دوره قاجار نیز بسیار جذاب بود، اما این همیشه هنر است که حرف اول را می‌زند.»

روی خوش هنرهای تجسمی به سبک‌ زندگی

گالری تقریبا پر است؛ با این‌که آثار بیشتر مفهومی‌اند و نیاز به تامل بیشتری برای درک و دریافت دارند، اما به نظر می‌رسد مخاطبان این نمایشگاه، صرفا گالری‌گردهای حرفه‌ای و مخاطبان حرفه‌ای هنرهای تجسمی نیستند. دلیل این امر را از یکی دیگر از حاضران در عمارت روبه‌رو می‌پرسیم. مهدی میرزایی که خود را گالری‌گرد تمام‌وقت می‌داند، دراین باره می‌گوید: «درست است که اغلب آثار این نمایشگاه و بخصوص چیدمان‌ها، مفهومی‌اند و اجرایی به دور از کلیشه‌ها دارند، اما مخاطبان به این دلیل از آن استقبال می‌کنند که به لحاظ تم و موضوع این ایده درست و عینیت‌یافته اجرا شده است». به طور مثال می‌توان به اثر «دلداده» از زهرا قیاسی اشاره کرد که کنار ویدئوآرتی از خود او قرار گرفته؛ «دلداده»، دو دستکش بوکس است که سعی دارند به مثابه دو دست همدیگر را دوستانه بگیرند و از قضا رنگشان هم قرمز است که تداعی‌گر عشق است؛ رنگ کروم روی دستکش بوکس. در همین اثر مقوله ازدواج، عشق و نزاع و درگیری خانوادگی توأمان پرداخته شده است. هم عشق و وصل در میان است و هم دستکش‌ها مخصوص بوکس‌اند! در اغلب آثار این نمایشگاه چنین برخوردی با مقوله سبک زندگی در ازدواج‌های امروزین و قدیمی شده است، هرچند می‌دانیم که هنر جدید همواره ذائقه سنتی و وحدت ارگانیک فرضی را به هم زده و به نقد کشانده است و از این‌رو لذت‌بردن از این شیوه هنری نیازمند اندیشیدن است و از توجه به ساختار شناخته می‌شود، اما چون هنرمندان در این نمایشگاه، موضوعی را انتخاب کرده‌اند که دغدغه تاریخی و اجتماعی همیشگی است، در جذب اغلب مخاطبان موفق بوده‌اند.

مژده اتراک، نمایشگاه‌گردان «قباله» است. او نزد پرویز تناولی مجسمه‌سازی آموخته و از ایده و مفهوم را هم از علیرضا سمیع‌آذر فراگرفته است. او درباره نمایشگاهی که برپا کرده می‌گوید: «زن و مرد و رابطه‌شان، مقوله‌ای بوده که همواره در طول تاریخ و در همه جهان مورد توجه بوده است. این رابطه، به تدریج صاحب قراردادها و اصولی در هر جامعه شده و کوچک‌ترین نهاد جامعه را شکل داده است. بنابراین خانواده با هر شکل و ساختاری می‌تواند بازنمایی روابط موجود در جامعه به صورت کلان باشد. این نمایشگاه دعوتی است برای دیدن دیدگاه‌ها و تجربیات شخصی هنرمندان این مجموعه به ازدواج، زندگی مشترک، طلاق و مسائلی که در حواشی اینها روی می‌دهد. دیدگاه‌هایی که به لحاظ شخصی بودنشان لزوما قطعی نیستند، اما تأمل در این آثار و دیدن از زاویه دید آنها ممکن است نگرشی تازه را در مخاطب ایجاد کند.»

گردهم‌آیی گالری‌گردها و مردم

یکی از آثاری که در نمایشگاه «قباله» جلب توجه می‌کند، چیدمانی با عنوان شش و بش اثر نوژان حیدری است؛ چند تابلو که تصویری هستند از دیواری آجری و پنجره‌ای با نرده آهنی که سیم برق چراغ برق از آنها رد شده و نهایتا به پریز هم نرسیده و رها شده است. درواقع شیوه کار حیدری به مانند دیگر هنرمندان این نمایشگاه، دست‌اندازی در سنت‌های زیبایی‌شناسی است. این نوع برخورد با اثر هنری، ممکن است در انتقال موضوعی سنتی چون ازدواج، الکن بماند، اما همه سعی هنرمند در این است که با تکنیک و شیوه‌های اجرایی جدید و نو، به مقوله‌ای سنتی که البته همواره جاری است، بپردازد. از این‌رو می‌توان «قباله» را نمایشگاهی موفق در گردهم ‌آوردن مخاطبان حرفه‌ای هنرهای تجسمی و مخاطبان عام هنر در نظر آورد.

صابر محمدی