زنده بودن مناظره‌ها پیش‌نیاز انتخابات پویا

آداب مناظره، مجموعه ضوابطی است که هنگام بحث و گفت‌وگوی فلسفی، علمی، دینی و اعتقادی باید مراعات شود. در اصطلاح دانشمندان اسلامی، مقصود از بحث آن است که «اثبات حکم ثبوتی یا سلبی کنند به دلیل» و مراد از مناظره آن است که «دو خصم نظر کنند در حکم و مساله‌ای به قصد آن‌که صواب پیدا شود».

پیشوایان دین در هر عصر و زمانی با تشکیل مجالس مناظره با مخالفان و شبهه‌افکنان، به میدان می‌آمدند و با براهین قاطع و مطالب دقیق علمی و عقل‌پسند، آنها را محکوم می‌کردند و به پیروان خود شیوه استدلال عقلی و راه دفاع از حریم حق و مرزداری فرهنگی را می‌آموختند و آنها را تشویق می‌کردند که حتما در عرصه‌های علمی و برهانی حاضر شده و به دفاع علمی و فرهنگی برخیزند. بر این اساس مناظره‌ها از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند.

مناظره در رادیو و تلویزیون بیش از آن‌که مساله‌ای مربوط به انتخابات باشد، پدیده‌ای رسانه‌ای است. برگزاری مناظره، ایفای نقش رسانه در فرآیند اطلاع‌رسانی انتخاباتی است و به عبارتی می‌توان گفت مناظره رسانه‌ای، بازنمایی رقابت گروه‌ها و کمپین‌های انتخاباتی در عالم سیاست، از صافی رسانه‌هاست. مناظره‌های انتخاباتی تلویزیونی، در نوع خود بسیار پیچیده و چندسویه هستند. در این میان آنچه بیش از هر چیز در مورد مناظره‌ها اهمیت می‌یابد، مساله اطلاع‌رسانی و از طرف دیگر انعکاس شخصیت نامزدهاست. پژوهشگران علوم ارتباطات و رسانه، این دو مورد را اساس تحقیقات خود قرار داده و نظرات خود را حول آنها بیان کرده‌اند. به این معنی که تقریبا بسیاری از امور تبلیغاتی و مبارزات انتخاباتی، در گرو برگزاری حساب شده و صحیح این برنامه‌هاست؛ زیرا همان‌طور که گفته شد، مناظره‌ها از ظرفیت اثرگذاری بالایی برخوردارند و نسبت به سایر برنامه‌های انتخاباتی، مخاطبان بیشتری را به خود جذب می‌کنند.

از آنجا که مناظره‌های تلویزیونی، اندک‌زمانی قبل از زمان برگزاری انتخابات اجرا می‌شوند، مخاطبان زیادی را به خود جذب می‌کنند. معمولا تعداد قابل ملاحظه‌ای از رای‌دهندگان، تصمیم نهایی‌شان در انتخاب نامزد مورد نظر را تا هفته‌های پایانی به تاخیر می‌اندازند و در این مدت رسانه‌ها و بخصوص تلویزیون از منابع اصلی اطلاع‌رسانی هستند. مناظره‌های تلویزیونی تاثیرهای مختلفی را در پی دارند. این تاثیرها شامل واکنش‌های سریع و کوتاه‌مدت نسبت به نامزدها در جریان مناظره، قضاوت در مورد کنش‌های مناظره‌کنندگان، کسب اطلاع در مورد موقعیت نامزدها، تغییر در وجهه نامزدها و تاثیر بر رفتار انتخاباتی رای‌دهندگان هستند.

این تاثیرها نشان‌دهنده اهمیت مناظره‌های تلویزیونی در فرآیند انتخابات است. مناظره‌های تلویزیونی انتخابات ریاست جمهوری دهم و یازدهم در کشورمان خود گویای نقش‌آفرینی مناظره‌های تلویزیونی است. این تاثیرها زمانی محقق خواهد شد که مناظره رادیو و تلویزیونی به‌طور زنده و در جمع افراد صورت بگیرد. در غیر این صورت به‌دلیل این‌که قابل دخل و تصرف است، ارزش و تاثیر مناظره را ندارد. در ضمن هیچ‌گاه مناظره‌های انتخاباتی رادیو و تلویزیونی به‌صورت ضبط شده ارائه نشده است.

برگزاری مناظره‌های تلویزیونی میان نامزدهای انتخابات این دوره ریاست‌جمهوری، یکی از عوامل اصلی نشاط انتخاباتی و مشارکت حداکثری مردم است که تجربه ارزنده‌ای را در اختیار رسانه ملی قرار می‌دهد.

دکتر اردشیر زابلی‌زاده

عضو هیات علمی دانشگاه صدا و سیما