شکوفایی ادبیات دفاع مقدس

شعر بروز و ظهور آنی یک حادثه در ذهن وزبان شاعر است و به همین دلیل با سرعت بیشتری خلق می‌شود. اما فضای ادبیات داستانی به‌گونه‌ای است که باید به صورت تجربه در ذهن و زبان نویسنده رسوب کند تا نویسنده پس از مدتی ورز دادن مفاهیم و حوادث بتواند از داخل آنها طرح خود را بیافریند. به همین دلیل برای انعکاس آن حوادث بزرگ در ادبیات داستانی نیاز به یک واسطه یا کاتالیزوری هستیم که بتواند به ورز دادن و پرورش دادن این حوادث در ذهن نویسنده کمک کند.

حتی بلافاصله پس از حادثه اخیر ساختمان پلاسکو و شهادت آتش‌نشانان، تعداد قابل توجهی شعر تولید و در فضای مجازی، رسانه‌های صوتی و تصویری و مکتوب منعکس شد. اما هنوز داستانی برای این حادثه منتشر نشده است، چراکه باید گرد و غبار حادثه بخوابد و اطلاعات بیشتری از کم و کیف آن منتشر شود تا داستان‌نویسان به مرور بتوانند با خواندن آمار و اطلاعات جدید و تحلیل‌های تازه و روشن‌ شدن ابعاد مختلف قضیه، حادثه پلاسکو را در قالب داستان منعکس کنند. جنگ هم به‌عنوان یک اتفاق با ابعاد وسیع‌تر و پیامدهای بسیار بزرگ‌تر به همین صورت است. در سال‌ها و حتی ماه‌های اولیه جنگ، شعرهای زیادی در حوزه دفاع مقدس سروده شد، اما برخلاف شعر، داستان‌های خوب و قوی در این زمینه منتشر نشد. اما امروز پس از فاصله گرفتن از حادثه جنگ، آثار قابل توجهی در ارتباط با دفاع مقدس به رشته‌تحریر در آمده است که در هیچ یک از دوره‌های تاریخی دیگر نظیر ندارد.

طبیعی است که جنگ باید تمام می‌شد و رزمندگان از جبهه‌های نبرد بازمی‌گشتند و پس از التیام یافتن زخم‌های خود و هم‌رزمانشان، به انعکاس واقعیت‌های عینی‌ای می‌پرداختند که در جبهه‌ها مشاهده کرده بودند تا این مطالب به دور از شعارها ضبط و ثبت و مستندنگاری شود. پس از آن، نویسندگان ما که به دلایل مختلف خیلی اهل رفتن به جبهه و کار نظامی نبودند، می‌توانستند با مطالعه آن آثار مستند و براساس آنها، زندگینامه‌های داستانی و داستان‌های کاملا خلاقه بنویسند.

گرچه این اقدامات تا اندازه‌ای صورت گرفته، اما گردآوری و اشاعه مستندات و خاطرات از جبهه هنوز جای کار دارد. این مسائل باید یک‌بار از زبان کسانی ‌که مستقیما شاهد صحنه‌های بزرگ و عظیم نبرد بودند، از زوایا و زبان‌های افراد مختلف روایت، منتقل و منتشر شود و در اختیار دیگران قرار گیرد و مجموع اینها به عنوان مستندات واقعی جنگ گردآوری شود.

تا زمانی‌که این اتفاق رخ ندهد، ما چندان نمی‌توانیم امیدوار باشیم که داستان‌های خیلی پخته‌ای درباره دفاع مقدس داشته باشیم. به همان نسبتی که این مستندات منتشر شده است، ما توانسته‌ایم گام‌هایی در این زمینه برداریم، اما زمانی این عرصه به اوج می‌رسد که روایت‌های پراکنده یا احیانا روایت‌های معارض و متعارض از هشت سال دفاع مقدس نقل شود. چراکه بخشی از مسائل جنگ جزو اسرار هستند و به دلایل مختلف در اختیار پژوهشگران و نویسندگان قرار نگرفته است. نهادهای متولی جنگ باید آرام آرام آن اسنادو مدارک را منتشر کنند تا در کنار اسناد و مدارک دیگر، زمینه‌ساز تلاش‌های ذهنی نویسندگان برای خلق ادبیات داستانی شود.

جواد محقق

شاعر و نویسنده