بفرمایید، غذا حاضره

برای مثال می‌توان از برنامه‌های آشپزی‌ای یاد کرد که طرز تهیه غذاهایی را به مخاطبان آموزش می‌دهند که جزو فرهنگ غذایی کشور نبوده و صرفا عنصر تنوع در آن حرف اول و آخر را می‌زند. در شبکه‌های مختلف جهانی برنامه‌های زیادی در رابطه با آشپزی ساخته شده که گاه به‌واسطه علاقه مخاطبان سال‌ها روی آنتن مانده‌اند. برای مثال می‌توان به برنامه گردون جیمز رامسی از شبکه چهار انگلستان اشاره کرد که محبوبیت جهانی فراوانی را برای وی به ارمغان آورده است. در تلویزیون ایران هم برنامه‌های مختلفی در این رابطه ساخته شده که هر یک کیفیت‌های مختلفی داشته‌اند. برنامه‌هایی که به مرور از شکل سرگرمی فاصله گرفته و بار آموزشی‌شان به همان نسبت افزایش پیدا کرده است.

مردی با ملاقه‌ای دردست

نخستین برنامه‌ها از این جنس در دهه هفتاد روی آنتن رفته و آشپزها در فضایی ساده و کم زرق و برق به اجرای برنامه‌های خویش می‌پرداختند که اغلب هم مورد توجه خانم‌های خانه‌دار مخاطب تلویزیون قرار می‌گرفتند. در این برنامه‌ها عموما طرز تهیه غذاهای ایرانی آموزش داده می‌شد و تنوع غذایی در آنها چندان مورد توجه نبود، اما در سال‌های بعد و با افزایش تعداد شبکه‌های تلویزیونی این دسته از برنامه‌ها نیز افزایش پیدا کرده و تقریبا در تمام ساعت‌های روز می‌توان به تماشای شکل‌های مختلفی از آن نشست. سامان گلریز در اول دهه 80 برای نخستین بار به عنوان یک آشپز مرد جلوی دوربین رفت و برنامه پربیننده‌ای را روانه آنتن کرد. او که در این رشته تحصیلات آکادمیک دارد علاوه بر تسلط در آشپزی، اجرای مسلط و خوبی داشته و ویژگی‌های لازم برای این کار را دارد. لحن خودمانی و چهره خندان از جمله نقاط قوت کار او در اجراست که نقش مهمی در جذب مخاطبان به سمت برنامه خود دارد. در واقع گلریز نخستین آشپز مرد تلویزیونی است که نامش بیش از خود برنامه مطرح شده و مخاطبان برنامه یاد شده را به نام وی می‌شناسند.

او در سال‌های اخیر هم برنامه بهونه را روی آنتن شبکه سه سیما دارد که هر روز ساعت سه بعدازظهر پخش می‌شود. تنها فرق بهونه با برنامه‌های قبلی گلریز به دکور بسیار شیک آن در کنار حجم نسبتا زیاد تبلیغات بازمی‌گردد که البته در قالب برنامه جا افتاده و مخاطب را چندان آزار نمی‌دهد. عنوان بندی نسبتا خوبی هم به شکل انیمیشن برای بهونه تدارک دیده شده که به دلیل استفاده خوب از رنگ‌ها کاملا متناسب با محتوای آن به نظر می‌رسد. برنامه قدیمی و پرسابقه سیمای خانواده هم که ظهرها مهمان خانواده‌های ایرانی است بخش کوتاهی را به آشپزی اختصاص داده و مدتی است که خلاقیت‌هایی هم در فرم اجرای آن به کار گرفته شده است. برای مثال می‌توان به حضور بازیگران و هنرمندان در خانه‌های مردم به هنگام صرف ناهار اشاره کرد که لحنی کاملا خودمانی و جذاب داشته و مخاطب به شکل غیر مستقیم از زبان خانم خانه‌دار دستور پخت غذای سر سفره را می‌گیرد. در یکی از این برنامه‌ها منوچهر والی‌زاده دوبلور شناخته‌شده کشورمان مهمان خانواده‌ای شد و لحظات شیرینی را برای مخاطبان خود رقم زد. در واقع تهیه‌کنندگان این گونه برنامه‌ها از شکل کلاسیک و همیشگی برنامه‌های آشپزی فاصله گرفته و قشر دیگری از مخاطبان را که تمایل چندانی به تماشای برنامه‌های یاد شده ندارند، جذب می‌کنند.

جذابیت‌های آشپزی

«به خانه برمی‌گردیم» هم یکی از جنگ‌های عصرانه با سابقه سیماست که همه روزه روی آنتن شبکه تهران می‌رود. برنامه‌ای متنوع تشکیل شده از بخش‌های مختلف با حضور کارشناسان مربوطه که بخش مهمی از آن به آشپزی اختصاص یافته است. در اینجا هم آشپزهای حرفه‌ای طرز تهیه غذاهای مختلف را آموزش می‌دهند در حالی که یکی از مجری‌ها کنار دست او ایستاده و لابه‌لای توضیحات آشپز یاد شده حرف‌هایی می‌زند که گاه بی‌ربط هم جلوه می‌کند. حسین رفیعی هم که دستی در طنز دارد در برنامه «هنر آشپزی» حضور پیدا کرده و شیرینی خاصی بدان اضافه کرده است. در حقیقت رفیعی با چاشنی طنز کلامی و رفتاری در این برنامه مخاطب را سرگرم می‌کند. البته برنامه‌ای هم با حضور پدر و پسرها با موضوع آشپزی ساخته شده که در دو گروه رقابت جانانه‌ای داشته و فضای مفرحی را به وجود آورده‌اند.

حضور هنرمندان و نیز ورزشکاران در برنامه‌های آشپزی ایده مناسبی برای جذاب‌تر کردن برنامه‌هایی از این دست است. ایده‌هایی که گاه بسیار موفق و گاه بشدت معمولی از کار در آمده است. «دستپخت خودمانی» که این روزها روی آنتن شبکه دوی سیما قرار دارد از جمله این برنامه‌هاست که در هر قسمت آن دو هنرمند یا ورزشکار در مدت نیم ساعت غذایی را روی اجاق گاز می‌پزند و مابین آن توضیحاتی هم در رابطه با غذا به مخاطبان خود می‌دهند. فضای صمیمانه این برنامه را می‌توان مهم‌ترین نقطه قوت آن دانست که به هیچ‌وجه تحمیلی نبوده و دلپذیر جلوه می‌کند. برای نمونه می‌توان از برنامه‌ای با حضور مجید مظفری و محمود مقامی یاد کرد که دو هفته پیش پخش شد و بسیار خوب از کار در آمد.

بیژن بیرنگ هم که سابقه پرباری به عنوان کارگردان در شبکه‌های تلویزیونی کشورمان دارد، مجموعه «شام ایرانی» را برای پخش در شبکه خانگی تدارک دید که پس از مدتی سر از تلویزیون و شبکه نسیم در آورد. در اینجا هنرمندان و بازیگران از حاشیه برنامه‌های آشپزی کاملا به متن آمده و در هر بخش خود به آشپزی و پذیرایی از سه میهمان دیگر همکار خود می‌پردازند. فرق شام ایرانی با برنامه‌های دیگر آشپزی در این است که شرکت‌کنندگان تنها به واسطه کیفیت غذا به یکدیگر نمره‌ای نداده و کل مهمانی را در نظر می‌گیرند.

حضور چهار بازیگر اغلب سرشناس و مطرح نقطه قوت اصلی شام ایرانی به حساب می‌آید که مخاطب را به سمت خویش کشانده و لحظات مفرحی را برایشان رقم می‌زند. در عین حال مخاطب با خود بازیگران فارغ از نقش‌ها روبه‌ر‌و شده و شناخت بهتری از آنها به دست می‌آورد که همواره جزو کنجکاوی‌های عموم مردم است. خودمانی بودن دیگر خصوصیت بارز شام ایرانی است که فاصله‌اش را با مخاطب به حداقل رسانده و بر جذابیت‌های آن می‌افزاید. برای مثال می‌توان به برنامه‌ای با حضور اکبر عبدی و فیروز کریمی اشاره کرد که طنازی‌های آنها، کیفیت فوق‌العاده‌ای به آن بخشیده است.در میان خیل برنامه‌های مرتبط با آشپزی برخی از آنها به غذاهای محلی ایران پرداخته و طیف متنوعی از غذاها را در برابر مخاطبان خویش قرار داده‌اند. «سفره ایرانی» یکی از شاخص‌ترین این دسته از برنامه‌هاست که در چند سری ساخته و پخش شده است.

از جمله آنها می‌توان به غذاهای منطقه گیلان اشاره کرد که با دقت و ظرافت خاصی به آن پرداخته شده است. «مزه غذای ایرانی» با اجرای امیرعلی نبویان که با رادیو هفت به محبوبیت نزد مخاطبان دست یافته، آخرین نمونه از این جنس برنامه‌های غذامحور است که جذاب و تماشایی از کار درآمده است. نبویان در این برنامه هر بار به شهری رفته و غذاهای مختلفی را امتحان می‌کند و در عین حال از مواد تشکیل‌دهنده آن هم از طریق فردی دیگر خبر می‌دهد. نکته جالب در این برنامه این‌که نبویان از خود تهران و رستوران‌های قدیمی و مشهور بازار شروع کرده و پس از آن به سمت شهرهای دیگر رفته است.

لحن مزه غذای ایرانی مانند شام ایرانی، شوخ و شنگ بوده و سازندگانش به خوبی این یکدستی لحن را در تمام طول کار حفظ کرده‌اند. در برنامه‌های مختص به غذاهای محلی شهرها هم برنامه مربوط به شهر رودبار فوق‌العاده از کار درآمده و فضای دلچسبی دارد که حضور نبویان در بام خانه‌ای محلی در کنار یک زوج که در حال آماده‌کردن یک نوع زیتون هستند، آن را کامل کرده است. باد معروف این شهر هم که شهرت بسیار دارد در این بخش تاثیرگذار بوده و به شیرینی آن افزوده است.

برنامه‌هایی با محوریت غذا و آشپزی با توجه به خصلت سرگرم‌کنندگی ذاتی‌شان می‌توانند در آینده هم همچنان تولید شده و مخاطبان زیادی را به خود جذب کنند، اما به شرط آن که نوآوری‌هایی در فرم و محتوای آن ایجاد شده و تولیدکنندگان آن دست از کلیشه‌های قدیمی و تکرار شده بردارند.

محمد جلیلوند/ قاب کوچک (ضمیمه شنبه روزنامه جام جم)