کپی برابر اصل

گاو‌

داستان‌های پیوسته مجموعه «عزاداران بیل» برای کارگردانی که علاقه عجیبی به ادبیات داستانی دارد بهترین پیشنهاد برای ساخت فیلم بود. فیلمی ‌که همپای اثر اقتباس شده و بلکه فراتر از آن به شهرت رسید و جزو آثار ماندگار سینمای ایران شد. بسیاری در همان سال‌ها فیلم «گاو» را آغاز موج نو سینمای ایران می‌دانستند.

فیلم گاو، به طورکامل از یکی از قصه‌های مجموعه عزاداران بیل (نوشته غلامحسین ساعدی) که مجموعه 8 قصه به هم پیوسته است اقتباس شده است.

نویسنده در این کتاب، به ظرافت، با نیم نگاهی طنز، جامعه آن روز ایران را از نظر خرافات، جهالت، فقر و بیماری نقد کرده است.

اصل پایبندی به اقتباس، در این فیلم بخوبی رعایت شده است.

دیالوگ‌های داستان با تغییرات کمی‌ در فیلم لحاظ شده است که بی‌شک مهم‌ترین علت این ترکیب و تغییرات اندک، نوشتن اشتراکی متن فیلمنامه توسط کارگردان و نویسنده داستان است.

عزاداران بیل به دلیل داشتن جنبه‌های تصویری غنی، رئالیسم اجتماعی و نگاه بدبینانه و انتقادی او به جامعه ایران در دوران شاه و درونمایه فلسفی اندیشمندانه آنها، مورد توجه سینماگران نوگرای ایران بود.

آشنایی مهرجویی با ادبیات و تسلط او به قواعد داستان گویی در سینما، باعث شد که او بتواند با همکاری نویسنده، متن‌های سینمایی دراماتیک و محکمی ‌بر اساس داستان‌های نویسنده یاد شده بنویسد و با تقویت جنبه‌های سینمایی داستان و شخصیت‌ها، دو فیلم ماندگار در تاریخ سینمای ایران خلق کند.

دایره مینا نیز فیلمی‌ بود که مهرجویی بر اساس داستانی از این نویسنده ساخته بود، هر چند هیچ‌گاه به موفقیت فیلم گاو نرسید.

اگر فیلم متوسط شوهر آهوخانم ساخته داوود ملاپور که بر اساس رمانی به همین نام اثر محمدعلی افغانی را نادیده بگیریم، بدون شک می‌توان فیلم گاو را نخستین اقتباس جدی و خلاقانه از ادبیات معاصر ایران در سینما دانست.

تا پیش از گاو، عمده اقتباس‌های سینمایی در ایران، مربوط به ادبیات کهن فارسی (عمدتا شاهنامه)، داستان‌ها و افسانه‌های عامیانه یا داستان‌های پاورقی سبک و سطحی دهه‌های 30 و 40 است. در واقع با فیلم گاو است که مهرجویی رویکرد متفاوتی از اقتباس ادبی در سینمای ایران را معرفی می‌کند.

داریوش مهرجویی در طول 4 دهه فیلمسازی، در بیشتر آثارش از ادبیات به عنوان پایه و منبع اصلی داستان فیلم‌هایش استفاده کرده است. این کارگردان سینما در کارنامه خود با رویکردی ادبی از آثار ادبیات داستانی ایران و جهان به عنوان خط اصلی داستان‌هایش استفاده کرده است.

«پستچی» و «دایره مینا» که هر دو اثر اقتباسی بودند، آثار دیگر مهرجویی را در دوران قبل از انقلاب تشکیل می‌دهند. فیلم پستچی با الهام از نمایش «ویزک» نوشته گئورک بوخنر ساخته شد و دایره مینا نیز اقتباس دوم مهرجویی از آثار ساعدی بود. این بار مهرجویی با نگاهی به داستان «آشغالدونی» فیلم دایره مینا را که به نوعی تثبیت کننده جایگاه مهرجویی به عنوان یک کارگردان مولف در سینمای ایران بود، ساخت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مهرجویی با ساخت فیلم «مدرسه‌ای که می‌رفتیم» به کار خود ادامه داد. علاقه و احاطه مهرجویی به ادبیات جهان در اثر مستندی که بر اساس اشعار و زندگی شاعر فرانسوی یعنی آرتور رمبو ساخت، متبلور شد، اما مهرجویی با «هامون» که از فیلم‌های جریان‌‌ساز سینمای ایران است و بسیاری ردپای داستان‌های دیوید سالینجر را در این فیلم می‌دیدند، بار دیگر به عنوان کارگردانی مولف شناخته شد. هر چند این فیلم با نگاهی به کتاب ترس و لرز اثر کی‌یر کگورد ساخته شد. «پری» برداشتی آزاد از داستان موفق و مشهور فرانی و زویی اثر سالینجر بود که مورد تحسین منتقدان و همچنین تماشاگران سینما واقع شد.