مرثیه‌ای برای ظهر عاشورا

درصدای او اندوهی جانکاه موج می‌زند و خداوند این امتیاز را به او داده تا با صدایش بتواند اندوه عاشورا را از سال 61 هجری به امسال بیاورد و ‌آن را به مردم این دوره منتقل کند. صدیقه بحرانی، زنی است که از کودکی با لالایی علی‌اصغر بزرگ شده است.

مردم بوشهر در مراسم دهه اول محرم، مراسم ویژه‌ای را برای کوچک‌ترین شهید کربلا، علی‌اصغر برگزار می‌کنند؛ مراسمی ویژه که در آن گهواره علی‌اصغر را در مجلسی زنانه می‌گردانند و زنان بوشهری برای این طفل شهید مرثیه‌سرایی می‌کنند.

کیومرث پوراحمد در فیلم «به خاطر هانیه» این مراسم را به نمایش گذاشت و فیلم خود را با دمام‌زنی شخصیت اول فیلم به پایان رساند. موسیقی فولکلور بوشهری با موسیقی عاشورایی رونق یافت و توانست در دل مردم جای باز کند. این موسیقی آنقدر زیبا و تاثیرگذار است که ناصر تقوایی هم چند سال پیش براساس آن، یک فیلم مستند ساخت که چند سال پیش از شبکه‌های مختلف سیما پخش شد.

حالا داوود میرباقری و امیر توسلی، سازنده موسیقی متن سریال مختارنامه تصمیم گرفته‌اند از ظرفیت‌های این موسیقی عاشورایی در سریال مختارنامه استفاده کنند؛ موسیقی که بشدت در انتقال حس تصاویر به مخاطب کمک می‌کند.

البته کارشناسان یکی از وظایف موسیقی فیلم را انتقال همین حس ذکر می‌کنند؛ حسی که شاید تصویر در بیان آن عاجز باشد؛ اما موسیقی با تم و ملودی خود می‌تواند حس مورد نظر کارگردان را به بیننده منتقل کند.

بهترین موسیقی آثار سینمایی و تلویزیونی زمانی شکل گرفته‌اند که موسیقی و تصویر مکمل یکدیگر بوده‌اند. حتی برخی بر این باور هستند که موسیقی باید چنان با تصویر درهم تنیده باشد که نتوان موسیقی را جدا از فیلم یا سریال گوش کرد و از آن لذت برد.

برای مثال بسیاری موسیقی فیلم «از کرخه تا راین» را یکی از بهترین موسیقی‌هایی می‌دانند که در سینمای ایران برای فیلمی ساخته شده است؛ اما هستند کسانی هم که این نوع موسیقی را برای یک فیلم سینمایی نمی‌پسندند، چون بر این باور هستند که موسیقی از کرخه تا راین را می‌توان جدای از فیلم بدون این‌که حتی تصاویر فیلم را به یاد آورد، گوش کرد و از آن لذت برد.

موسیقی فیلم از کرخه تا راین را مجید انتظامی ساخته است. همین آهنگساز برای فیلم «روزواقعه» هم موسیقی ساخته؛ اما موسیقی روز واقعه کاملا در اختیار فیلم است و بشدت به حماسی بودن فیلم کمک می‌کند. انتظامی هم در ساخت موسیقی روز واقعه از تم موسیقایی جنوبی استفاده کرده است؛ روشی که امیر توسلی هم در مختارنامه از آن سود برده است.

در روز واقعه هم مرثیه‌سرایی‌ها را زنان اجرا می‌کنند. این مرثیه‌خوانی‌ها در عزاداری‌های زنان عرب در ظهر جمعه تاثیر زیادی بر مخاطب دارد و کاملا مظلومیت شهدای کربلا و حس غربت و تنهایی اهل‌بیت امام حسین(ع) در روز عاشورا را به نمایش می‌گذارد.

امیر توسلی روی تصاویر نماز ظهر عاشورا هم از لالایی علی‌اصغر استفاده کرده است. انتخاب این لالایی و مرثیه‌سرایی باعث شد موسیقی به تصاویر کمک کند تا اندوه این نماز به مخاطب منتقل شود.

نماز ظهر عاشورا، آخرین نمازی بود که امام شهید و یارانش روی این کره خاکی اقامه کردند. قبل از نماز، امام حجت را بر یارانش تمام می‌کند. او به همه می‌گوید که می‌توانند، رفتن یا ماندن و شهید شدن را انتخاب کنند. آنهایی که می‌مانند، در حالی به امامشان اقامه می‌کنند که می‌دانند برای زندگیشان ادامه‌ای نیست.

هرکدام از آنها حال و هوایی دگرگونه دارند. اهل تاریخ برای هر کدام از آنها احوالاتی نوشته‌اند؛ اما مسلما چهره هیچ‌کدام از آنها از شادی ظاهری مشعوف نبوده است.

جمعه شب دوربین مختارنامه به چهره یاران امام نزدیک نشد و نماز عاشقانه آنها را دورادور نشان داد؛ اما لالایی علی‌اصغر که روی تصاویر آمد، نشان از غمی بزرگ بر دل و چهره یاران حسین(ع) داشت؛ اندوهی که نه از کشته شدن بود؛ بلکه غمی بود که ریشه در مظلومیت داشت.

توسلی در مختارنامه، شکل هماهنگی از موسیقی و تصویر را به نمایش گذاشته است. این هماهنگی را می‌توان در بیشتر پلان‌های مختارنامه دید؛ مثلا آنجایی که مختار به زیارت کعبه می‌آید، موسیقی که برای این تصاویر انتخاب شده، در ذهن مخاطب ابهت خانه خدا و کوچک بودن آدمیان را در برابر این بزرگی به نمایش گذاشت.

موسیقی مختارنامه مانند بقیه عوامل سازنده این سریال از جمله طراحی صحنه، طراحی گریم، بازی منحصر به‌فرد بازیگران و... کاملا در خدمت داستان و تصاویر است. میرباقری با توجه به این عوامل نشان داده که به کارگروهی معتقد است و به اصطلاح همه تخم‌مرغ‌هایش را در یک سبد نمی‌گذارد.

او از تمام عوامل استفاده کرده است تا مختارنامه به اثری کامل و دیدنی تبدیل شود. اگر جایی تصاویر نتوانستند حق مطلب را ادا کنند یا متن چنین قدرتی را نداشت، بقیه عوامل این ضعف‌ها را کامل کنند و بیننده با اثری فاخر روبه‌رو شود.

طاهره آشیانی 
گروه رادیو و تلویزیون