شهرت جهانی گل مینای ایرانی

بر این اساس، این گیاه جدید به افتخار مهندس محمدرضا جوهرچی و به نام وی اسم‌گذاری شده و به ثبت رسیده است که در پایگاه اینترنتی www.ipni.org قابل مشاهده است.

گفتنی است در سال‌های اخیر، گیاهان جدید دیگری توسط پژوهشکده علوم گیاهی در خراسان شناسایی و جمع‌آوری شده‌اند که به افتخار این گیاه‌شناس برجسته دانشگاه فردوسی مشهد نامگذاری شده‌اند. گفتگوی ما را با این محقق ایرانی می‌خوانید.

با خبر شدیم شما موفق به شناسایی و ثبت گونه جدیدی از گل آفتابگردان شده‌اید. منطقه رویشی این گونه کجاست و در چه شرایط آب و هوایی رشد می‌کند؟

ابتدا باید به نکته‌ای اشاره کنم و آن این‌که تیتر خبر درج شده در سایت‌های خبری با متن خبر مغایرت دارد. اگر به متن اصلی خبر مراجعه و دقت کنید گونه جدید گیاهی از سوی گروه تحقیقاتی پژوهشکده علوم گیاهی جمع‌آوری شده و توسط گروهی از گیاه شناسان متخصص به نام اینجانب نامگذاری و معرفی شده است. در حقیقت این گیاه را ما پیدا و گیاه‌شناسان شناسایی کرده‌اند که مقاله آن در مجله تخصصی گیاه‌شناسی Nordic Journal of Botany که از مجلات نوع ISI است، به چاپ رسیده است.

دیگر آنکه گونه جدید در حقیقت نوعی مینا از خانواده آفتابگردان است نه خود آفتابگردان. بعلاوه منطقه رویشی این گیاه صخره‌های کوهستان‌های هزار مسجد و بینالود است که در شرایط آب و هوایی سخت ارتفاعات کوهستانی رشد می‌کند.

آیا منطقه رویشی آن با توجه به مطالعات شما منحصر به ایران می‌شود؟

منطقه رویشی مینای مشهدی با نام علمی Tanacetum joharchi انحصاراً در مناطق کوهستانی شمال غرب و جنوب غرب مشهد است و در هیچ نقطه‌ای دیگر از کشور یا سایر نقاط دنیا دیده نشده است.

مشخصات خاص آن از بعد یک گیاه‌شناس و نیز از نظر ظاهری چیست؟

یک گیاه صخره‌‌زی Tanacetum joharchi، یک گونه‌گیاهی جدید از تیره‌گل آفتابگردان (Asteraceae)، تبار گل مینا (Anthemideae) است. از نظر ظاهری هم گیاهی کوچک، چند ساله با برگ‌های کوتاه و متراکم و گل‌های متعدد زیبا، درشت جذاب و به رنگ سفید است. شرح مشخصات گیاه‌شناسی این گیاه هم به‌صورت مقاله علمی در اواخر سال 2009 میلادی در مجله تخصصی گیاه‌شناسی Nordic Journal of Botany به چاپ رسیده است.

چگونه و تحت چه شرایطی موفق به کشف این گونه خاص شدید؟

با اجرای طرح تحقیقاتی جمع‌آوری و شناسایی گیاهان استان خراسان بزرگ (شامل خراسان شمالی، رضوی، جنوبی و شهرستان طبس) از سال 1359 و تشکیل هرباریوم پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد تاکنون موفق به جمع‌آوری 50 هزار نمونه گیاهی شامل حدود 2350 گونه شده‌ایم که سی گونه آن کشف گیاه جدید برای دنیای علم بوده است و مینای مشهدی سی‌امین مورد آن است. این سی گونه گیاهی جدید توسط تیم‌های تحقیقاتی پژوهشکده علوم گیاهی طی 30 سال گذشته جمع‌آوری و توسط پژوهشگران پژوهشکده یا با همکاری دانشمندان گیاه‌شناس داخلی یا خارجی شناسایی، نامگذاری و معرفی شده‌اند. اصولا جمع‌آوری و نامگذاری یک گیاه جدید برای اولین بار که توسط متخصصان گیاه‌شناسی صورت می‌گیرد، کشف تلقی می‌شود. همان‌گونه که یک ویروس یا باکتری یا جانوری کشف می‌شود که مینای مشهدی هم به این‌صورت موجودیت علمی پیدا کرده است.

ثبت جهانی آن در کجا و چگونه صورت گرفت و اهمیت این‌گونه ثبت بین‌المللی چیست؟

برای این‌که نام علمی معتبر هر گیاه در فهرست جهانی گیاهان قرار گیرد باید شرح علمی آن به زبان لاتین (نه انگلیسی) با رعایت استانداردهای تعیین شده توسط گیاه‌شناس به نگارش درآمده و در یکی از مجلات معتبر و تخصصی گیاه‌شناسی به چاپ برسد که به منزله ثبت جهانی آن خواهد بود. اسامی این گونه گیاهان در پایگاه‌های معتبر علمی از جمله www.ipni.org قابل دسترس است. اهمیت ثبت جهانی موجودات زنده توسط دانشمندان ایرانی موجب ارتقای جایگاه علمی و حیثیتی کشور خواهد بود که پس از انقلاب اسلامی روندی چشمگیر و غیرقابل مقایسه داشته است.

آیا از این‌گونه می توان در زمینه‌های دارویی درمانی یا در صنایع غذایی (روغن‌های گیاهی خوراکی) استفاده کرد؟

چون مینای مشهدی بتازگی معرفی شده است، بجز اطلاعات گیاه‌شناسی هیچ‌گونه اطلاعات دیگری از آن وجود ندارد و قرار است به عنوان یک موضوع بکر از جنبه‌های مختلف نظیر دارویی و زینتی توسط پژوهشگران یا دانشجویان زبده مورد بررسی قرار گیرد.

به اعتقاد شما آیا با توجه به تنوع اقلیمی کشورمان گونه‌های شناخته نشده و منحصر به فرد دیگری هم در کشور یافت خواهد شد؟

ایران به لحاظ موقعیت خاص اقلیمی از تنوع گیاهی بالایی برخوردار است، به‌طوری که همیشه مورد توجه گیاه‌شناسان دنیا بوده است. طبق آمار موجود تاکنون 7500 گونه گیاهی از طبیعت ایران گزارش شده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی گیاه‌شناسان جوان ایرانی با یک خیزش علمی و فراگیر جایگزین کارشناسان بیگانه شدند و دست به جمع‌آوری گسترده گیاهان و مطالعات علمی روی آنها زدند و تعداد زیادی گیاه جدید را کشف و به جهان علمی معرفی کردند. هنوز این روند ادامه دارد و روزبه‌روز بر غنای ژنتیک گیاهی کشور افزوده می‌گردد.

گویا گیاهان منحصر به‌فرد دیگری هم در پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد به ثبت جهانی رسیده‌اند. مهم‌ترین و شاخص‌ترین آنها را به ما معرفی می‌کنید.

هرباریوم پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد که با نشان FUMH در فهرست هرباریوم‌های معتبر جهان به ثبت رسیده است ، طی 30 سال فعالیت علمی خود، آمار گیاهان شناخته شده خراسان را از 1800 گونه به 2350 گونه رسانده است. به عبارت بهتر این پژوهشکده علاوه بر جمع‌آوری تمامی گیاهان گزارش شده از این منطقه، 550 گونه دیگر را برای نخستین بار جمع‌آوری و شناسایی کرده است. از این تعداد 70 گونه برای نخستین بار از ایران (خراسان) گزارش شده‌اند و 30‌گونه آن کشف گیاه جدید بوده است، یعنی 100‌گونه گیاهی به فهرست گیاهان ایران افزوده شده است.

هم‌اکنون 4 گونه جدید گیاهی دیگر از سوی پژوهشگران پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد کشف شده است که بتدریج پس از تکمیل مطالعات، مقاله‌های علمی آنها برای چاپ به مجلات معتبر ارائه خواهد شد.

پونه شیرازی