رفتن زیر چتر خبر

وثوقی راد 4 سال است سردبیر بخش خبری 30/20 است که هر شب از شبکه 2 سیما پخش می‌شود. این سردبیر تاکنون توانسته نوآوری‌های بسیاری را برای مخاطبانش به ارمغان بیاورد. اگرچه خودش از روند خبر 30/20 راضی نیست و می‌گوید چند وقتی است که این بخش خبری دچار یکنواختی شده و به اتفاقات تازه‌تری نیاز دارد.

وثوقی راد در پاسخ به این پرسش که خبرها براساس سلیقه سردبیر انتخاب می‌شوند یا سیاست کلی رسانه، می‌گوید: این مساله به چند بخش تقسیم می‌شود. اول این که وقتی سردبیر خبرها را گزینش می‌کند، حتما سیاست‌های کلی رسانه را در نظر می‌گیرد.

دوم این که، سردبیر باید در چارچوب نظام مهندسی خبر طوری اطلاع‌رسانی کند که مخاطب خسته و زده نشود و این اطلاع‌رسانی به طریقی صورت گیرد که مخاطب برای شنیدن و دیدن آن مشتاق شود.

سردبیر بخش خبری 30/20 در ادامه پاسخ به این پرسش که سیاست این بخش خبری درخصوص انتخاب اخبار و اولویت‌بندی آنها چیست، گفت: متناسب با تعریفی که برای این بخش خبری وجود دارد، خبرها را انتخاب می‌کنیم. به این معنی که علاوه بر بیان اخبار روز، به حواشی آنها نیز می‌پردازیم. در واقع نیم‌نگاهی هم به حواشی خبرها داریم. وی در ادامه با اشاره به این نکته که مخاطب یکی از محورهای اساسی این بخش خبری است، گفت: تلاش ما این است که مجموعه‌ای متنوع از اخبار متنوع را به مخاطب ارائه کنیم.

وثوقی راد در ادامه یادآور شد: اخبار 30/20 این اجازه را دارد که به اخبار رسمی زیاد نپردازد. البته خبرهای کلی و مهم را که مردم باید بدانند، حتما مدنظر قرار می‌دهد.

مصطفی محمدی که حدود 19 سال است در حوزه خبر سیما فعالیت می‌کند و حالا هم سردبیر بخش‌های خبری 19 شبکه یک و 60 ثانیه شبکه 3 است، درباره این که سردبیران بخش‌های خبری برای پوشش و گزینش خبرهایشان باید چارچوب‌های خاصی را مدنظر قرار دهند یا خیر، گفت: همه ما می‌دانیم خبرهای رهبری که حساس و پراهمیت‌اند، جزو خبرهای یک هستند. چون این نوع خبرها دربرگیری خاصی دارند و تیترهای مهم و اول ما را تشکیل می‌دهند و پس از آن دیگر اولویت‌های خبر بر اساس سیاست‌های موجود در هر بخش خبری است. برای مثال، برخی دیدارهای رئیس‌جمهور را جزو خبرهای ابتدایی‌شان می‌آورند و برخی دیگر جزو خبرهای هفتم یا هشتم. این انتخاب به تعریف‌هایی که هر بخش خبری برای خود دارد، مربوط می‌شود، اما به هر حال خبرهای مهم همیشه ابتدا عنوان و مطرح می‌شوند.

صفاری، سردبیر بخش خبری 14 شبکه یک سیماست. او از سال 71 وارد سازمان صداوسیما شده و تاکنون سردبیری بخش‌های مختلف خبری را به عهده داشته است.

صفاری درخصوص چگونگی انتخاب خبرهای اول می‌گوید: هر چه خبر دربرگیری بیشتری داشته باشد و مردم با آن بیشتر درگیر باشند، اولویت بیشتری خواهد داشت. مثل خبرهای وام مسکن و سود بانکی.

البته در ایران خبرهایی که دربرگیری داشته باشند، زیاد نیستند و گاهی در خبرهای عادی ممکن است بحث مثلا شهرت وجود داشته باشد که همان برای انتخاب ملاک می‌شود.

هویتی تعریف شده

‌تعامل میان بخش‌های خبری یکی از نکات مهم است و این که آنها تا چه حد می‌‌توانند یکدیگر را تکمیل کنند. وثوقی راد درخصوص این مساله می‌گوید: اتفاقی که دراین چند ساله رخ داده، این است که برای هر بخش خبری هویت خاص تعریف شده و سردبیران بر اساس این تعریف و هویت، اخبارشان را انتخاب می‌کنند.

برای همین هم به بعضی خبرها در یک بخش خبری توجه بیشتری می‌شود و در یک بخش دیگر، کمتر به آنها پرداخته می‌شود.

اما صفاری معتقد است این تعامل در حال حاضر بخوبی وجود دارد و بخش‌های خبری از این نظر بسیار خوب و مثبت حرکت می‌کنند. او در این باره می‌گوید: مثلا در بحث خبرهای حادثه‌ای که نیازمند گفتن آمار نیز هست، این تعامل بمراتب بیشتر دیده می‌شود و برای گفتن خبرهای درست و آمار دقیق بخش‌های خبری یکدیگر را کامل می‌کنند تا شبهه‌‌ای باقی‌ نماند.

مردم به بخش‌های خبری اعتماد دارند

بحث اعتماد به بخش‌های خبری نه تنها در ایران، بلکه در تمامی دنیا وجود دارد. آمار نشان می‌دهد مردم ایران به خبرهایی که از بخش‌های مختلف خبری پخش می‌شود، اعتماد دارند.

وثوقی‌راد درباره اعتماد مردم به اخبار رسانه ملی می‌گوید: نظر‌سنجی‌های موجود نشان می‌دهد از این نظر ما در جایگاه خوبی قرار نداریم و مردم به بخش‌‌های خبری اعتماد دارند.

صفاری نیز با تایید نظر وثوقی‌راد ادامه می‌دهد: خوشبختانه اعتمادی که باید میان مردم و رسانه‌ ملی وجود داشته باشد،‌ اکنون موجود است. البته هنوز هم باید قدم‌های بلندتر و روبه‌جلو‌تری برداریم تا بتوانیم این نگاه را تداوم بخشیم.

گاهی دیده و شنیده می‌شود اخباری که از طریق رسانه منعکس می‌شود، با اخبار واقعی تناقض دارد. بویژه زمانی که مساله آمار مطرح می‌شود. وثوقی‌راد در این باره می‌گوید: ما در برخی جاهای دنیا خبرنگار نداریم و به همین دلیل به عنوان یک رسانه گاهی خبری را از مراجع رسمی می‌گیریم. در نقاطی هم که خبرنگار داریم، شنیده‌ها و گفته‌های خبرنگار منبع خبری ما می‌شود. چرا که او منبع رسمی ما به حساب می‌آید. به هرحال سعی ما بر این است همان چیزی را که وجود دارد، به مخاطب عینا انتقال دهیم. اگر چه این بحث حل نشدنی یک کلاغ، چهل‌کلاغ نشدن را نباید در جامعه خبری نادیده بگیریم.

خبرهایی به رنگ قرمز!

به گفته برخی کارشناسان، یکی از نکات مهم در بحث ارائه خبر،‌نگفتن خبر است. به این معنی که گاهی اوقات نگفتن خبر بهتر از گفتن آن است مانند خبرهای حادثه‌ای و مرگ و میر. چون ذهن مخاطب را دچار تشویش و اضطراب می‌کند.

مصطفی محمدی در پاسخ به این پرسش که چه خبرهایی را نباید به مخاطب انتقال داد، می‌گوید: به نظر من این مساله از چند زاویه قابل بحث است. بعضی از خبرها این جذابیت را دارند که به آنها ورود کنیم و حتی حواشی آنها را هم مطرح کنیم. مثل خبرهایی که 30/20 ارائه می‌دهد و حواشی را مدنظر قرار می‌‌دهد؛ اما این مساله همیشه هم جذاب نیست. زیرا خبرها به‌گونه‌ای رها می‌شود و مخاطب نمی‌تواند نتیجه آن را از خود رسانه بشنود و چون مخاطب امروزی با مسائل مختلف بیگانه نیست،‌ خودش مجبور می‌شود به نتیجه‌گیری از آن خبر برسد که این نتیجه‌گیری همیشه هم مثبت نیست و رها شدن خبر در ذهن مخاطب برداشت‌های دیگری را به وجود می‌آورد. البته ممکن است جذاب به نظر برسد، اما قطعا سودمند نیست. بر این اساس نباید خبرهایی که تعریفی برای آنها وجود ندارد،‌ به مخاطب ارائه شود و نکته دیگر این که باید از ارائه خبرهایی که به مخاطب آسیب می‌رساند، پرهیز کرد. مثلا لزومی ندارد مخاطب ما در بخش‌های مختلف خبری برای مثال حتما از اتفاقات خانه وحشت در اتریش که همین چندی پیش به عنوان یک خبر حادثه‌ای مخابره شد، با خبر شود. گفتن این خبر برای او هیچ فایده‌ای ندارد.

جنجال‌آفرینی جواب می‌دهد، اما نه همیشه‌

جنجال‌آفرینی یکی از شیوه‌های جدید در عصر رسانه است. مثلا در سینما هم از این شیوه برای فروش بیشتر فیلم‌ها استفاده می‌شود. حال این که جنجال‌آفرینی تا چه حد باعث جذب مخاطب برای دنبال کردن بخش‌‌های خبری می‌شود، خود حکایت دیگری است.

صفاری درباره جنجال‌آفرینی در بخش‌‌های خبری می‌گوید: این مساله ممکن است در کوتاه‌مدت و در مواردی خاص جواب بدهد، اما در نهایت نمی‌تواند اعتماد مخاطب را جذب کند. به هر حال اعتماد مردم به یک رسانه، ثروت و سرمایه آن محسوب می‌شود و جنجال‌آفرینی همیشه باعث جذب مخاطب نخواهد شد. وثوقی‌راد معتقد است استفاده از جنجال‌آفرینی در بلند‌مدت نمی‌تواند جوابگو باشد؛ بخصوص برای رسانه‌ای که بخواهد مخاطبش را نگه‌ دارد. ولی می‌گوید: انتقاد و جنجال‌آفرینی اگر بی‌پایه و اساس باشد، تا یک زمانی می‌تواند تاریخ مصرف داشته باشد که این مساله شامل همه رسانه‌ها می‌شود و چون رسانه ملی (اعم از رادیو و تلویزیون)‌ بیشتر شنیده و دیده می‌شود. باید از این مساله دوری کند و با حب و بغض خبرهایشان را در اختیار مردم قرار ندهد. چرا که هدف اصلاح است، نه تخریب.

تکرار خبر، ‌همیشه هم منفی نیست‌

مساله‌ای که نمی‌شود آن را انکار کرد، تکرار و کلیشه بودن خبرهاست. برخی از کارشناسان بر این باورند که گاهی اینقدر خبرها تکراری و کلیشه‌ای هستند که باعث خستگی ودلزدگی مخاطب می‌شوند و مخاطب دیگر رغبتی برای دنبال کردن آنها ندارد.محمدی این موضوع را چندان قبول ندارد و می‌گوید: این تکرار برای کسی وجود دارد که تمام بخش‌های خبری را دنبال و پیگری می‌کند. معمولا بخش‌های خبری هر کدام مخاطبان خاص خود را دارند بنابراین این تکرار کمتر به‌چشم می‌آید.

وی درباره تکرار در تصاویر خبرها نیز عنوان می‌کند این موضوع به تایم تصویر خبر مربوط است. گاهی تصویر خبر حدود 35 ثانیه است.

بنابراین مجبور هستیم از تصویرتکراری استفاده کنیم مثل روزنامه‌هایی که برای ارائه یک خبر از یک عکس استفاده می‌کنند.

به‌هرحال چون منبع خبرها یکی است و از آن‌طرف هم ملاحظات و تصمیم‌گیری‌های خاصی وجود دارد، چنین مسائلی به‌وجود می‌آید.

اما سردبیر بخش خبری 14 در این‌باره می‌گوید:‌ این مساله در ذات خود نکته مهمی‌‌ای نیست البته اگر این خبر، ارزش خبری داشته باشد؛ اما مشکل ما در این زمینه این است که منبع خبرهای ما یکی است.مثل خبرگزاری‌های مختلف و ... و چون بخش‌های خبری مختلف در زمین فوتبالی بازی می‌کنند که واحد مرکزی خبر برای تحریریه‌ها تدارک دیده است، چنین مسائلی در هر صورت پیش خواهد آمد. البته ایجاد تنوع و تغییر برای هر تحریریه‌ای مستقل تعریف شده است. اما در هر حال تکرار خبر، به‌هیچ‌وجه نکته‌ای منفی محسوب نمی‌‌شود. چون خبرهای روز باید مطرح شوند.

خبر در نگاه منتقدان خبر

نقد در تمامی حوزه‌ها بخصوص رسانه وجود دارد و بخش‌های خبری از این‌نظر مستثنا نیستند.

دکتر مهدی محسنیان راد، مدرس ارتباطات در رابطه با ویژگی خبر در ایران می‌گوید: مهم‌ترین ویژگی خبر در ایران این است که ما مصرف کننده بسته‌های مختلف خبری هستیم.

همین موضوع نیز موجب می‌شود دیدگاه و ژانر پروپگاندا و خبر در ایران با کشورهای دیگر تا حدودی متفاوت باشد. وی در ادامه می‌افزاید: بسته‌های خبری محصول و ترکیبی از عملکرد و روابط عمومی‌ها، سخنگو‌ها و محصول مصاحبه‌ها و سخنرانی‌های مقامات است که حجم زیادی از اخبار داخلی را در برمی‌گیرد. مساله دیگری هم که وجود دارد، نبود رقابت است. که بخوبی دیده و حس می‌شود در واقع نزدیک شدن به واقعیت به‌سختی اتفاق می‌افتد.

دکتر محسنیان‌راد براین باور است که حجم زیادی از اخبار مانند تکه‌هایی از پازلی هستند که در رسانه‌ها منتشر می‌شوند و پوشش خبری به آن معنا وجود ندارد و تکه‌تکه کردن خبرها به اعتبار منبع خبر آسیب می‌رساند.

نیره دهقان‌پیشه استاد ادبیات فارسی و یکی دیگر از منتقدان بخش‌های خبری است.

او عقیده دارد بخش‌های خبری ما از نظر ساختار و بیان دچار مشکل هستند. گاهی آنقدر خبرها کوتاه و سریع گفته می‌شود که مخاطب هیچ برداشتی نمی‌تواند از آن خبر داشته باشد. سرعت و بی‌دقتی مساله‌ای است که در برخی از بخش‌های خبری ما وجود دارد. این مدرس دانشگاه معتقد است سلیقه و تنوع به شکلی که مخاطب آن را بپسندد در بخش‌های خبری ما کمتر وجود دارد و مخاطب به اجبار با مجموعه‌ای از خبر مواجه است که خواسته یا ناخواسته باید آن را مشاهده کند. در صورتی که سردبیران بخش‌های خبری بخوبی می‌توانند خبرهایشان را با طراحی بهتر و زیباتری به مخاطب انتقال دهند که حتی این تنوع می‌تواند در بیان یا حتی در نوع حرکات گوینده باشد.

خبرهای کت و شلواری یا اتوکشیده!‌

اگر خاطرتان باشد قبل از این‌که شبکه‌های سیما تا این حد گسترش پیدا کنند ما تنها دو شبکه یک و دو را داشتیم و بخش‌های خبری در این دو شبکه به مراتب جدی‌تر بود و زمان بیشتری هم‌ داشتند. هر چند هنوز هم بخش‌های خبری 14 و 21 شبکه یک تقریبا چنین جایگاهی را دارند. سردبیر بخش خبری 14 درباره نوع و ارائه خبر در این بخش می‌‌گوید: چون شبکه یک، یکی از رسمی‌ترین شبکه‌های صداوسیماست، خبرهای رسمی کشور هم در آن مطرح می‌شود. که البته ارزش خبری بسیاری هم دارند صفاری می‌گوید: اگر دقت کنید خواهید دید که در همه جای دنیا یک یا چند بخش خبری با همین فرم و محتوا وجود دارد. چرا که بعضی از خبرها نیازمند تحلیل و بررسی بیشتری هستند.

اما وثوقی‌راد نظر دیگری دارد و می‌گوید: حرکتی که باید در بخش‌های خبری شکل بگیرد این است که باید مخاطب را اغنا کنیم و به لایه‌های خبر، مانند این که گذشته خبر چه بوده و الان به کجا رسیده است، بیشتر بپردازیم و البته به زبان خبر که یکی از عمده‌ترین مشکلات ما در این خصوص است. سردبیر بخش خبری 20:30 در ادامه می‌گوید:‌ اغلب در خبرها ما با یک سلسله گفتارهای شخصی مسوولان مواجه هستیم که با همان زبان به مردم انتقال داده می‌شوند که این موضوع به مرور زمان باعث می‌شود ارتباط بین مخاطب و مرجع خبر کمرنگ شود و بخش‌های خبری کلاسیک زمانی موفق خواهند بود که از قالبی خشک و خالی از تحرک‌ خارج شوند.

به‌هر‌حال ایجاد فضا‌‌های تازه جای کار زیادی دارد.

مصطفی محمدی در رابطه با این موضوع این‌گونه نظر می‌دهد: معمولا در همه جای دنیا یک بخش خبری مشروح به این شکل وجود دارد؛ اما ما باید سعی کنیم تا حدی آن را از قالب همیشگی‌اش خارج کنیم برای همین هم مجله خبری یا تصاویر متعدد را به بخش‌‌های خبری کلاسیک اضافه کرده‌ایم اما من بر این باورهستم که لزوما نباید گوینده این بخش‌ها از ابتدا تا انتها یکجا بنشیند و خبرها را به‌همان خشکی سابق بخواند.

باید برای جذب مخاطب شیوه‌‌های تازه‌تری را بررسی، طراحی و ارائه دهیم. محمدی در ادامه می‌گوید: نباید تعریف خاصی را هم برای گوینده‌های بخش‌های خبری تعیین کنیم برای مثال گوینده‌ای که بخش‌های جدی‌تر را اجرا کرده است، دیگر نمی‌تواند بخش‌های دیگری مانند 30:20 یا 22 را اجرا کند و بالعکس گویندگان بخش‌های خبری 22 و 30: 20 نمی‌توانند در ارائه و اجرای بخش‌های جدی‌تر موفق باشند. برای همین گوینده خبر باید با تمامی شیوه‌های اجرا آشنا باشد.

محبوبه ریاستی‌