نگاهی به وضعیت بیکاری در کشور : بازار کار افزایش جمعیت و مهاجرت

نرخ بالای رشد جمعیت در دوره 1355 تا1365 ساختار جمعیتی کشور را متحول کرد و موجی از جمعیت در هرم سنی شکل گرفت که در هر دوره بخشهای مختلفی از جامعه ما را تحت تاثیر موج گونه خود قرار داده است

کد خبر: ۸۴۵۲

حال بعد از گذشت دو دهه از این پدیده جمعیتی ، موج جمعیتی که در دوره های قبل بخشهای آموزشی را تحت تاثیر خود قرار داده بود و در حوزه های فرهنگی و اجتماعی تحولات غیرمنتظره ای ایجاد نموده بود، در سنینی قرار گرفته که نیروی کار خود را عرضه می نماید؛ نیروی کاری که به لحاظ کمیت و کیفیت تفاوت های قابل ملاحظه ای با آنچه در دوره های قبل در بازار کار کشور وجود داشته ، دارد.پس از سرشماری عمومی نفوس و مسکن ، مراکز تحقیقاتی و برنامه ریزی کشور هشدارهایی درخصوص ورود این موج جمعیتی به بازار کار و عدم توانایی اقتصاد کشور به منظور تامین اشتغال مناسب برای این گروه از جمعیت کشور )در شرایط عادی ( دادند و در سالهای اخیر، اشتغال مهمترین دغدغه و نگرانی مقام معظم رهبری و ریاست محترم جمهوری بوده است و سیاستگذاری ها و برنامه ریزی ها در این حوزه از اولویت خاصی برخوردار شده اند.با وجود تاکیدات و تمهیدات اندیشیده شده برای معضل بیکاری ، این موج جمعیتی تشدید شده و پیش بینی ها حاکی از بحرانی شدن آن در سالهای آینده است در این گزارش ، با استفاده از نتایج آمارگیری ویژگی های اشتغال و بیکاری خانوار سال 1379 مرکز آمار ایران ، به تجزیه و تحلیل ابعاد مختلف بحران بیکاری در سال 1379 پرداخته ایم و کوشیده ایم شاخص هایی را که نشانگر ظرفیت های بالقوه بحران و ایجاد ناهنجاری های اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی در کشور است شناسایی کنیم تا راهنمایی برای جهت دهی سیاست های اشتغال زایی در کشور باشد. همچنین شناسایی شرایط سنی ، جنسی ، تحصیلی 3 میلیون بیکار کشور می تواند پیش بینی های مناسبی درباره تحولات احتمالی در حوزه های اجتماعی، سیاسی و امنیتی به سیاستگذاران کشور ارائه کند.جمعیت کشور در سال 1379 با نرخ رشد سالانه حدود 6/16 درصد به حدود 9/63 میلیون نفر افزایش یافته که نسبت به سال 1378 حدود یک میلیون نفر بیشتر است . انتظار می رود با تداوم این روند، جمعیت ایران در سالهای 1380 و هشتادویک به ترتیب 9/64 و66 میلیون نفر شود.تحولات میانه و میانگین سنی جمعیت )که دو نمایه وضعیت ساختار سنی جمعیت کشور است ( در سالهای اخیر روند مثبتی داشته و بتدریج رو به افزایش گذارده است . این شاخص ها که در سال 1378 به ترتیب 7/20 و 5/25 سال بوده ، در سال 1379 به 3/21 و 8/25 سال افزایش یافته و پیش بینی می شود به 8/21 و 2/26 در سال 1380 به 3/22 و 5/26 سال در سال هشتادویک بالغ شود. این روند تکاملی اگر چه از نظر کاهش نسبت جمعیت زیر سنین فعالیت مثبت است ، اما نشاندهنده گسترش جمعیت واقع در سنین کار و فعالیت است . پدیده ای که توجه مسوولان را در سالهای اخیر به خود معطوف کرده است و در زمره مهمترین مسائل کشور خواهد بود.جمعیت بالقوه فعال کشور که در سال 1378 حدود شصت درصد از جمعیت کشور را تشکیل داده به 74/61 درصد در سال هفتادونه افزایش یافته است و انتظار می رود به شصت وسه درصد در سال هشتاد و 64 درصد در سال 1381 برسد. لازم به ذکر است ، این رقم در سال 1375 تنها11/56 درصد بوده است ، به عبارت دیگر، در سال 1379 حدود 5/39 میلیون نفر در سن 15 تا64 سال قرار داشته اند که به طور بالقوه می توانند عرضه کننده کار خود در بازار کار باشند )متقاضیان کار باشند(.پیش بینی های سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نشانگر آن است که جمعیت کشور در سال هشتادوپنج به رقم 3/70 میلیون نفر خواهد رسید نرخ رشد جمعیت که در دوره 78- 1375 حدود 3/14 درصد برآورد شده است ، با وجود کاهش میزان باروری کل ، به دلیل افزایش تعداد افراد در سنین باروری بتدریج افزایش می یابد و به 5/16 درصد در فاصله سالهای 83 - 1378 می رسد و پیش بینی می شود پس از آن ، در دوره سالهای 1385 - 1383 بار دیگر کاهش یافته و به رقم 8/15 درصد خواهد رسید. بنابراین ، انتظار می رود جمعیت 4-0 ساله که یک روند کاهنده را طی کرده بود، دوباره یک روند فزاینده را شروع کند؛ به گونه ای که در سال هشتادوپنج پیش بینی می شود جمعیت این گروه سنی به رقم هفت میلیون و بیست وهشت هزار بالغ شود که خود بازگوکننده ایجاد موجی دیگر در هرم سنی جمعیت کشور است که در نیمه اول دهه 80 به وجود آمده و تحولات خاص جمعیتی مشابه موج جمعیتی دهه 60 ، ولی بمراتب کوچکتر از آن، به وجود خواهد آورد.نکته قابل ملاحظه این که پیش بینی می شود تمامی رشد ازدیاد جمعیت دهه هفتادوپنج الی هشتادوپنج خواه به طور طبیعی و خواه از رهگذر مهاجرت ، به مناطق شهری افزوده خواهد شد و مناطق روستایی هیچ نقشی در جذب و نگهداشت این اضافه جمعیت در حال تکوین نخواهد داشت.همچنین انتظار می رود میانه سنی جمعیت به 1/24 سال در سال 1385 افزایش یابد و سهم جمعیت بالقوه فعال 64 ) 15 ( از63 درصد40 ) میلیون و898 هزار نفر( به حدود 7/67 درصدچهل وهفت )میلیون پانصدونودوپنج وهزارنفر( افزایش یابد و بنابراین انتظار می رود نسبت وابستگی )نسبت جمعیت کمتر از15 ساله وشصت وپنج ساله و بیشتر به جمعیت پانزده الی شصت و چهار ساله ( از رقم 8/57 درصد در سال هشتاد به 8/47 درصد در سال1385 کاهش یابد تحولات طرف عرضه بازار کار کشور در دوره 79 - 1375 ( جمعیت فعال )عرضه نیروی کار(:تحولات اخیر در بازار کار نشاندهنده رشد قابل توجه عرضه نیروی کار است ؛ به گونه ای که نرخ رشد عرضه نیروی کار در دوره هفتادوپنج الی هفتادونه نه تقریبا دو برابر نرخ رشد عرضه نیروی کار در دوره هفتادوپنج - هفتاد بوده است.عرضه نیروی کار )جمعیت فعال ( از16 میلیون و27 هزار نفر در سال 1375 با متوسط رشد سالانه 7/3 درصد به 18 میلیون وپانصدوپنجاه و نه هزار نفر در سال 1379 افزایش یافته است . برآوردهای صورت گرفته برای سال 1380 و1381 نشانگر آن است که عرضه نیروی کار به ترتیب به 19 میلیون 139 وهزار نفر و19 میلیون819 هزارنفر افزایش یابد و در پایان برنامه سوم )سال هشتادوسه( به رقم 21 میلیون 602 وهزار نفر بالغ گردد به عبارت دیگر، در دوره 80 - 1375 به طور متوسط سالانه 620 هزار نفر به عرضه کنندگان کار افزوده شده است و این رقم در دوره 1380- هشتادوسه به هشتصدوبیست ویک هزار نفر افزایش خواهد یافت. ( نوع مشارکت نیروی کار:بالا بودن رشد عرضه نیروی کار به 2 عامل زیر وابسته است . بالا بودن نرخ رشد جمعیت در دوره 65 - 1355 باعث شده است که ساختار جمعیت کشور در سالهای اخیر به نفع جوانان تغییر یابد که نتیجه آن افزایش جمعیت در سن کار و جمعیت فعال بوده است عامل دیگر، افزایش در مشارکت نیروی کار )بویژه درخصوص زنان( در سالهای اخیر است.نکته قابل توجه دیگر این که نرخ مشارکت زنان در ایران در مقایسه با کشورهای جهان بسیار پایین است ؛ به طور نمونه نرخ مشارکت زنان در اندونزی 5/51، کویت 3/43 ، کره 4/47 ، ترکیه 1/31 کانادا پنجاه وهشت ، انگلستان 7/43 و سوریه 20 درصد است . پایین بودن نرخ مشارکت زنان در ایران باعث شده است که نرخ مشارکت کل در ایران نسبت به سایر کشورها در سطح پایین تری قرار گیرد و از سوی دیگر، بار تکفل را افزایش دهد. )نرخ مشارکت جمعیت 15 ساله و بیشتر در سال 1379 در ایران چهل وچهار ، اندونزی 9/67 ، کویت 7/67، ترکیه 8/51، آلمان پنجاه وهفت ، کانادا 6/65، انگلستان 9/49 و سوریه9/50 است( ترکیب سنی جمعیت فعال:نکته ای که باید در مورد عرضه نیروی کار مورد توجه قرار داد، ترکیب سنی این جمعیت است . در سال 1375 ،39 درصد از جمعیت فعال کشور بین 15 تا29 سال داشته اند؛ در حالی که در سال 1379 ، 1/41 درصد از جمعیت فعال کشور در این گروه سنی قرار گرفته اند. در میان مردان در سال 1375 ، 7/37 درصد از جمعیت فعال آنها در گروه سنی 29- 15 سال قرار دارد و این رقم در سال 1379 به سی ونه ونیم درصد افزایش یافته است . این رقم در میان زنان از رقم 5/48 درصد در سال 1375 به 50 درصد در سال 1379 افزایش یافته است . همان گونه که ملاحظه می شود، قسمت اعظمی از جمعیت فعال کشور حدود 7/7 میلیون نفر را جوانان تشکیل می دهند.