رمز موفقیت دره سیلیکون

همچنین انبوهی از شرکت‌های نوپا و باسابقه دیگری نیز در آن حضور دارند. اما به چه دلیل، این حجم از شرکت‌های بسیار موفق در یک ناحیه محدود جغرافیایی وجود دارد؟ چه عواملی سبب موفقیت این ناحیه شده است و در نهایت این‌که آیا می‌توان در نقاط دیگر دنیا نیز به چنین تجربه موفقی دست یافت؟

از حدود سال 1960 بود که توجه جهانیان به دره سیلیکون جلب شد. دانشگاه استنفورد که در مرکز منطقه دره سیلیکون وجود دارد، زمینه شکل‌گیری شرکت‌های موفق زیادی نظیر هیولت ـ پاکارد را فراهم کرد. تنها اندکی پس از این موفقیت، عده‌ای بر آن شدند تجربه موفق دره سیلیکون را در نقاطی دیگر شبیه‌سازی کنند. نخستین اقدام برای این کار در نیوجرسی رقم خورد. دهه 60، کنسرسیومی شامل مجموعه ای از شرکت‌های حوزه فناوری پیشرفته از دکتر فردریک ترمن خواستند این طرح را اجرا کند. دکتر ترمن که او را پدر دره سیلیکون می‌نامند، در گذشته استاد و رئیس دانشکده مهندسی دانشگاه استنفورد بود. وی در دره سیلیکون توانسته بود با تشویق گروه‌های مهندسی دانشگاه از یک سو و صنایع از سویی دیگر، آنها را به همکاری با هم تشویق کند. او زمینه‌ای برای همکاری و تبادل موثر اطلاعات بین صنایع و دانشگاه شده و به این ترتیب سنگ بنای موفقیت دره سیلیکون را فراهم کرده بود.

به همین دلیل مرکز فناوری نیوجرسی تصمیم گرفته بود با کپی‌برداری از همین همکاری موثر، به قطبی دیگر در فناوری دنیا بدل شود. اما این مرکز که از 725 شرکت و 50 هزار نیروی متخصص بهره‌مند بود، دچار یک مشکل جدی بود و آن این‌که دانشگاه نزدیک به آنها (یعنی پرینستون) تمایلی به همکاری نداشت. به همین دلیل تصمیم به ایجاد دانشگاهی مشابه استنفورد گرفتند. اما باز هم این منطقه به پیشرفت مدنظر دست نیافت. در واقع اصلی‌ترین معضل پیش رو، عدم تمایل شرکت‌های مختلف به همکاری با هم بود. این شرکت‌ها هیچ علاقه‌ای به همکاری با رقیبان و شریک کردن آنها در منابع پژوهشی خود نداشتند.

دکتر ترمن بعدها تصمیم گرفت منطقه‌ای مشابه دره سیلیکون را در دالاس ایجاد کند، اما این طرح نیز با شکست روبه‌رو شد.

عامل ناشناخته

سال‌های 1940 و 1950، مطالعه‌ای بر صنایع خودروسازی دو کشور آلمان و بریتانیا به انجام رسید. کارشناسان در این مطالعه به بررسی بهره‌وری این صنایع پرداخته و سپس این نتایج را با هم مقایسه کردند. در نتیجه مشخص شد بهره‌وری کارخانه‌های آلمانی چهار برابر بهره‌وری کارخانه‌های بریتانیایی است.

کارشناسان بریتانیایی به نتیجه اعتراض کردند و نو بودن تجهیزات کارخانه‌های آلمانی را دلیل اصلی این برتری دانستند. به همین خاطر مطالعه روی کارخانه‌هایی با عمر مشابه تجهیزات و خط تولید تقریبا یکسان انجام شد، اما در نهایت شگفتی، باز هم بهره‌وری کارخانه‌های آلمانی چهار برابر همتایان بریتانیایی خود بود.

این مساله برای کارشناسان آن دوران که فناوری و تجهیزات فیزیکی را تنها عامل برتری صنایع می‌دانستند، گیج‌کننده بود و به همین دلیل عامل ناشناخته (X-factor) را دلیل بروز این پدیده دانستند. بعدها این عامل ناشناخته را عامل روان‌شناختی نامیدند و همین امر، سبب بروز تحولاتی چشمگیر در دانش مدیریت شد. به کلامی دیگر، لحاظ کردن عامل انسانی و روابط میان آنها یکی از اصلی‌ترین دلایل موفقیت و اوج‌گیری صنایع مختلف است.

ارتباطات انسانی دره سیلیکون

با این‌که دلایل متعددی در مورد موفقیت دره سیلیکون و شکست همه طرح‌های مشابه برشمرده شده، اما شاید اصلی‌ترین عامل موفقیت این ناحیه را باید نوع ارتباطات میان شرکت‌ها و کارشناسان حاضر در آن و تبادل آسان اطلاعات میان آنها دانست. شرکت‌های موجود در دره سیلیکون از جهات زیادی رقیب هم هستند، اما این رقابت هرگز سبب کاهش همکاری و تبادل اطلاعات میان آنها نشده است. با این‌که ابزارهایی همچون شبکه‌های اجتماعی چند سالی است سبب تقویت شبکه ارتباطی هر یک از ما شده، اما شکلی غیررسمی از این شبکه‌ها، سال‌هاست میان کارشناسان حاضر در دره سیلیکون جریان دارد.

همچنین می‌توان محیط طبیعی این ناحیه را نیز به نوعی مزید بر علت دانست. به هر حال، آب و هوای معتدل، وجود چشم‌اندازها و گردشگاه‌های طبیعی و زیبا و گذراندن اوقات فراغت در این محیط‌ها نیز سبب افزایش دوستی و ارتباطات فردی میان کارشناسان و متخصصان شاغل در این ناحیه شده است.

تنوع فرهنگی در دره سیلیکون

از سال 1995 تا 2005، حدود 53 درصد از شرکت‌های نوپا در زمینه فناوری و مهندسی در دره سیلیکون، حداقل یک یا چند کارشناس غیرآمریکایی داشتند. شرایط در این منطقه به گونه‌ای است که این افراد معمولا براحتی و در شرایطی مساوی در انجام امور مختلف و نیز روابط اجتماعی، حضوری موثر می‌یابند. این روزها محیط شرکت‌هایی همچون گوگل بیشتر به محیط سازمان ملل شبیه شده و افرادی از کشورها و نژادهای مختلف در آن حضور دارند. رستوران‌های این شرکت‌ها، دیگر فقط به عرضه غذاهای استاندارد آمریکایی اکتفا نمی‌کنند و در منوی آنها می‌توان انواع غذاها چینی، مکزیکی تا هندی و حتی ایرانی را مشاهده کرد.

شاید همین تنوع و احترام به سایر فرهنگ‌ها باشد که زمینه ساز بروز خلاقیت و نوآوری را فراهم کنند. در واقع شاید همکاری میان افرادی با پیشینه ملی و فرهنگی متفاوت سبب ایجاد درک بهتری از دنیا شده و همین امر به نوآوری در زمینه‌های مختلف سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بینجامد.

تهدیدات پیش روی دره سیلیکون

البته دره سیلیکون هنوز با شایسته‌سالاری ایده‌آل فاصله زیادی دارد. هنوز سیاهان و زنان جایگاه قابل قبولی در هیات مدیره و بدنه تصمیم‌سازی این شرکت‌ها ندارند. همچنین بسیاری از سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته، اهداف کوتاه‌مدتی را در نظر می‌گیرند. هزینه بالای زمین و ساختمان را نیز باید به فهرست دشواری‌های فعالیت در این منطقه افزود.

اما اصلی‌ترین خطری که دره سیلیکون را تهدید می‌کند، پدیده فرار مغزهاست. شاید در ظاهر، صحبت کردن از پدیده فرار مغزها برای منطقه‌ای که بسیاری از نخبگان جهان را در خود جای داده عجیب به نظر برسد، اما واقعیت آن است که قوانین سختگیرانه کار و مهاجرت در ایالات متحده سبب شده بسیاری از نخبگان حاضر در آن نتوانند به اقامت دائم دست یابند و به این ترتیب دو شهر دهلی نو در هند و شانگهای در چین به دو رقیب در حال رشد برای دره سیلیکون بدل شوند.

هیچ دور از ذهن نیست که روزی این دو شهر با بهره‌گیری از تجربیات ارزشمند دره سیلیکون و بویژه با ایجاد فضایی برای همکاری دانشگاه و صنعت و نیز برقراری بهتر ارتباط میان کارشناسان، گوی سبقت را از خاستگاه اسطوره‌ای صنعت دیجیتال بربایند.

بررسی اسرار موفقیت دره سیلیکون، درس‌هایی برای ما نیز به همراه دارد. بی‌شک اکتفا کردن به صدور بخشنامه و حتی اختصاص بودجه و امکانات فیزیکی نمی‌تواند به طور حتم به موفقیت شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان فعال در حوزه فناوری‌های روز دنیا بینجامد. شاید افزایش شناخت مراکز علمی و صنعتی از اهمیت ارتباط موثر و ایجاد عزمی جدی برای این کار، اصلی‌ترین پیش نیاز برای پیشتازی در عرصه علم و فناوری باشد. همچنین یادمان نرود یک بال موفقیت رابطه تجاری با جهان است و این رابطه شکل نمی‌گیرد مگر این‌که ما ذائقه آنها را بدانیم؛ بنابراین شاید دعوت از مدیران، مهندسان و کارشناسان خارجی برای کار در محیط‌های ایرانی یا حضور شرکت‌های بین‌المللی در ایران و زمینه کار جوانان ما در فرهنگ سازمانی آنها، زمینه را برای درک متقابل بیشتر فراهم آورد.

صالح سپهری‌فر / جام‌جم