ایران باید تا سال 2015 متیل بروماید را از چرخه مصرف خارج کند

حذف گازمخرب اوزون ازبخش کشاورزی

کارشناسان در سال 1970 ادعا کردند که مواد شیمیایی مصنوعی به نام های کلروفلوروکربن ها (CFCs) موجب تخریب لایه ازن استراتوسفری زمین می شود.

کد خبر: ۱۵۷۹۱۴

در دهه 1980دانشمندان گزارش کردند که در بهار هر سال ، حفره ای در لایه ازن قطب جنوب ایجاد می شود که روند کاهش این لایه تا سال 1990بسیار شدید بوده و حفره ایجاد شده در آن در این مقطع زمانی از لحاظ اندازه بسیار گسترده شده بود. به دنبال آن ، کشورها با تدوین پروتکل مونترال در یک عزم جهانی تلاش برای حذف مواد مخرب لایه ازن را آغاز کردند. مسوولان معتقدند تاکنون ایران به حدود 90درصد از تعهدات خود در این پروتکل عمل کرده است. حذف ماده متیل بروماید که در بخش کشاورزی کاربرد دارد، اقدام دیگری است که باید به وسیله جمهوری اسلامی ایران تا سال 2015 تحقق یابد.

بر اساس مستندات دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست ، هدف از پروتکل مونترال در درجه اول محدودسازی و سپس حذف کامل هرگونه تولید یا مصرف مواد مخرب لایه ازن توسط کشورهای عضو است. در صورت اجرای مناسب مفاد این تعهدنامه از تخریب بیشتر لایه ازن جلوگیری می شود و در نهایت ، امکان بازیابی و ترمیم مجدد بخش های تخریب شده آن نیز فراهم خواهد شد. بررسی ها نشان می دهد متیل بروماید به عنوان یکی از مواد مخرب لایه ازن باید از چرخه مصرف این مواد حذف شود.

بر پایه برآوردهای انجام شده ، میزان مصرف متیل بروماید در جهان به عنوان یکی از مواد مخرب لایه ازن در طول سال های 1984تا 1992به طور متوسط در حدود 3هزار و 700تن افزایش داشته است. بررسی ها نشان می دهد 97درصد مصرف این ماده برای ضدعفونی مصرف می شود که از این مقدار 75درصد مربوط به کشورهای پیشرفته است.

همچنین حدود 70درصد متیل بروماید مصرفی برای ضدعفونی خاک مورد استفاده قرار می گیرد که 80درصد مربوط به کشورهای پیشرفته است.

همچنین مقادیر کمتری از متیل بروماید به عنوان ماده اولیه شیمیایی برای بعضی مصارف صنعتی و شیمیایی مورد استفاده قرار می گیرد که به علت بسته بودن شرایط نگهداری میزان انتشار آن در این حالت بسیار کم است. بر این اساس ، عمده ترین منبع انسانی مصرف و نشر متیل بروماید مربوط به کاربرد آن به عنوان یک ماده ضدعفونی کننده است.

گستردگی کاربرد و سهولت استفاده از متیل بروماید باعث شده است این ماده برای بیشتر مصارف ضدعفونی ، گاز مناسبی باشد؛ چراکه گاز متیل بروماید پس از تزریق در خاک ، محصولات ، کالاها و ساختمان ها براحتی و عمیقا پخش می شود و آفات غیرقابل دسترس را مورد حمله قرار می دهد. این ماده روی بیشتر آفات و در غلظت های کم و دماهای مختلف موثر است و سریع عمل می کند.

متیل بروماید در دما و فشار محیطی به شکل گاز است ، ولی به منظور امکان پذیر کردن حمل و نقل آن به صورت مایع و تحت فشار تولید می شود. استفاده از این ماده برای ضدعفونی خاک به 2 روش دستی و تزریق مکانیکی صورت می گیرد. بر اساس تحقیقات ، برای ضدعفونی کالاها و ساختمان ها، متیل بروماید مستقیم از ظرف تحت فشار تزریق می شود.

مصرف این ماده را می توان با انتخاب جایگزین هایی کاهش داد یا حذف کرد. به رغم مصرف گسترده متیل بروماید در سطح جهان برای 90درصد مصارف این ماده ، مواد شیمیایی یا روش های فیزیکی که از لحاط فنی قابل اجرا هستند، شناسایی و معرفی شده اند که شامل جایگزین های شیمیایی و غیرشیمیایی یا ترکیبی از هر دو در قالب مدیریت جامع آفات (Integrated Pest Management) هستند. با این حال ، برخی جایگزین ها بویژه آفت کش های شیمیایی برای برخی مراجع قانونی و مصرف کنندگان قابل قبول نیستند.

در حالی که کشورهای توسعه یافته بیشتر مصارف متیل بروماید خود را حذف کرده اند، کشورهای در حال توسعه به دلیل وجود برخی محدودیت های اجتماعی ، فقدان یا کمبود فناوری های مناسب و عوامل دیگر به زمان بیشتری برای کاهش و حذف متیل بروماید نیاز دارند.برای کشورهای در حال توسعه ، زمانبندی حذف این ماده شامل تثبیت میزان مصرف در سال 2002برمبنای میانگین مصرف سال های 1995 98، کاهش 20درصدی تا سال 2005و حذف کامل تا ابتدای سال 2015است.

وضعیت مصرف متیل بروماید در ایران

گاز متیل بروماید برای اولین بار در ایران در سال 1965میلادی برای جلوگیری از انتشار کرم غوزه خوار پنبه از قسمت مرکزی به قسمت شمال کشور که اکثر زمین های کشاورزی آن تحت کشت پنبه بود، به کار برده شد. بر اساس مستندات دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست ، در سال 1971 برای کنترل انتشار و توزیع کرم ساقه خوار برنج که یک آفت قرنطینه ای است و تمامی شالیزارهای استان های گیلان و مازندران را آلوده کرده بود، متیل بروماید در حجم زیاد برای پاکسازی استفاده شد. از آن زمان به بعد، این گاز به طور گسترده به عنوان یک ضدعفونی کننده اصلی برای قرنطینه نباتی و مدیریت آفات انباری پس از برداشت محصولات کشاورزی استفاده می شود.

متوسط میزان مصرف متیل بروماید در ایران طی سال های 1995تا 2004میلادی بین 60تا 80تن در سال بوده است که بیشتر از 60درصد آن برای ضدعفونی آفات قرنطینه ای و بقیه به منظور ضدعفونی آفات غیرقرنطینه ای در بخش کشاورزی (انبارهای غلات ، خرما، برنج ، کشمش و ضد عفونی خاک نهالستان ها، نشا کاری ها و گلخانه ها) و همچنین ضدعفونی کردن ساختمان ها، آزمایشگاه ها و موزه ها علیه موریانه ها، چوب خوارها و غیره و همچنین برای مبارزه با موش و پاکسازی کالاها در کشتی های باری یا جنگی استفاده می شود.

وزارت جهاد کشاورزی مرجع ملی تامین و توزیع آفت کش های مورد نیاز بخش کشاورزی است. سازمان حفظ نباتات به عنوان یکی از نهادهای زیر مجموعه وزارت جهاد کشاورزی ، مسوول نظارت فنی برتوزیع این آفت کش در سراسر کشور است و هم اکنون حدود 150شرکت خصوصی در ایران در زمینه کنترل آفات مشغول به کار هستند.

گاز متیل بروماید برای صادرات کشاورزی

ایران یکی از عمده ترین تولیدکنندگان برخی اقلام کشاورزی مانند پسته و خشکبار است. برای حفظ درجه کیفیت بالای این اقلام در بازار تجارت جهانی و برای جلوگیری از آلوده شده آنها، انبارهای نگهداری به طور مرتب تحت نظارت و بازرسی قرار می گیرند. در صورت مشاهده یا ثبت هرگونه آلودگی در این مکان ها، از متیل بروماید یا فسفید آلومینیوم برای پاکسازی استفاده می شود.

بر مبنای تقاضای کشورها و قوانین قرنطینه ای آنها، محصولات صادراتی و کالاهای کشاورزی که از ایران صادر می شود، با مقادیر مشخصی از گاز متیل بروماید بر حسب گرم بر مترمکعب برای جلوگیری از وجود آفت پاکسازی می شود. در بخش واردات نیز برای مثال ، بر مبنای مقررات قرنطینه نباتی ایران برای جلوگیری از ورود آفات چوب قرنطینه شده ، ضد عفونی با متیل بروماید در مبادی ورودی یک ضرورت است. محصول پنبه وارداتی نیز قبل از ورود به کشور باید ضدعفونی شود. گندم ، برنج ، ذرت و دیگر اقلام وارداتی که توسط کشتی حمل می شوند، باید ابتدا توسط گاز متیل بروماید ضدعفونی شود و سپس مورد تایید کارشناسان قرنطینه نباتی قرار گیرد.

جایگزین های گاز مخرب متیل بروماید

بر اساس مستندات دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست ، تاکنون یک ماده واحدی که توان جایگزینی در طیف وسیع و مصارف گوناگون به جای گاز متیل بروماید را داشته باشد، شناسایی و معرفی نشده است. اگرچه برای بیش از 90درصد مصارف آن جایگزین های مناسب وجود دارد، ولی این جایگزین ها یا مواد شیمیایی بر حسب نوع نیاز بوده یا تلفیقی از چند روش زراعی فیزیکی ، بیولوژیکی و شیمیایی هستند. جایگزین های انتخاب شده ممکن است باعث کمتر شدن تولید و سود شوند، ولی اغلب مزیت های قابل توجه و مهمی نسبت به کاربرد گاز متیل بروماید دارند. بررسی جایگزین های گاز متیل بروماید برای ضدعفونی خاک نشان می دهد به طور متوسط در جهان ، کاربرد متیل بروماید در ضد عفونی کردن خاک در حدود 70 درصد کل مصرف این ماده در کشاورزی و بخش های مربوط را در بر می گیرد. متیل بروماید به عنوان یک ضدعفونی کننده به ثابت ماندن یا افزایش نرخ تولید محصولات کمک می کند.

جایگزین های غیرشیمیایی و شیمیایی

ضدعفونی با گاز متیل بروماید گاهی اوقات می تواند با ترکیبی از روش های غیرشیمیایی جایگزین شود. در بعضی حالات ضروری است که روش های جایگزینی شیمیایی با روش های غیرشیمیایی ترکیب شوند تا بازده کنترل آفات بالا رود. تکنیک هایی که در این زمینه استفاده می شوند، عبارتند از :کشت بدون خاک (در محیطهای غذایی مایع)، استفاده از بسترهای طبیعی کشت بجز خاک ، تناوب زراعی ، آیش ، کشت گیاهان تله و شخم عمیق.
تعدادی از مواد شیمیایی نیز می توانند به عنوان جایگزین گاز متیل بروماید در نظر گرفته شوند. در حال حاضر، تعدادی از آنها در دسترس هستند، در حالی که تعدادی در مرحله تحقیق و آزمایش هستند. هیچ ماده شیمیایی نمی تواند قادر به کنترل طیف گسترده ای از آفات باشد که به وسیله متیل بروماید کنترل می شده است. ترکیب استفاده از این جایگزین های شیمیایی یا استفاده همزمان با روش های غیرشیمیایی ضروری و لازم است. سمی بودن و ایمنی مربوط به کاربرد مواد شیمیایی مورد توجه و تاکید قرار دارد، زیرا سلامت انسان و اثرات زیست محیطی برای استفاده از آفت کش ها پارامترهای بسیار مهمی هستند.

جایگزین های متیل بروماید برای محصولات انباری فاسد شدنی

این نوع محصولات شامل میوه ها و سبزیجات تازه و گل ها هستند. صادرات محصولات فاسد شدنی مستلزم عاری بودن آنها از آفات قرنطینه ای یا بیماری است که با استفاده از متیل بروماید این کار امکان پذیر است. در این بخش حدود 9درصد از متیل بروماید استفاده می شود. جایگزین های بسیاری (در حدود 97 نمونه) شناسایی شده اند و به وسیله کشورهای مختلف برای مصارف متنوع استفاده می شوند.

جایگزین های متیل بروماید برای محصولات فاسد شدنی تنها برای یک محصول یا آفت مشخص هستند و اغلب مصرف عمومی کمی دارند و به علاوه خیلی گران تر از متیل بروماید هستند. در مجموع ، در این زمینه روش های استاندارد و عمومی کمی وجود دارد که می توان به عنوان جایگزین متیل بروماید استفاده کرد.

جایگزین ها برای محصولات فاسد شدنی شامل ضد عفونی قبل از برداشت محصول و ضدعفونی پس از برداشت محصول است.

در بررسی جایگزین های مناسب برای ضدعفونی قبل از برداشت محصول ، می توان به روش های فیزیکی شامل عملیات زراعی (راهکار سیستماتیک) که کاهش غلظت آفت را در هر مرحله از تولید محصول و بسته بندی در نظر می گیرد و کاشت محصول در مناطق عاری از آفات اشاره کرد.

در بررسی های جایگزین های مناسب برای ضدعفونی در مرحله پس از برداشت محصول می توان به روش های فیزیکی شامل سرما دهی ، گرما دهی ، امواج میکرو، تمیز کردن کالا به صورت فیزیکی و کنترل تلفیقی از روش های گوناگون اشاره کرد.

حذف بروماید بر اساس پروتکل مونترال

به گزارش دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست ، متیل بروماید در فهرست مواد تحت کنترل پروتکل مونترال تنها ماده پیوست این پروتکل است و تمام کشورهای در حال توسعه عضو پروتکل مونترال که در گروه کشورهای مشمول ماده 5این پروتکل قرار گرفته اند، متعهد شده اند تولید و مصرف این ماده را تا ابتدای سال 2015میلادی حذف کنند.

با فعالیت های انجام شده توسط تمام کشورهای عضو پروتکل از سال 1991تا پایان سال 2006میلادی میزان مصرف جهانی متیل بروماید از 66430تن به 18140تن (معادل 73 درصد) کاهش یافته است. میزان تولید این ماده در کشورهای در حال توسعه در سال 2005معادل 39درصد میانگین تولید آن در سال های پایه (متوسط سال های 1995تا 1998) بوده است.

متیل بروماید برای کنترل آفات قرنطینه ای یا غیر قرنطینه ای مورد استفاده قرار می گیرد. آن دسته از مصارف متیل بروماید که برای کنترل آفات قرنطینه ای یا تا 21 روز پیش از زمان بارگیری محصولات جهت صادرات بکار گرفته می شود، به عنوان مصارف قرنطینه ای شناخته می شود. این قبیل مصارف بر اساس مقررات پروتکل مونترال معاف بوده و کشورهای عضو محدودیتی برای استفاده از این ماده در این دسته از کاربردها ندارند.

با اجرای پروژه ها و برنامه های حذف متیل بروماید در کشور این مقدار در سال 2006 میلادی به 9تن کاهش یافته است. به منظور حذف باقیمانده مصرف متیل بروماید در بخش ضد عفونی خاک نهالستان های زیتون ، باغات ، نشائ کاری ها و گلخانه ها، پروژه ای در سال 2005میلادی توسط کمیته اجرایی صندوق کمک های چند جانبه پروتکل مونترال تصویب شده است. فعالیت های این پروژه در راستای جایگزینی متیل بروماید با تلفیقی از روش استریلیزه کردن با بخار آب و مدیریت یکپارچه آفات طراحی وبرنامه ریزی شده اند. با تکمیل این پروژه که مراحل اجرایی آن با همکاری مشترک سازمان حفظ نباتات ، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد و دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست در حال انجام است ، میزان 14.4 تن از مصرف متیل بروماید تا سال 2012میلادی حذف خواهد شد. ایران توانسته است با اجرای برنامه های آموزشی ، اعمال ضوابط و مقررات مناسب و اجرای پروژه های جایگزینی متیل بروماید به تعهدات خود نسبت به پروتکل مونترال در زمینه کنترل مصرف متیل بروماید عمل کند.