با مدعیان نقض حقوق بشر چگونه برخورد کنیم

سالهاست که وزارت امور خارجه امریکا در این ایام کتابی را منتشر می کند که در آن ، به موارد ادعایی نقض حقوق بشر در تعدادی از کشورها و مناطق مختلف جهان اشاره می شود.

کد خبر: ۱۲۸۶۶۳

گزارش امسال نیز همانند سالهای گذشته ، جمهوری اسلامی ایران را به نقض حقوق سیاسی و مدنی شهروندان خود متهم کرده است. بدون ورود به مفاد این گزارش و بررسی صحت و سقم ادعاهای آن ، ذکر 2 نکته را الزامی می بینم:
1- نقض ابتدایی ترین اصول حقوق بشری در زندان های گوانتانامو و ابوغریب به بهانه موضوع مبهمی همچون مبارزه با تروریسم و توجیهاتی که پس از افشای آنها از سوی مقامات عالی رتبه امریکایی صورت گرفت ، نشان داد که متاسفانه بحث حقوق بشر برای دولتی همچون دولت ایالات متحده پیش و بیش از هر چیز، کاربردی ابزاری دارد.
نقض حقوق اقلیت ها و مهاجران و همچنین استراق سمع مکالمات تلفنی شهروندان امریکایی به بهانه مبارزه با تروریسم در این کشور نیز تاییدی است بر این مدعا.این سخنان به معانی مطلوب بودن وضعیت حقوق بشر در دیگر نقاط جهان نیست ، اما حداقل انتظار از یک کشور مدعی ، آن هم کشوری که با انتشار سالانه گزارشی از وضعیت نقض حقوق بشر در نقاط مختلف جهان ، داعیه صلاحیت در تطابق دادن وضعیت حقوق بشر این کشورها با استانداردهای بین المللی را دارد، آن است که از نقض ابتدایی ترین حقوق در قلمرو خود جلوگیری کند. به هر حال اگر هم ایالات متحده به خود اجازه می دهد سالانه کتابی را درخصوص موارد ادعایی نقض حقوق بشر در دیگر نقاط جهان منتشر کند حداقل با رفتارهای سالهای اخیر خود، نشان داده که این به معنای استاندارد بودن وضعیت حقوق بشر در داخل و همچنین مبنا بودن آن در سیاست های خارجی اتخاذ شده و از سوی این کشور نیست ، بلکه بهره مندی امریکا از امتیازات نوعی امپراتوری رسانه ای و همچنین موقعیت هژمونیک آن در سطح نظام بین الملل را نشان می دهد؛ لذا با توجه به رشد فزاینده آگاهی ها در میان افکار عمومی جهانی و همچنین اطلاع یافتن آنان از دوگانگی های موجود در رفتار و روش دولتمردان امریکایی ، اعتبار متون منتشر شده از سوی وزارت خارجه این کشور و همچنین ادعاهای مقامات آن ، روز به روز در حال کاهش است!
2- بسیاری از کشورها از انتشار این گونه گزارشها و ادعاهای مربوط به نقض حقوق بشر بسادگی گذر می کنند. آنان بیش از هر چیز با اتخاذ سیاست بی توجهی تصور می کنند، اعلام موضع یا پاسخگویی به این گونه ادعاها، تنها وقت تلف کردن است. جمهوری اسلامی ایران نیز در سالهای گذشته ، اغلب همین سیاست و روش پاسخگویی را برگزیده است . هرگاه وزارت خارجه امریکا، سازمان های غیردولتی حقوق بشری همچون عفو بین الملل یا دیده بان حقوق بشر و حتی گاهی نهادهایی بین المللی مانند کمیته سوم یا خود مجمع عمومی ، ادعاهایی را درخصوص نقش حقوق بشر در ایران مطرح می کنند، واکنش جمهوری اسلامی تنها به سخنان تعداد محدودی از مسوولان رسمی کشور در تریبون های مختلف ، محدود شده و بخشی از جوابیه های کارشناسی آ ن نیز لابه لای متون سخنرانی های تهیه شده از سوی کارشناسان دستگاه دیپلماسی جهت ارائه در کنفرانس ها یا مجامع بین المللی مرتبط با مسائل حقوق بشری یافت می شود.اما به یقین این کافی نیست . تعلل ، انفعال و بی اعتنایی به ادعاهای غربیان ،آن هم با این استدلال که این ادعاها حتی ارزش بررسی و پاسخگویی را هم ندارند، شاید همان نتیجه جانبی باشد که مدعیان به دنبال آنند: یعنی بی اعتبار کردن وجهه و تصویر جمهوری اسلامی نزد افکار عمومی جهانی پیش از توضیح بیشتر موضوع ، بیایید نگاهی به واکنش دولت چین به این ادعاها که هر ساله از سوی ایالات متحده علیه چین تکرار می شود، بیندازیم تا تصویر واضح تری از موضوع برای مان ایجاد شود: جمهوری خلق چین سالانه در پاسخ به ادعاهای وزارت خارجه امریکا، گزارشی را درخصوص نقض حقوق بشر در امریکا منتشر می کند.درست است که چین با بهره مندی از اقتدار اقتصادی و همچنین نفوذ بسیار در روند جهانی ، اکنون به عنوان یک بازیگر عمده در سطح بین الملل مطرح است ، اما این به تنهایی دلیل بر توانایی این کشور برای انتشار چنین گزارش هایی نیست.
چینی ها بویژه در زمینه حقوق بشر همواره تلاش داشته اند نوعی راهبرد حساب شده و موثر به کار بندند. آنها 3 مولفه اساسی را در راهبردهای خود به کار می برند: نخست ؛ پاسخگویی به موارد ادعایی نقض حقوق بشر در کشورشان از طریق تریبون های رسمی ، دوم ؛ تلاش بسیار منظم و مدون برای شفاف سازی و اطلاع رسانی از موارد بهبود وضعیت حقوق بشر در کشور خود و درنهایت بررسی و اعلام مدلل و علمی موارد نقض حقوق بشر در کشور مدعی.استفاده همزمان از این 3ابزار، دیپلماسی چین را در راه مقابله با ادعاهای نقض حقوق بشر در این کشور به مراتب افزایش داده است.
مقامات چینی پس از انتشار گزارش های وزارت خارجه امریکا در خصوص موارد نقض حقوق بشر در این کشور، از یکسو در تمامی سطوح و مقاطع ، این ادعاها را تکذیب کرده و امریکا را متهم به برخورد دوگانه و سیاسی با مساله حقوق بشر می کنند؛ از سوی دیگر، با انتشار کتاب سفید خود، تمامی نکات مثبت و نقاط پیشرفت حقوق بشر در این کشور را مو به مو به افکار عمومی عرضه می کنند و در نهایت با انتشار کتاب یا جزواتی به صورت جداگانه ، موارد نقض حقوق بشر در امریکا را زیر ذره بین برده و آنها را علنی می سازند. این سخن به معنای تایید وضعیت حقوق بشر در چین نیست ، گو این که هیچ کشوری نمی تواند رعایت کامل و صددرصد حقوق مطروحه در اسناد بین المللی حقوق بشر را در قلمرو خود ادعا کند، بلکه جان کلام بیشتر متوجه سیاست های مقامات این کشور است .به هر حال ، به نظر می رسد اتخاذ این راهبرد، امکان تاثیر و نفوذ بیشتر را در صحنه نبرد حقوق بشری دارد. امید است دیپلماسی جمهوری اسلامی در خصوص حقوق بشر نیز از این الگو - منتها با توجه به الزامات ، محدودیت ها و حتی ابتکارات خاص ما- بهره برداری کند. تا ما نیز در این عرصه ، حرف بیشتری برای گفتن داشته باشیم. به یقین حفظ وجهه و تصویرمثبت از نظام جمهوری اسلامی ، بخصوص در موقعیت حساس کنونی که شاهد فشارهای بی امان بین المللی در جهت محدودسازی فعالیت های صلح آمیز هسته ای جمهوری اسلامی هستیم ، از واجبات و الزامات دستگاه دیپلماسی و قضایی نظام است و غفلت از آن ، خطایی است نابخشودنی.

مدیر گروه مطالعات حقوق بشرمرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام
محمدرضا گلشن پژوه