تابران توس و برجهای دوازده گانه

شهر قدیمی «تابران توس» و «فردوسی» امروز در 24کیلومتری شمال غربی مشهد قرار دارد. پیش از این «تابران توس» در کنار شهرهای نوغان ، رادکان و تروغبذ (طرقبه امروزین) ناحیه توس را تشکیل می دادند.

کد خبر: ۲۴۹۵۸

منطقه توس به سبب حضور مردان بزرگی مانند ابوالقاسم فردوسی ، محمد غزالی ، خواجه نصیرالدین توسی و نظام الملک توسی دارای اهمیت ویژه تاریخی است . براساس متون تاریخی و نتایج کاوشهای باستان شناسی ، شهر تابران از نخستین سده های اسلامی تا قرون هشتم و نهم هجری مسکونی و دارای نهادهای سیاسی و اجتماعی شهری بوده است . هر چند آثاری که اکنون از این شهر بر جای مانده ، پراکنده است ، اما همین آثار از اهمیت این شهر حکایت دارد. بقایای حصار شهر با طولی حدود 5کیلومتر از نمونه های سالم و منحصر به فرد حصارهای شهرهای تاریخی ایران به شمار می رود که در زمان آبادانی بیش از صد برج داشته و خود بیانگر اهمیت و وسعت آن است . یکی از مهمترین بخشهای شهر تابران ، کهن دژ آن است که تقریبا در شمال غرب و حد فاصل حصار و آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی قرار دارد. کهن دژ از جمله قسمتهای مهم در شهرهای اداری - سیاسی پیش از اسلام به عنوان جایگاه و سکونتگاه پادشاهان ، حکام و درباریان اهمیت ویژه ای داشته است . معمولا کهن دژ قسمتی از شهر که موقعیت بهتر و ارتفاع بیشتری داشته به وسیله حصار، برج و بارو و خندقی که پیرامون آن را محاصره می کرده - به عنوان مجموعه ای مستقل و خودکفا - ساخته می شده است . بنابراین ، حفاظت از جان ساکنان و تامین نیازهای آنها، از مهمترین کارکردهای کهن دژ بوده است . آنچه از کهن دژ تابران به جا مانده شامل بقایای پراکنده ای از دیوارهای خراب شده و در هم فروریخته ای است که تنها با خاکبرداری و کاوشهای باستان شناختی می توان موفق به شناخت آن شد. با بررسی عکسهای هوایی و اشاراتی که بعضی متون تاریخی به این قسمت داشته اند، ظاهرا این کهن دژ در زمان آبادانی به شکل مربع بوده ، مساحتی در حدود 5/7 هکتار داشته و پیرامون آن را خندقی با عرض حدودا 17تا 20متر احاطه می کرده است . این خندق از دو طرف دارای حصارهای گلی بلندی بوده ، حصار بیرونی کلا از بین رفته و تنها بقایای حصار داخلی که مستقیما مجموعه معماری کهن دژ را در برمی گرفته بر جای مانده است . حصار مذکور دارای چندین برج قطور بوده که بنا به نوشته مولف «مطلع الشمس» تعداد 12برج آن تا یک قرن پیش نیز قابل تشخیص بوده است . مجموعه منازل و ساختمان های فشرده داخل کهن دژ، چسبیده به این حصار هستند. تقریبا در میانه کهن دژ بقایای ارگ شهر به صورت ساختمان بزرگی به چشم می خورد. قبل از خاکبرداری و کاوشهای سال 79 و 80 این ساختمان بزرگ در میان بقایای فرو افتاده دیوارهایی که به صورت تپه گلی بزرگی به ارتفاع 10تا 14متر درآمده ، مدفون شده بود. به طوری که وجود چنین پدیده ای دشوار می نمود. به استناد کاوشهای صورت گرفته ، دژ تابران در قرن سوم و چهارم دارای ساختمان های متعددی بوده و این امر نشانگر اهمیت و موقعیت ویژه شهر است .