سایه سازمان تجارت جهانی بر اقتصاد ایران

اقتصاد جهان امروز به سوی تشکیل یک دهکده واحد جهانی پیش می رود؛ تشکیل جامعه ای که ارتباطات در آن به آسانی صورت پذیرد و پیوندی نزدیک در میان اعضا، پایان دهنده تمام مشکلات موجود بر سر راه تجارت در دنیای امروز باشد. سازمان تجارت نیز به منظور نزدیک کردن کشورهای جهان برای بالا بردن رفاه اجتماعی در سطح جهان ، شکل گرفته است . ایران تلاش خویش را برای عضویت در سازمان تجارت جهانی ، از سال 1996آغاز کرد؛ ولی تاکنون نتوانسته موفق به عضویت در این سازمان شود. که در این میان عواملی بجز ضعف در ساختار اقتصاد ایران که بزرگترین دلیل در عدم موفقیت کشور بوده است می توان به کارشکنی کشورهای عضو در نپذیرفتن کشورهایی با ایدئولوژی های متفاوت مانند ایران ، اشاره کرد. پیوستن و یا نپیوستن ایران به WTO، موضوع اصلی در اقتصاد ایران نخواهد بود؛ بلکه هدف اصلی توانایی کشور در پذیرش شرایط این سازمان است . ایران در این برهه از زمان باید بسرعت تصمیم خود را درخصوص حضور و یا غیبت در این سازمان اتخاذ کند. سازمان تجارت جهانی برای ورود کشورها، شرایط خاصی را تعیین کرده و ایران نیز برای عضویت در این سازمان ، باید شرایط تثبیت شده را بپذیرد. در این میان گروهی معتقدند که ایران در ابتدای امر باید توان تولیدی و صادراتی خویش را دگرگون کند و پس از کسب شرایط لازم ، تقاضای عضویت در این سازمان را مطرح نماید. همچنین اشاره می کنند هنگامی که ایران از نظر تولیدات و به تبع آن صادرات نتوانسته به راهبردی واحد و صحیح و یک برنامه ریزی منسجم در این خصوص دست یابد و همواره تراز منفی تجاری را تجربه کرده است ، تا وقتی که هنوز بشدت به صادرات غیرنفتی نفت وابسته است و توجهی به صادرات ندارد و تنشی کوچک در بازار نفت می تواند بسادگی بحرانی عظیم را به کشور وارد و ایران را تسلیم کند تا زمانی که اقتصاد ایران اسیر اقتصاد دولتی است و بخش خصوصی هیچ گونه حضوری در بدنه و ساختار کشور ندارد، هنگامی که صادرات غیر نفتی ایران به صدور مواد خام اولیه بدون هیچ عملیاتی بر روی آنها و در نتیجه از دست دادن ارزش افزوده مستتر در آنان می پردازد و تا زمانی که مزیت نسبی در کشور تعریف نشده است و تولید در کشور بدون هیچ گونه تحقیق و تاملی صورت می گیرد، چگونه می خواهیم وارد بازار جهانی شویم و حرفی برای گفتن داشته باشیم و به عبارتی صحیح تر، بر چه محوری در بازارهای جهانی می خواهیم تکیه کنیم . گروهی دیگر از کارشناسان معتقدند که ایران باید به عضویت این مجمع درآید و خود را از بازماندن از کاروان جهانی شدن برهاند. این گروه از صاحب نظران اعتقاد دارند هر چند ایران شرایط اقتصادی مناسبی ندارد؛ ولی پیوستن به سازمان تجارت جهانی و اجبار به انجام راهکارهای ارائه شده از سوی این مجمع ، می تواند ایران را از بحران موجود برهاند. نکته بسیار مهمی که در اینجا می توان به آن اشاره کرد، تفاوت میان اهداف جهانی شدن و جهانی شدن است . عضویت به تنهایی نمی تواند تضمین کننده آینده ای روشن برای کشور باشد. در جهان هیچ کشوری دقیقا مانند کشور دیگری نیست و به تبع آن دارای ساختار اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی کاملا شبیه به سایر کشورها نیز نخواهد بود. بنابراین برای پیوستن به این مجمع ، باید تنها شرایط داخلی خویش را در نظر بگیریم و فقط با توجه به توانایی های موجود در کشور خود به پذیرش قوانینی هماهنگ با کل ساختار کشور اقدام کنیم . در غیر این صورت و با قبول شرایط ناهماهنگ با واقعیات بزودی تمامی امکانات موجود را از کف خواهیم داد و شاهد حضور استعماری نوین در زیر عنوان سازمان تجارت جهانی خواهیم بود. پس لازم است به منظور سود بردن از شرایط مهیا شده ، با چشمانی باز و تنها براساس حقایق پا به میدان مذاکره بگذاریم . سازمان تجارت جهانی ، ایجاد شرایطی در جهت اقتصادی آزاد را در نظر دارد و در همین خصوص بر حذف هرگونه عوارض گمرکی تاکید می کند و خواستار صادرات و وارداتی آزاد است . اجرای همین بند به معنای ورود کالا به داخل ایران ، بدون هیچگونه مانعی است . در این میان محصولات ایرانی باید به مقابله با آن از نظر کیفیت ، هزینه و... برآیند تا توان حضور در بازار و رقابت با آن را داشته باشند، در غیر این صورت از صحنه جهانی حذف خواهند شد. بسیاری از شرکتهای تولیدی کشور، زیان ده هستند و تنها با کمک های دولت است که توانسته اند به حیات خویش و تولید محصولاتی بی کیفیت اقدام کنند. در این میان هر چند چنین شرکتهایی حذف خواهند شد و در برهه ای از زمان با افزایش سریع بیکاران مواجه خواهیم شد؛ ولی باید بپذیریم که وقت آن فرا رسیده است که از تولید کالاهایی که مزیت ندارند صرف نظر کرده و تنها براساس مزیت نسبی ، اقدام به تولید کنیم . عضویت در سازمان تجارت جهانی می تواند در بسیاری از معضلات و اقدامات مخرب دیگر کشورها به کمک کشور آید و ما را از اثرات غیرقابل پیش بینی انبوهی از حوادث امروز حادث شده برهاند. یکی از اقداماتی که در حال حاضر معمول است و اثرات جبران ناپذیری را نیز به همراه دارد، دامپینگ است ؛ دامپینگ هنگامی رخ می دهد که قیمت محصول صادر شده از یک کشور به کشوری دیگر، کمتر از قیمت نظیر آن در عرف معمول تجاری برای کالای مشابهی باشد که برای مصرف به کشور صادرکننده اولیه وارد می شود؛ به عبارتی دیگر می توان دامپینگ یا رقابت مکارانه را فروش یک کالا در یک بازار خارجی با قیمتی کمتر از هزینه های تولید آن کالا در کشور عرضه کننده ، به منظور کسب مزیت در رقابت با دیگر عرضه کنندگان همان کالا تعریف کرد. در حال حاضر از آنجا که ایران به عضویت WTOدر نیامده است ، تنها با وضع عوارض بر روی کالاهای وارداتی که همراه با دامپینگ هستند، می تواند به مقابله با این نوع کالاها بپردازد و از سوی دیگر، چون ایران هنوز عضو WTOنیست ، کشورهای دیگر نیز خود را مکلف به دوری از دامپینگ نمی دانند و از آنجا که تشخیص دامپینگ بسیار مشکل است ، خواه ناخواه پذیرای اثرات مخرب آن خواهیم شد؛ در حالی که در صورت عضویت در WTO، در صورت اقدام به دامپینگ کشورهای دیگر با استفاده از قوانین ضد دامپینگ این سازمان و همچنین طرح شکایت علیه کشور خاطی ، می توانیم خود را از عواقب آن نجات دهیم . ایران چه به عضویت این سازمان درآید و چه مانند گذشته مستقل عمل کند، باید به حذف قوانین و مقررات تعرفه ای و کمرنگ کردن حمایت های خویش از صنایع زیانده داخلی اقدام کند، اقتصاد دولتی را که مسبب ایجاد اقتصادی فلج و بیمار است ، رها کند و به بخش خصوصی که براساس سوددهی و خوداتکایی عمل می کند، بها دهد. سعی در جذب سرمایه گذاران ایرانی و خارجی کند و این نکته را در نظر داشته باشد که در حال حاضر بیش از 660میلیارد $ از سرمایه مربوط به ایرانیان در کشورهای دیگر سرمایه گذاری شده و به اقتصاد آنان یاری می رساند، به موضوع تولید در کشور رسیدگی کند و به برچیدن شیوه کنونی تولید با فناوری فرسوده و به جایگزین کردن واحدهای بزرگ تولیدی که به کاهش هزینه های کنونی تولید کمک خواهد کرد و امکان رقابت در صحنه جهانی را مهیا می کند، جامه عمل بپوشاند. تکیه بر نفت را رها کند و به تولید و صدور کالاهای غیرنفتی به جای آن چشم بدوزد. بحث بازاریابی و تبلیغات از دیگر موضوعاتی است که در کشور بدان بها داده نشده است . مثال بارز آن را می توانیم در از دست دادن بازار جهانی فرش مشاهده کنیم که چگونه دیگر رقبا جای خود را در این بازار باز کرده اند و با شناخت نقاط ضعف ایران و توجه به نیاز مصرف کننده توانسته اند خود را مطرح و سود سرشاری را نیز نصیب خویش کنند. در صورتی که ایران به عضویت WTOدرآید، طبق پیش بینی ها بیش از 70درصد از رشته های صنعتی کشور از دور فعالیت کنار خواهند رفت ؛ اینان همان موسساتی هستند که تنها با اتکا به کمک و یارانه های دولتی توانسته اند روی پای خویش بایستند. طبیعی است که باید منتظر موج وسیع بیکاران در این زمینه باشیم . این شرایط در صورت نپیوستن ایران به WTOنیز در آینده رخ خواهد داد و کشور را با بحران بیکاری روبه رو خواهد کرد، که البته در صورت عضویت راحت تر مشکلات را پشت سر خواهیم گذاشت . در این برهه از زمان ، مساله انتخاب بین پیوستن و یا نپیوستن به سازمان تجارت جهانی نیست ، بلکه انتخاب بین بد و بدتر است . در واقع ما عضویت را انتخاب می کنیم ؛ چون می خواهیم صحیح تر با توجه به توان کشور با مشکلات برخورد کنیم . WTOنیز همانند هر پدیده دیگری ، منافع و مضراتی دارد که مربوط به توانمندی های اقتصادی ، سیاسی و مدیریت کشور است و این که چگونه خود را قبل از عضویت در WTOآماده کند و توان مقابله را داشته باشد. پیوستن ایران به WTOنیز معایب و مضرات خویش را دارد، از آن جمله این که می تواند براخلاق عمومی و امنیت کشور لطمه هایی را نیز وارد کند. ما نباید انتظار داشته باشیم که سازمان تجارت جهانی بتواند مشکلات ما را مانند یک کشور صنعتی برطرف کند. مسلما توان ضعیف کشور ما، تلاش بیشتر و زمان بیشتری را می طلبد تا خود را نجات دهد. باید به این نکته توجه کنیم که جامعه ایران مانند هر جامعه دیگری خودکفا نیست و برای این که بتواند به حیات خویش ادامه دهد، نیازمند داشتن روابطی مستحکم با دیگر کشورهای جهان است . به همین سبب و از آنجا که جهان به سوی یکی شدن و ایجاد قوانینی واحد پیش می رود، ما نیز مجبوریم با عضویت در سازمان تجارت جهانی همپای دیگر رقبای خویش به پیش رویم . منتها همان گونه که قبلا نیز اشاره شد، باید با چشمانی باز، آگاهی کامل و بنا به مصلحت کشور و همچنین با توجه به مزیت های نسبی موجود در این راه قدم نهیم .