در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
اسطوره، خرافات نیست
این رونمایی با سخنان شعیری در باب اهمیت اسطوره در زندگی بشر و حتی زندگی امروز انسان و خلق اسطورههای جدید در هر روز و در هر ساعت و فروریختن اسطورههای پیشینی یا جایگزینی آنها آغاز شد. سپس بهار مختاریان سخنان خود را در دو حوزه نخست، اسطورهشناسی به طور اعم در ایران و دیگری اثر دکتر نامورمطلق بیان کرد.
بهار مختاریان ابتدا سوال مهمی مطرح کرد و آن اینکه ما باید بدانیم در حوزه مطالعات اسطورهشناسی در ایران چه چیزهایی در اختیار داریم؟ پاسخ ناامیدکننده این سوال «هیچ» است. زیرا ما نه با مطالعات 200 ساله اخیر دنیا در باب اسطورهشناسی آشنایی داریم و نه با رویکرد اسطورهشناسان جدید. یکی از ریشههای عدم مطالعات جدی در حوزه اسطورهشناسی این است که اسطوره در ایران یا در داستانهای افسانهای بهطوری که علما آن را به شکل تمثیل میدانند، اصلا وارد حوزه مطالعات ایرانی نشده، بنابراین مجالی برای تائید یا رد شدن پیدا نکرده است و این دقیقا برخلاف ماجرای اسطوره در یونان بوده که در دورههای مختلف نظرات متفاوت در باب آن مطرح شده است.
رئیس اسبق دانشکده هنر ادیان دانشگاه هنر اصفهان، پس از بیان توضیحاتی در باب چگونگی شکلگیری اسطوره و خرافات نبودن اسطورهها به مساله تکرار اسطورهها در بحثهای ساختاری پرداخت و سوالاتی را در این باب طرح کرد و گفت: «کدام عامل در زبان و تفکر وجود دارد که باعث تکرار اسطورهها میشود؟ اگر قرار باشد اسطوره امری بدوی باشد، پس چرا تاکنون باقی مانده است؟ ما هنوز اسطورههایمان را به اوستا و در نهایت به شاهنامه محدود میکنیم. در حالی که در بحثهای پژوهشی دقیق تر متوجه میشویم شاهنامه یک برآورد طولانی از فرهنگ هند و اروپایی و بعد هند و ایرانی است.»
از نظر مختاریان، کتاب درآمدی بر اسطورهشناسی ما را با واقعیت گستردگی نظریات اسطورهشناسانه در دنیا آشنا میکند و جایگاه مطالعات اسطورهشناسی را در نظام نقد ادبی و هنری مشخص میکند و البته تا پیش از این کتاب، هیچ منبع دیگری در این باب نداشتهایم.
او همچنین به نظریه دکتر نامور مطلق با عنوان سراسطوره که در این کتاب شرح داده شده، اشاره کرد و گفت: «به نظر من نظریه سراسطوره بسیار ارزشمند است، اما بهدلیل آنکه هنوز نتوانسته است روی مواد موضوعی و مثالها خود را نشان دهد، جای کار بسیاری دارد. من امیدوارم دکتر نامور در کتاب بعدی خود در حوزه اسطوره شناسی به این مساله و نشان دادن کاربردهای عملی این نظریه بپردازد، این نظریه بالقوه ویژگی رسیدن به یک تئوری بومی فراگیر در این حوزه را دارد.»
نگاه آزمایشگاهی به اسطورهشناسی
امیرکاووس بالازاده، سخنران دوم این جلسه بود که ابتدا به جلسات و هماندیشیهای دکتر نامور مطلق در فرهنگستان هنر در باب اسطورهشناسی اشاره کرد که بینتیجه ماندند در حالی که اگر ادامهدار بودند امروز شاهد آثار بیشتری در این حوزه میبودیم.
بالازاده به چند نکته درباره کتاب درآمدی بر اسطوره شناسی اشاره کرد. نخست آنکه: دکتر نامورمطلق در این کتاب، نمیخواهد اسطوره شناسی کند و وارد این بحث نمیشود. بلکه نگاهی آزمایشگاهی به این مساله دارد. از محتوای مطالب برمی آید که کتاب حاصل تدریس نویسنده در این حوزه است، زیرا حتی بعضی از ارجاعات مشخصا به نام دانشجویان ایشان است که رسالههایی در این باب داشتهاند. در بخش دوم، او به جایگاه اسطورهشناسی در حوزه تئاتر اشاره کرد و گفت: «من مدرس تئاتر هستم و میدانم چه بسیار نمایشنامههایی که برای شناخت و درک درست آنها باید به دانش اسطورهشناسی آگاهی داشته باشیم. ولی تاکنون منتقدی با رویکرد اسطورهشناسی به بررسی و تحلیل نمایشنامهها نپرداخته و این مساله به دلیل نبودن منابع جامع و آکادمیک در این حوزه است و گرچه کتابهای بسیاری در حوزه نقد ادبی و راهنمای رویکردهای آن منتشر شده، اما کتابی که بهطور مستقل وارد مبحث نقد اسطورهای شود، موجود نبوده و این کتاب نخستین منبع در این حوزه است که گرچه قیمت بالایی دارد، ولی باید برای دانشجویان معرفی شود.»
اسطوره، نخستین سخن
سخنران سوم این جلسه رونمایی، دکتر علی عباسی بود که ضمن مطرح کردن مسائلی در باب اسطورهشناسی، سوالات متعددی از متن کتاب و نگاه دکتر نامور مطلق به موضوعات متفاوت مطرح کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، در صحبتهای خود با استفاده از اسلایدهای آموزشی به نظرات ژیلبر دوران اشاره کرد و گفت: «درک ما از اسطوره نظامی پویا از نمادها، کهنالگوها و محرکههاست (که البته دکتر نامور مطلق به جای لغت محرکه از «قوه» استفاده کرده.) نظامی پویا که با تحریک محرکهها تلاش دارد به روایت تبدیل شود. اسطوره طرحی اولیه از عقلگرایی است زیرا در جریان گفتار که در آن نمادها به کلمات و کهن الگوها به اندیشه تبدیل میشود، استفاده میکنیم. تفاوت یونگ و ژیلبر نیز در همین نکته است. طبقه بندی نظام ژیلبر بر محرکهها قرار دارد، در حالی که یونگ پایه نظام خود را روی کهن الگوها (و نه نمادها) میگذارد. زیرا نمادها بیشمارند و کهنالگوها محدود و ژیلبر دوران دریافت تعداد محرکهها بسیار محدودتر از کهنالگوهاست. محرکهها موتوری هستند که کهنالگوها را تحریک میکنند. کهنالگوها، الگوهای ثابت جهانی هستند. کهنالگو برای نشان دادن خود بهدنبال نماد فرهنگی متناسب خود میگردد. نمیتوان طبقهبندیها را بر نماد گذاشت زیرا نماد متحرک است. برای مثال شاید نماد اوج گرفتن و بالا رفتن در کشوری نردبان باشد و در کشور دیگری هواپیما.»
او ضمن اشاره به این نکته که اسطوره یک گفتمان است، ولی با گفتمانهای کنونی ما تفاوت دارد، گفت: «اسطوره یعنی سخنی آغازین که سخنان دیگر اکنون از آن تقلید میکنند.»
دکتر عباسی به مسائلی مانند ارتباط اسطورهها با زمان، بحث تک اسطورهای، خلق شدن یا نشدن آنی اسطورهها در دنیای امروزی و فرویختن یا فرونریختن اسطورههای پیشین و... نیز اشاره کرد و در همین باب سوالاتی از مولف کتاب و نظرهای انتخابی او داشت.
ضرورت آشنایی با اسطورهها
در انتهای جلسه، دکتر بهمن نامور مطلق درباره کتاب خود و نظرات سخنرانان حاضر در جلسه صحبت کرد. او در مقدمه مباحث مرتبط با اسطوره را به دو دسته تقسیم کرد: نخست، اسطورهنگاری که در حوزه خلق ایجاد میشود و اسطورهها شکل ادبی یا هنری خود را ارائه میدهند و دوم، مطالعات اسطورهای. او ضمن پاسخگویی به سوالات و مسائل مطرح شده در جلسه گفت: «ما گریزی از اسطورهها نداریم. اسطورهها نمایشگر ضمیر ناخودآگاه جمعی جامعه هستند. اگر میخواهید حال و هوای درونی یک جامعه را بشناسید، باید سراغ اسطورهها بروید. شناخت اسطوره در همه زمانها لازم است. اسطوره همیشه بوده و همواره نیز خواهد بود و تمام کارکردها و نگرشهای ما براساس اسطوره شکل میگیرد. جامعه بدون اسطوره جامعه سرگردان است به همین سبب اسطورهشناسی را از دانشهای مهمی میدانند که تبلور آن را باید در ادبیات و هنر یافت. امروزه اسطورهشناسی وارد مطالعات فرهنگی ما شده است و ما از شناخت جنبههای مختلف آن ناگزیر هستیم.»
شایان ذکر است کتاب «درآمدی بر اسطورهشناسی؛ نظریهها و کاربردها» تالیف بهمن نامورمطلق با شمارگان 1650 نسخه در 675 صفحه و به قیمت 33 هزار تومان از سوی انتشارات سخن به چاپ رسیده است.
حورا نژادصداقت / جامجم
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
برای بررسی کتاب «خلبان صدیق» با محمد قبادی (نویسنده) و خلبان قادری (راوی) همکلام شدیم