آموزش جلوگیری از سوء استفادهٔ جنسی به کودکان

نه این که سوالات زیر همواره دلیل بر مورد سوء استفاده قرار گرفتن کودک توسط نزدیکان باشد اما باید با آموزش نحوه صحیح رفتار به کودک کاری کرد که خود او از پیش به پاسخ این پرسشها دست یافته باشد:

- آیا باید به او اجازه دهم مرا ببوسد؟
- آیا حتما باید روی زانوی عمو بنشینم؟
- آیا ممکنه رازداری کار اشتباهی باشه؟
- آیا درسته که کسی به وسط پاهای من دست بزنه؟
- آیا همه کارهای عمو یا بابابزرگ درسته؟

ورای این پرسش‌ها چیست؟

سوء استفاده جنسی یکی از مخرب‌ترین شیوه‌های بهره کشی از کودکان است و بدبختانه اغلب یکی از نزدیکان کودک در این امر دخیل است که می‌تواند با ایجاد یک پوشش عاطفی بر پایه ترکیبی از رازداری و تهدیدهای ضمنی، موضوع را مخفی نگه دارد.

به گزارش جام جم سرا به نقل از مجله مادر- بسیاری از کودکان به دلایلی کاملا بیهوده از بزرگسالان می‌ترسند، اما کودکی که مورد سو استفاده قرار گرفته است، اغلب احساس می‌کند که واقعا اشکالی وجود دارد. بویژه اگر فرد متجاوز از او بخواهد تا موضوع را از والدینش مخفی نگه دارد.

کودکانی که قول داده‌اند رازی را نگه دارند ممکن است از صحبت کردن بترسند، پس حواستان به پرسشهایی که ممکن است نشانه آن باشند که کسی دارد از معصومیت کودک شما سو استفاده می‌کند باشد.
در مورد سایر علایمی نیز که کودکتان نشان می‌دهد حساسیت به خرج دهید، مانند:

- گوشه گیری
- خودداری از غذا خوردن
- اکراه داشتن از روبرو شدن با یکی از بستگان
- کابوس دیدن
- مشکل در راه رفتن یا نشستن
- اجتناب ناگهانی از شرکت در فعالیتهای ژیمناستیک یا فعالیتهای بدنی
- شب ادراری
- تغییر ناگهانی در اشتها
- خوردن چیزهای خاص و نشان دادن رفتارها و اطلاعات جنسی غیرمعمول
- مشغول شدن بیش از حد به ناحیه تناسلی
- خط خطی کردن ناحیه تناسلی یا وسط پا‌ها در نقاشی‌ها
- استفاده از رنگهای تیره، سیاه و یا تیره کشیدن بعضی از افراد در نقاشی

رهنمودهایی برای پاسخ‌های شما

کودکان باید بدانند که می‌توانند در مورد هر چیزی به شما پناه بیاورند. وشما حرف آن‌ها را جدی خواهید گرفت. بسیاری از کودکان از ترس اینکه والدینشان حرف آن‌ها را باور نکنند، از گفتن مساله به آن‌ها هراس دارند. لازم است شما بسیار آرام باشید و آماده باشید تا با ملایمت این مساله را بررسی کنید و کشف کنید که انگیزه پرسش کودکتان چیست؟ این را برای کودکتان روشن کنید که او می‌تواند هر چیزی را به شما بگوید، حتی رازهای بسیار مهم را، و به او اطمینان دهید که از او حمایت خواهید کرد.

اگر کودک فکر کند که با گفتن این مساله به شما، مورد سرزنش قرار می‌گیرد و یا شما در موقعیتی قرار می‌گیرید که آسیب می‌بینید ممکن است از گفتن مساله پرهیز کند. بنابر این به او نشان دهید که علاوه بر راز دار بودن آنقدر شجاع هستید که بدون اینکه غش و ضعف کنید راز او را تا آخر بشنوید.

فراموش نکنید که در بسیاری از موارد متجاوز و یا فرد سو استفاده کننده با ترساندن کودک از اینکه مثلا مادر و پدرش به دردسر بیافتد او را وادار به رازداری می‌کند. مثلا به او می‌گوید: اگر به مامانت بگویی او دیگر سر کار نمی‌رود و کارش را از دست می‌دهد. آنوقت تو مسوول این بدبختی مامان هستی!

چه چیزهای دیگری لازم است بدانید

اکثر موارد سو استفاده جنسی از کودکان به وسیله کسی انجام می‌شود که کودک او را می‌شناسد و به او اعتماد دارد. این موضوع ممکن است تکان دهنده باشد، اما شما باید حرف کودکتان را بررسی کنید. از اینکه ناخودآگاه گفته‌های کودک خود را به عنوان توهم و یا واکنشی بیهوده رد کنید بپرهیزید، زیرا ممکن است به طور نا‌خواسته باعث تکرار سو استفاده از کودک شوید.

حتی زمانی که اشاره می‌کنید کار شخص غلط بوده است، باز هم ممکن است کودکتان احساس کند نمی‌تواند به او خیانت کند زیرا دوست ندارد که آن شخص تنبیه شود.
تمام کودکان قربانی فکر می‌کنند که به نوعی سزاوار سرزنش‌اند. به کودکتان اطمینان دهید که او مقصر نیست. اگر راستگو باشد دچار هیچ مشکلی نخواهد شد.

اگر مشخص شود که شخص متعدی از آشنایان و نزدیکان است، حتما باید از مراجع ذیربط تقاضای کمک کنید. شرم و اندوهی که این مساله ایجاد می‌کند وحشتناک است، اما مهم‌ترین مسوولیت شما حمایت از کودک است، نه از شخص متعدی.

به کودکتان نکات زیر را برای مقابله با سو استفاده جنسی بیاموزید:
-سو استفاده جنسی بتدریج شروع می‌شود. با تماسهای خوب آغاز می‌شود، بعد نوبت به تماسهای مشکوک می‌رسد و سپس تماسهای بد انجام می‌شود. (نمونه‌هایی از تماسهای خوب، مشکوک و بد در ادامه آمده است.)
-معمولا سو استفاده جنسی همراه با فریب، تهدید و یا حتی تماسهای لذتبخش است.
-معمولا فردی آشنا در این قضیه درگیر است. گرچه ممکن است غریبه‌ها هم گاهی به این کار اقدام کنند.
-معمولا فرد متعرض و یا متجاوز از کودک می‌خواهد تا راز او را نگه دارد.
-سو استفاده جنسی می‌تواند هم پسر‌ها و هم دختر‌ها را تهدید کند و ربطی به خوشگل و زشت بودن ندارد.

راههای فرار ازیک موقعیت و یا وضعیتی که ممکن است سو استفاده جنسی در آن رخ دهد را به کودکتان بیاموزید، می‌توانید برای این کار از داستان‌ها و یا سناریوهایی مانند مثال زیر استفاده کنید:
مامان سپیده و سارا آن‌ها را برای خریدن نوشابه به سوپر محل فرستاده، آن‌ها بار‌ها برای خرید به این فروشگاه رفته‌اند. وقتی آن‌ها وارد می‌شوند همسایه که پیرمرد است آن‌ها را برای خوردن بستنی به خانه‌اش دعوت می‌کند. وقتی آن‌ها دارند بستنی می‌خورند، پیرمرد شروع به مالیدن دادن پای سارا می‌کند.
از کودک ۶ تا ۸ ساله‌تان بپرسید اگر او به جای بچه‌ها بود چه کار می‌کرد؟ به چه کسی خبر می‌داد؟

می‌توانید داستان را این طور ادامه بدهید که اگر پیرمرد به آن‌ها بگوید: «اگر به کسی چیزی نگویید من هر بار که اینجا می‌آیید به شما بستنی می‌دهم!» آن‌ها چه کار باید بکنند.
اگر آن‌ها را تهدید کند که به صاحبخانه‌شان می‌گوید که آن‌ها را از خانه بیرون بکند، بچه‌ها باید چه کار بکنند؟

خلاق باشید؛ مثالهایی از این دست فراوانند. شما می‌توانید با تاکید بر آنچه خود بچه‌ها می‌دانند به آن‌ها روشهای مقابله را بیاموزید.
فهرستی از کسانی که ممکن است کودک در صورت احساس خطر به آن‌ها پناه ببرد برای او مشخص کنید (ترجیحاً از زنان و خانمهای مورد اعتماد و در دسترس)
حمام کردن کودک فرصت خوبی برای آموزش نقاط خصوصی بدن و راههای محافظت از آن‌ها به کودک است. به کودکتان نشان دهید که شستن و تمیز نگه داشتن این ناحیه، برای سلامتی او اهمیت دارد و در ضمن باید مراقب باشد کسی به این نقطه دست نزند.

نشان دهید که شما هم فقط برای سلامتی و پاکیزه نگه داشتن او به این نقطه دست می‌زنید. در سنین بالا‌تر، در صورتی که او را به حمام می‌برید به او فرصت دهید تا این ناحیه را خودش بشوید.
می‌توانید راههای برخورد با تماسهای ناخواسته را به او آموزش دهید. «نه گفتن» را به او بیاموزید و اینکه در صورتی که با تماس ناخواسته فردی سمج و پر زور روبرو شد چگونه از خود محافظت کند.
به کودک بگویید که تمام تماس‌ها خوب نیستند و یک بچه باهوش باید فرق بین تماسهای خوب و بد را بفهمد. باید تماسهای بد را به مادرو پدر، معلم و یا یک فرد مورد اعتماد گزارش بدهد. چون این تماس‌ها ممکن است کم کم پیشرفت کند و به سوء استفاده جنسی ختم بشوند.

به کودک اطمینان بدهید که اگر تماسهای مشکوک را به یک آدم بزرگ مورد اعتماد گزارش بدهد، راحت‌تر می‌توان در مورد روش برخورد با آن تصمیم گرفت.
به بچه‌ها بگویید که گزارش دادن موارد مشکوک باعث حفاظت بیشتر خودشان و بچه‌های دیگر می‌شود.

به بچه یاد بدهید که نقاط جنسی و بدنش به خودش تعلق دارد و کسی حق ندارد بدون اجازه او به آن نقاط دست بزند. می‌توانید برای این آموزش از یک شعر و یا داستان استفاده کنید.

چند سال قبل، شعری ژاپنی را می‌خواندم که برای کودکان ۲- ۳ ساله توضیح می‌داد که همانطور که مامان ساعتش را بالای کمد می‌گذارد و یا بابا وقتی موتور سواری می‌کند از کلاه ایمنی استفاده می‌کند. او هم پوشک می‌پوشد. شما هم می‌توانید به بچه بگویید که همانطور که او از چیزهای گرانبهایش مراقبت می‌کند ازآن نقطه هم باید مراقبت کند، و اجازه ندهد کسی آن را لمس کند مگر مامان یا دکتر آن هم فقط وقتی که مامان اجازه می‌دهد.

اگر در سن ۳- ۲ سالگی این آموزش را به کودکتان بدهید بعد می‌توانید آموزشهای بعدی را بر همین اساس ادامه داده و در طی سالهای بعد او می‌داند چگونه از خودش مراقبت کند.
ارزشهای خانوادگی را به او بیاموزید مثلا بگویید: «ما توی خانوده مون از این کار‌ها نمی‌کنیم.» یا مثلا «ما این رفتار‌ها رو نمی‌پسندیم».

این کار باید در زمینه‌ای از واقعیت انجام شود. کودک باید ببیند که شما واقعا برخی رفتار‌ها را عیب می‌دانید و به آن‌ها نمی‌پردازید؛ حتی اگر در حال مشاهده یک رفتار مشکوک توسط یکی از بستگان نزدیک مانند پسر خاله و یا پسر عمویش است. گرچه این کار گاهی بسیار مشکل است اما کودک باید بداند که ارزشهای خانوده او و قوانینی که در خانه آن‌ها وجود دارد حتی با قوانین خانواده عمو و خاله فرق دارد.
این کار نیز باید در محیطی آرام و بدون ترس و سختگیری انجام بگیرد. بیشتر روی ارزشهای خانوادگیتان تاکید کنید.

وقتی رفتار مشکوکی از یکی از افراد غریبه و آشنا دیدید. برای کودک بگویید که «این رفتار را من نمی‌پسندم و فکر می‌کنم خیلی از آدمهای دیگه دنیا هم تاییدش نمی‌کنند».

مثالهایی از پرسشهای کودکان و پاسخهای شما

آیا درسته کسی به وسط پاهای من دست بزنه؟
آیا مجبورم توی بغل عمو بشینم؟
آیا ممکنه رازداری کار اشتباهی باشه؟

پاسخ‌ها برای سنین ۶- ۲ سال:
اگر دوست نداری، هیچ وقت مجبور نیستی کسی را ببوسی یا بغل کنی. هیچ آدم بزرگی و یا هیچ فرد بزرگ‌تر از تو حق نداره به وسط پاهای تو دست بزنه، پس باید همیشه به من بگویی، تو مجبور نیستی هیچ رازی را از مامان مخفی کنی. حتی اگر کسی به تو بگوید که «اگر این کار را نکنی، اتفاق بدی می‌افتد». همه چیز را فورا به من بگو و مطمئن باش کاری می‌کنم که اتفاق بدی برای تو نیافتد.

پاسخ‌ها برای سنین ۶- ۸ سال:
تنها کسی که تو باید همیشه از او اطاعت کنی مامان است. تو باید در مدرسه‌‌ همان طوری رفتار کنی که به تو می‌گویند، اما اگر در مدرسه کسی از تو خواست که کار عجیبی را در تنهایی با او انجام بدهی، لازم نیست حرف او را گوش کنی.
اگر کسی به تو بگوید کارهایی مثل دست زدن به بدن همدیگر و یا بوسیدن را انجام بدهی، مجبور نیستی حرفش را گوش کنی. فقط بگو: «من نمی‌خواهم این کار را انجام بدهم:» یا «نمی‌خواهم این بازی را بکنم.» یا «می‌خواهم به خانه بروم.» اگر کسی از تو خواست تا درباره چیزی راز داری کنی، معمولا به خاطر این است که او می‌داند مامان از فهمیدن آن عصبانی خواهد شد بنابراین کار غلطی است که از تو بخواهند چیزی را به مامان نگویی. من باید همه رازهای تو را بدانم، بخصوص آنهایی که ناراحتت می‌کند.

اگر شخصی به تو بگوید در صورت فاش کردن رازی به زندان یا جهنم می‌روی، بدجنس است و دروغ می‌گوید. او فقط برای ترساندن تو این را می‌گوید. نگران نباش مامان می‌تواند همه چیز را درست کند و تو اصلا سرزنش نمی‌شوی. هیچ کسٍ هیچ وقت نخواهد فهمید که تو درباره او با من صحبت کرده‌ای. تو همیشه می‌توانی به من اعتماد کنی.

پاسخ‌ها برای سنین ۱۱- ۸ سال:
بعضی از آدم بزرگ‌ها دوست دارند با کودکان؛ پسر یا دختر، کارهای بد انجام بدهند. آن‌ها آدمهای بدی هستند و این کار نیز بسیار غلط است. این آدم‌ها فکر می‌کنند چون بزرگ‌تر و قوی‌تر از کسی هستند می‌توانند او را مجبور به انجام هر کاری بکنند، این اصلا درست نیست. این خلاف قانون است و پلیس بالاخره آن‌ها را دستگیر و زندانی می‌کند.
اگر کسی سعی کند بدن تو را به شیوه بدی لمس کند یا از تو بخواهد بدن او را لمس کنی. حتی اگر فردی از خانواده خودمان باشد، آنچه را به تو گفتم به او بگو. تو هیچ وقت نباید حرف او را گوش کنی. حتی اگر هدیه‌ها و جایزه‌های بزرگی به تو پیشنهاد بکند.

اگر احساس می‌کنی که شخصی به تو علاقه خاصی دارد و ممکن است سعی کند تماسهای مشکوکی با تو داشته باشد، فورا به مامان بگو تا من ترتیبی بدهم که تو دیگر هیچ وقت با او تنها نمانی.

بعضی بچه‌ها فکر می‌کنند که اگر اتفاق بدی برای آن‌ها بیافتد تقصیر خودشان است، اما تو باید بدانی که اگر یک آدم بزرگ یا دختر یا پسر بزرگ‌تر سعی کند کار بدی مانند این انجام بدهد، هرگز تقصیر از کودک نیست.

تماسهای خوب:     
بغل کردن
گرفتن دست‌ها
نوازش کردن مو‌ها برای ابراز لطف
بوسیدن معمولی به شیوه اقوام و نزدیکان
ضربه ملایم به پشت برای تحسین و تشویق
معاینه توسط پزشک
    
تماسهای مشکوک:
نیشگون گرفتن
قلقلک و لمس نقاط خصوصی بدن
دست‌دان همراه با نیشگون گرفتن دست
مالیدن پشت و کمر
بغل کردن طولانی مدت
    
تماسهای بد:
نیشگون گرفتن پا‌ها و وسط پا‌ها
نوازش ناحیه تناسلی
مالیدن پشت و کمر یا هر نقطه از بدن به پشت و باسن
دست زدن به ناحیه تناسلی و سینه‌ها

منابع:

جزوه سازمان بهداشت جهانی: اصول برخورد با سو استفاده جنسی
درسنامه اختلالات جنسی، تالیف: دکتر شایسته جهانفر، میترا مولائی‌نژاد
پرسشهای کودکانه و پاسخ آن‌ها، دکتر میریام استوپارد، ترجمه: دکتر فرهاد سوری
>> دکتر میترا مولایی‌نژاد

* شما چه نظری دارید؟ تجربه‌ها و نظراتتان را در این زمینه، با ما در میان بگذارید *