قاسم تبریزی در گفتوگو با جام جم آنلاین با اشاره بهضرورت شناخت ابعاد نهضت ملی شدن صنعت نفت به انعقاد قرارداد دارسی در دوره مظفرالدین شاه میان ایران و انگلیس پرداخت و گفت: این قرارداد نفتی با خیانت و یا جهالت رضا شاه پایان یافت و قراردادی به مراتب ذلت بار تر از دارسی با انگلیس در خصوص استخراج و اکتشاف نفت ایران منعقد کرد و میبایست طبق مفاد این قرارداد تا شصت سال دیگر یعنی از سال 1312تا سال 1372 این قرارداد ادامه مییافت.
دو جریان ملی مذهبی رهبران نهضت ملی شدن نفت ایران
وی بابیان اینکه قرارداد اولیه دارسی باید در سال 1327 منقضی میشد و ثروت سرشار نفت به سود ملت به کشور برمیگشت، افزود: با توجه به انعقاد قرارداد ثانویه میان تهران و لندن که مانع انتفاع مردم ایران از نفت میشد، زمینه طرح ملی شدن صنعت نفت را در همین سال کلید زد بهویژه اینکه در سال 1320 دیکتاتوری رضاخان به پایان رسیده بود و جامعه به یک رشد و بلوغ سیاسی اجتماعی دست پیداکرده و روح استقلالطلبی و آزادیخواهی در کالبد مردم دمیده شده بود.
این پژوهشگر سیاسی اجتماعی با تأکید بر اینکه دو جریان ملی و اسلامی برای ملی کردن صنعت نفت به میدان آمدند، تصریح کرد: حضور شخصیتی اسلامی - سیاسی همچون آیتالله سید ابوالقاسم کاشانی در رأس نهضت ملی کردن صنعت نفت و نیز فتوای مراجع دینی نظیر آیتالله سید محمدتقی خوانساری بر ضرورت خلع ید سلطه انگلیس از صنعت نفت ایران به همراه حضور پرشور فداییان اسلام حرکتی عظیم علیه رژیم گذشته و عناصر انگلیسی و به یغما بردن ذخایر کشور را رهبری کرد.
وی در ادامه به نقش مهم جریان ملیگرایان در ملی شدن صنعت نفت ایران پرداخت و گفت: جبهه ملی به رهبری دکتر محمد مصدق مشتمل بر حزب ایران- حزب زحمتکشان ملت ایران و برخی شخصیتهای سیاسی روند ملی کردن صنعت نفت ایران را با همکاری با احزاب اسلامگرا آغاز کرد. در این رهگذر ما شاهد حضور برجسته آحاد ملت ایران در مبارزه با استعمار پیر انگلیس و عوامل آن هستیم تا جایی که مجلس شورای ملی مجبور شد در 29 اسفند 1329 لایحه ملی کردن صنعت نفت را به تصویب برساند.
وقتی مردم موانع نفت ملی را از صحنه خارج میکنند
تبریزی از صحنه خارج کردن موانع ملی شدن نفت همچون عبدالحسین هژیر(نخستوزیر وقت) و رزمآرا ( نخستوزیر و مقام نظامی ) توسط مردم و احزاب آزادیخواه و نیز کنارهگیری حسین اعلا( نخستوزیر پیش از مصدق) از قدرت را گامی مهم در سرنوشت این نهضت دانست و افزود: مجلس ملی در سال 1330 نخست وزیری محمد مصدق را بر شاه و حاکمیت تحمیل کرد و در این سال روند اجرایی لایحه ملی شدن صنعت نفت آغاز و با دفاع جریان مذهبی و طرفداران آیتالله کاشانی از این رویداد مهم توأم میشود.
وی بابیان اینکه وحدت میان ملیون و اسلامگراها تا 30 تیر 1331 ادامه مییابد، خاطرنشان کرد: در 26 تیر این سال مصدق بدون هماهنگی و مشورت با آیتالله کاشانی استعفا میکند و درب خانه خود را به روی همه میبندد. اما بیانیه کاشانی علیه دربار و هشدار به ارتش موجبات قیام 30 تیر را فراهم می آورد و مردم پیرو مواضع کاشانی بهطور تمامقد در برابر استعمار انگلیس ایستاده و به حمایت از مصدق میپردازند اما پس از روی کار آمدن مجدد مصدق در دولت متأسفانه ما شاهد بروز برخی اختلافات میان جبهه ملی و جبهه اسلامی هستیم که زمینه انشقاق میان احزاب سیاسی آن زمان را به وجود آورد.
حزب توده به دروغ ملی شدن نفت را توطئه آمریکایی خواند
این تاریخشناس در همین راستا عنوان داشت: در کنار بروز اختلافات داخلی، یکی از عوامل خارجی ایجاد نفاق یعنی حزب توده علیه ملی شدن صنعت نفت وارد عمل شده و آغاز فرایند این نهضت را بهدروغ توطئه امپریالیسم آمریکا میخواند و بهموازات این اقدام هم شوروی که عناصر خود یعنی تودهایها را در کشور به تحرک واداشته غائله امتیازدهی نفت به شوروی را راهاندازی میکند.
وی ادامه داد: از طرفی آمریکا هم که در مقطعی بهظاهر رقیب ژئوپولتیکی انگلیس محسوب میشود در جریان قیام مردمی برای ملی کردن نفت در کنار استعمار پیر قرار میگیرد. متأسفانه دولت مصدق باوجود تمام سیاستهای تند آمریکاییها بهعنوان استعمار نو، این کشور را بهمثابه یک دولت دموکراتیک و طرفدار حقوق مردم ایران بشمار آورده و روی حمایت آن حساب باز میکند. ولی نهایتاً بعد از ملی شدن صنعت نفت، کودتای آمریکایی –انگلیسی 28 مرداد 32 تمام دستاوردهای این نهضت را به یغما میبرد.
کودتایی که 25 سال طول کشید نه 1روز!
تبریزی با اشاره به نیات خصمانه انگلیس و آمریکا علیه مردم ایران، تصریح کرد: برخلاف تصور کودتای 28 مرداد تنها یک روز نبود بلکه تا سال 57 و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به مدت 25 سال ادامه داشت و ما شاهد چپاول منابع طبیعی ایران ازجمله نفت توسط دو غول استعمارگر ایران و انگلیس بودیم.
وی در پایان خاطرنشان کرد: امروز پس از گذشت قریب به 70 سال از ملی شدن صنعت نفت ایران رسانههای وابسته به ابرقدرتها با نیتی شیطانی درصدد القای چنین تفکری در میان مردم ایران هستند که «بدون مراجعه و استناد به اسناد انگلیسی آمریکایی نمیتوان تاریخ ایران را بهدرستی به نگارش درآورد». این نکته نشان میدهد استعمارگران دیروز ایران تلاش دارند تاریخ ایران را بهگونهای که خود میخواهند تحریف کنند و باید مورخان و پژوهشگران کشورمان مراقب این حرکت خزنده و شوم باشند.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جامجم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد