قلیان؛ از تفریح تا انحراف

تلقی مصرف قلیان به عنوان یک تفریح و سرگرمی

این تلقی ریشه‌ای کهن درتاریخ جامعه ایرانی دارد. سالیان دراز مصرف قلیان در فرهنگ پذیرایی و تفریحی جامعه رواج داشته و از این وسیله برای سرگرمی استفاده می‌شده است.البته در همان زمان‌های قدیم هم مصرف قلیان مربوط به مجالسی خاص و برخی افراد مصرف‌کننده بوده، اما درجامعه کنونی که سبک زندگی درحال دگرگونی است برخی خانواده‌ها و بخصوص قشرجوان برای پرکردن اوقات خود درمجالس، مهمانی‌ها و دورهمی‌ها اقدام به مصرف قلیان می‌کنند، آن هم با بهانه تفریح.

تلقی مصرف قلیان به عنوان یک وابستگی

این طرز تلقی را می‌توان به بیماری انگاری مصرف قلیان نسبت داد ؛ موضوعی که نیازمند مداخلات جدی است. نیکوتین ماده اعتیادآور اصلی تنباکوست که منجر به شکل‌گیری رفتار عادتی و ایجاد پیوندی بسیار محکم میان این ماده و مصرف‌کننده‌ها می‌شود. بدون شک هر ماده‌ای که باعث ایجاد احساس لذت و سرخوشی شود، می‌تواند فرد مصرف‌کننده را به سمت مصرف دوباره و اجبار به مصرف سوق دهد؛ بنابراین تجربه خوشایندی که با مصرف قلیان و تمایل به ادامه مصرف آن در فرد بروزمی کند، می‌تواند دروازه ورود به اعتیاد باشد. پس با این رویکرد و طرز تلقی، مصرف قلیان را نمی‌توان یک پدیده هنجار و قابل دفاع و پذیرش دانست، چرا که دروازه ورود به اعتیاد و مشکلات پس از آن از این باب فراهم می‌شود. از این رو لازم است اراده‌ای ملی و قاطع برای مهار و کنترل مصرف قلیان به وجود آید.

تلقی مصرف قلیان به عنوان یک معضل و انحراف اجتماعی

مصرف قلیان درگذشته نه به عنوان یک انحراف، بلکه مصرف سنتی آن گاهی احترام‌برانگیز نیز بوده است. اما حالا باید گفت با توجه به دیدگاه پذیرشی جامعه درقبال مصرف قلیان، پیامدهای ناخوشایندی در آینده گریبانگیر جامعه خواهد شد.

اگرچه مصرف قلیان به عنوان یک پدیده مقبول و بهنجار تلقی می‌شود و کیفری به دنبال ندارد، اما انحرافی است که هیچ‌گاه از سوی جامعه تقبیح نشده ومحرومیت ازتأییدهای اجتماعی به همراه نداشته است؛ درحالی که قرارگرفتن نام قلیان در کنار مهمانی‌ها و دورهمی‌ها به عنوان ابزارخوشگذرانی را می‌توان معضلی جدی
تلقی کرد.

تلقی مصرف قلیان به عنوان عاملی ضد سلامت

در وضعیت کنونی با توجه به نگاه سلامت محورجامعه، مصرف قلیان به عنوان یک عامل مضر و آسیب رساننده به سلامت افراد معرفی شده است.

مصرف تنباکوهایی که اصالت وسلامت آنها همواره مورد تردید بوده، نامرغوب بودن تنباکو، استفاده از اسانس‌ها و مواد افزودنی شیمیایی با بو و مزه میوه‌ها، درجه حرارت زیاد، تولید گاز دی‌اکسید کربن و... همه وهمه دست به دست هم می‌دهد و افرادی را که مصرف دائمی قلیان دارند مستعد بیماری‌های وخیم ریوی و سرطان می‌کند.

سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است مصرف مواد دخانی، یک نفر از هر دو نفر مصرف کننده را می‌کشد. مطالعات انجام شده نشان داده مصرف دخانیات و قلیان منجر به کاهش گردش خون واختلال در اکسیژن رسانی به مغز و عوارض ناشی از آن می‌شود. بویژه در مصرف مزمن آن، سبب بروز آسیب‌های جدی به مغز، سیستم‌های قلبی، ریوی و سیستم عروقی می‌شود. به همین علت مصرف تنباکو یکی از علل اصلی و قابل پیشگیری مرگ در جهان است. نیکوتین موجود در تنباکو مانند سایر مواد مثل شیشه،هروئین و الکل نه تنها بر عملکرد شناختی اثر می‌گذارد، بلکه در ساختمان مغز نیز تغییرات نامطلوبی ایجاد
می‌کند.

به واسطه همه این عوامل کنترل مصرف قلیان و پیشگیری از مصرف آن برای جامعه ضروری است، اما چه حیف در نحوه برخورد با این معضل، رویکردی واحد وجود ندارد و سیاست‌های مداخله‌ای معمولا به جای مهاربحران به تشدید تنش‌های اجتماعی منجر می‌شود.

درحال حاضر لازم است طرز تلقی‌های مختلف از مصرف قلیان که به هیچ عنوان با یکدیگر قابل جمع نیستند با اتخاذ یک رویکرد جامع مدیریت گردد تا همه شک و تردیدها و تناقض‌ها برطرف شود. به دیگر سخن، راهبردهای علمی تأیید شده‌ای برای کاهش تقاضای مواد دخانی وجود دارد، اما واقعیت این است برای به کارگیری این روش‌ها نگاهی همه جانبه و کلی‌نگر نیاز است از دیدگاه‌های روانشناختی گرفته تا سیستم‌های اقتصادی و بازار و حتی رویکردهای سیاسی، اعتقادی و ارزشی.

دکترمرتضی خوشگفتار

کارشناس درمان اعتیاد