امیرچخماق دروازه ورود به تاریخ و معماری یزد

یکی از بناهای تاریخی که در نخستین بازدید از مرکز شهر یزد، توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند، مجموعه تاریخی امیرچخماق است.

این مجموعه تاریخی که هر سال به ویژه در ایام نوروز، بازدیدکنندگان بسیاری دارد، یکی از میادین مهم یزد به شمار می‌رود و برخی از آن به عنوان میدان حماسه‌های یزد تعبیر می‌کنند.

اغلب گردهمایی‌های مردمی، راهپیمایی‌ها، سخنرانی‌های مهم مسئولان کشوری و حتی سخنرانی رهبر معظم انقلاب در بین مردم یزد در سال 86، در این میدان انجام شده و امیرچخماق علاوه بر اعتبار تاریخی که از آن برخوردار است، دارای اعتبار یک پایگاه مردمی است.

این مجموعه تاریخی که از تکیه، آب‌انبار، حسینیه، مسجد و برخی الحاقات دیگر برخوردار است، درست در میانه بافت تاریخی یزد قرار گرفته و اگر گردشگری قصد دور زدن در شهر یزد را داشته باشد، به طور قطع در مسیر خود از کنار این مجموعه عبور می‌کند.

زیبایی‌های امیرچخماق حتی در تاریکی شب دیدنی است

نورپردازی این مجموعه طی سال‌های اخیر نیز تاثیرگذاری بسیاری در جلب توجه مردم به این بنای تاریخی دارد و زیبایی‌های این نما در تاریکی شب نیز دیدنی است.

اما اگر بخواهیم به تاریخچه این بنای تاریخی اشاره کنیم، باید گفت که این بنا توسط امیرجلال‌الدین چخماق از سرداران شاهرخ تیموری و حاکم یزد با همکاری همسرش فاطمه‌خاتون ساخته شد.

این بنا برای آبادانی یزد دارای مجموعه‌ای شامل تکیه، میدان، حمام، کاروانسراها، خانقاه، قنادخانه، چاه آب سرد و مسجد امیرچخماق است.

یکی از کارشناسان میراث فرهنگی استان یزد در مورد بنای تاریخی امیرچخماق اظهار کرد: قدمت این بنا به قرن نهم هجری باز می‌گردد که مسجد امیرچخماق در سال 1341 هجری شمسی و با شماره 247 و تکیه امیر چخماق در سال 1330 با شماره مستقل 383 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیدند همچنین این بناها و دیگر الحاقات به عنوان مجموعه امیرچخماق نیز با شماره 2416 به ثبت ملی رسیده است.

مجموعه امیرچخماق بسیار گسترده و به لحاظ معماری بی‌نظیر است

علیرضا جعفری عنوان کرد: عموم گردشگران، از مجموعه امیرچخماق، تنها بنایی در چند طبقه را می‌شناسند که بر فراز آن مناره‌هایی سر به آسمان کشیده است اما مجموعه امیرچخماق بسیار گسترده و شامل الحاقات بسیاری است که هر یک از آن‌ها به لحاظ معماری در نوع خود کم‌نظیر و دیدنی است.

وی خاطرنشان کرد: از 59 بنای مذهبی تاریخی یزد که هر یک ویژگی معماری، تاریخی و فرهنگی خاصی دارند، مجموعه امیر چقماق که از آن به عنوان مسجد جامع نو نیز یاد شده است، از جایگاه خاصی برخوردار است.

جعفری از مجموعه امیر چخماق به عنوان یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی شهر یزد یاد کرد و افزود: در بسیاری از مناطق کشور، یزد را با نماد امیرچخماق می‌شناسند.

با ایستادن بر بالای مناره‌ها و یا حتی طبقه سوم امیرچخماق، کل بافت تاریخی یزد قابل مشاهده است و از فراز این بنا، بادگیرها و پشت‌بام‌های گنبدی، ساباط‌ ها، دیوارهای خشت و گلی، گنبد مساجد و امامزاده‌ها و حتی مسجد جامع یزد نیز به خوبی پیداست.

سختی بالا رفتن از پله‌های امیرچخماق به تماشای یک ‌ بافت تاریخی یزد می‌ارزد

گرچه بالا رفتن از پله‌های این بنا اندکی سخت است اما به تماشای بافت تاریخی یزد می‌ارزد و کمتر گردشگری این فرصت را از دست می‌دهد.

در طبقه اول بنا نیز که اغلب در سخنرانی‌های مسئولان کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز به خوبی مجموعه‌های متصل به امیرچخماق پیداست به نحوی که در سمت راست، آب‌انبار پنج بادگیری، در سمت چپ مسجد امیرچخماق و سایر بناهای مرتبط با آن پیداست.

نخل در کنار امیرچخماق خودنمایی می‌کند

اما در مقابل این تکیه، نخلی به نشانه عزاداری یزدی‌ها برای امام حسین (ع) است نیز وجود دارد که این نخل به عنوان یک سازه چوبی دارای قدمتی بسیار طولانی است و در کل ایام سال در سرما و گرما قدبرافراشته و در کنار امیرچخماق خودنمایی می‌کند و چند روز از محرم را با بر تن کردن لباس سیاه، ابهتی ویژه به این مجموعه می‌دهد.

کمی آن طرف‌تر، حوض مستطیل شکل بزرگی اما کم‌عمق وجود دارد که در اطراف آن مجسمه‌های برنزی که نماد کار و تلاش مردمان کویر است، جانمایی شده است.

کل‌گاری‌های خاص این مجموعه نیز در نوع خود جالب توجه است اما اغلب به دلیل تردد کودکان از میان چمن‌ها، زیبایی آن عمر طولانی ندارد.

بازارچه امیرچخماق وصله ناجوری است

اما در زیر تکیه امیرچخماق، بازارچه‌ای وجود دارد که همه نوع فعالیتی که هم‌اکنون در آن انجام می‌شود، مورد اعتراض بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی است زیرا در این بازارچه به طور عمده جگرکی‌ها و عمده‌فروشی‌ها فعالیت می‌کنند و متاسفانه صاحبان آن‌ها، توجه چندانی به زیبایی غرفه‌های خود و البته مجموعه بازار ندارند.

در واقع این بازارچه به یک وصله ناجور برای اثر تاریخی و ارزشمند امیرچخماق تبدیل شده است.

در حاشیه پیاده‌رو در 2 طرف مجموعه نیز اغلب واحدهایی فعالیت دارند که به فروش صنایع‌دستی و خوراکی‌ها و سوغات یزد می‌پردازند که از آن جمله می‌توان به وجود چند شیرینی‌فروشی، ترمه فروشی، کارگاه ساخت نبات و ... اشاره کرد.

این بنا و مجموعه‌های مرتبط با آن، البته مشکلات بسیاری نیز دارند که پرداختن به آن‌ها در این گزارش که سعی در معرفی جاذبه‌های تاریخی یزد در آستانه فرارسیدن عید نوروز و فصل گردشگری یزد دارد، نمی‌گنجد.

گردشگرانی که از مجموعه امیرچخماق بازدید می‌کنند معمولاً می‌توانند از بسیاری دیگر از مجموعه‌های اطراف آن نظیر آب‌انباری که اکنون به زورخانه تبدیل شده، بادگیر و ... نیز سری بزنند ضمن اینکه در نزدیکی این مجموعه، کوچه‌های بافت تاریخی، موزه آب، چندین خانه تاریخی و کمی آن طرف‌تر، مسجد جامع و ... نیز بنا شده است.

حضور در یزد و گردش در بافت تاریخی آن، با وجود خانه‌های تاریخی و هتل‌های سنتی که تلاش‌ کرده‌اند زندگی گذشتگان را به شکلی پویا به نمایش بگذارند، در واقع قدم زدن در تاریخ گذشته یزد است.(فارس)