خیابان​هایی که انقلاب نام آن​ها را عوض کرد

در کتاب‌ها انقلاب را به سیلی تشبیه کرده‌اند که همه چیز را با خود می‌برد. سیل که فروبنشیند، همه چیز با روز قبل متفاوت است.
کد خبر: ۶۴۲۸۵۰
خیابان​هایی که انقلاب نام آن​ها را عوض کرد

از آن طرف در روزهای ابتدایی هر انقلاب یا حتی آمدن نظام جدید دست مردم به نخستین چیزهایی که می‌رسد نمادهاست؛ نمادهایی چون مجسمه وسط میدان شهر، عکس روی اسکناس یا نام خیابان‌ها. در میان اینها آنچه بیش از هر چیز داستان جالبی دارد نام‌هاست؛ اسامی‌‌که در اذهان باقی مانده و تغییرشان کار دشواری است. شاید شما هم افرادی را دیده باشید که هنوز هم نام سابق برخی اماکن را در یاد دارند.

تغییر اسامی اماکن در انقلاب اسلامی بر حسب ظاهر قبل از پیروزی انقلاب آغاز شده است. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، بتازگی خاطره‌ای را از ایشان در مورد تغییر اسم یک ورزشگاه در مشهد به نام غلامرضا تختی منتشر کرده که زمان آن حدودا سه ماه قبل از انقلاب است. با این حال با شکل‌گیری نظام جدید پس از انقلاب، روند تغییر نام، شتاب بیشتری به خود گرفت.

پیش از انقلاب اسلامی، به گفته یک محقق، تهران شهر شاه شده بود. 66 خیابان تهران در آن روزها به نام شخص شاه یا خاندان پهلوی بود، در حالی که بعد از انقلاب فقط چهار خیابان به نام بنیانگذار انقلاب یا نزدیکان ایشان نامگذاری شد که با توجه به اقبال مردم به رهبرشان، امری طبیعی است.

در عین حال در تهران قبل از انقلاب، مذهب و بخصوص مذهب اسلام جایی نداشت، اما جالب است بدانید‌ در همان دوره در بخش‌هایی از تهران بویژه در جنوب این شهر، مردم نام شخصیت‌های مردمی را روی محلات خود می‌گذاشتند؛ از نام شاعران مبارز گرفته تا تختی؛ ورزشکاری که در اذهان مردم آن روزگار و حتی زمان ما به عنوان یک قهرمان شناخته می‌شود. نقل است که در آن زمان حتی اگر نام شهری روی یک خیابان بود، مردم از در مخالفت با دولت نام ساکنان شهر را روی آن می‌گذاشتند. دولت می‌گفت شیراز، مردم می‌گفتند شیرازی‌ها.

محققان آغاز تحول در نام خیابان‌های تهران را به دولت موقت نسبت می‌دهند که با تشکیل شورایی به نام شورای نامگذاری شهرداری در مدت کوتاهی از اردیبهشت ‌58 تا آبان ‌59 نام 500 معبر از شهر تهران را تغییر داد و فقط نام خیابان‌هایی چون دماوند، بهارستان، راه‌آهن و کریمخان زند به نام سابق باقی ماند. گفتنی است در این دوره نقش مردم بسیار پررنگ است. بسیاری از تغییر اسامی توسط مردم یا حداقل با خواست جدی آنان صورت می‌گیرد و پس از تغییر نام هم با همکاری مردم در از یاد بردن نام سابق و به یاد سپردن نام جدید، در مدت کوتاهی نام سابق از میان می‌رود. این موضوع بخصوص در مورد نامگذاری در شهرهای کوچک جلوه بیشتری دارد، چرا که در آن شهرها مثل تهران دولت جدید تسلط نداشته و اکثر امور به صورت مردمی اداره می‌شده است.

یک پژوهشگر با بررسی اسامی خیابان‌های تهران قبل و بعد از انقلاب اسلامی به این نتیجه رسیده که بعد از انقلاب به جای تاکید بر اسامی خاندان پهلوی، نزدیکان این رژیم و اسامی شخصیت‌های پیش از اسلام بخصوص شاهان، بر اسامی شهدا و مبارزان صدر اسلام، شخصیت‌های مبارز با رژیم پهلوی و شهدای انقلاب اسلامی و نیز ائمه(ع) تاکید شده است. از این منظر است که نام خیابان پهلوی در تهران به خیابان مصدق تغییر می‌کند (این خیابان این روزها نام ولی عصر بر خود دارد)، نام اتوبان و پارک شاهنشاهی به اتوبان مدرس و پارک ملت تغییر می‌کند، خیابان شاه، خیابان جمهوری اسلامی می‌شود، خیابان بوذرجمهری به نام 15 خرداد خوانده می‌شود، نام خیابان قوام‌السلطنه به 30 تیر و خیابان کورش کبیر به دکتر شریعتی تغییر می‌کند. (نام برخی دیگر از معابر را به همراه نام جدید در جدول ببینید)

جالب است بدانید ‌ نامگذاری اسامی خارجی بر خیابان‌های تهران و نیز نامگذاری اسامی جغرافیایی بر معابر جزو سیاست‌های نامگذاری در هر دو دوره قبل و بعد از انقلاب اسلامی است.

این موضوع از این منظر قابل تحلیل است که در مورد اسامی خارجی هر دو دولت ـ البته با رویکردهای مختلف ـ در پی یافتن دوستان یا نشان دادن سیاست خود بودند و از این نظر مثلا نام خیابان کاخ به خیابان فلسطین تغییر می‌کند یا نام استالین برداشته می‌شود و از آن پس به آن معبر، خیابان میرزا کوچک‌خان گفتند. در عین حال نامگذاری اسامی جغرافیایی می‌تواند نمادی از چندپارگی فرهنگی در شهر تهران و مساله مهاجرت باشد که هم قبل از انقلاب وجود داشت و هم این روزها در این شهر بزرگ دیده می‌شود.

نامگذاری معابر تهران البته پس از انقلاب هم دستخوش وقایعی شد. مثلا نام بابی ساندز بر کوچه کناری سفارت انگلیس گذاشته شد.

نام خیابان خالد اسلامبولی برای همیشه نمادی از رابطه قطع شده ایران و مصر بود و البته با بیش از 200 هزار شهید جنگ تحمیلی اکثر معابر تهران بخصوص کوچه‌ها به نام این شهیدان نامگذاری شد. با این حال هم نفس تغییر نام‌ها پس از پیروزی انقلاب و هم به یاد ماندن برخی اسامی قدیمی با وجود تغییر رسمی آن نشان داد آنچه نام خیابان‌ها را تغییر می‌دهد ذهن مردم است، نه نوشته روی تابلوها.

* تیتر مطلب شعری از قیصر امین‌پور

در نگارش این مطلب از دو مقاله زیر استفاده شده است:

1 ـ نامگذاری کوچه‌‌‌ها و خیابان‌ها در تهران دیروز و امروز، محمدحسین پاپلی یزدی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 33، تابستان 1373.

2 ـ گفتمان نامگذاری خیابان‌های تهران پس از انقلاب اسلامی، مرجان بدیعی، فصلنامه ژئوپلیتیک، شماره 14، بهار و تابستان 1388.

مصطفی مسجدی‌آرانی / جام جم

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۲
آریائی
Iran, Islamic Republic of
۱۴:۵۸ - ۱۳۹۴/۰۶/۳۰
۲
۶
واقعا اسمهای قبل سال 57 اسامی زیبا و بامصمائی بودن....
محمود
Iran, Islamic Republic of
۰۱:۴۵ - ۱۳۹۶/۰۱/۱۰
۲
۲
ازمسولین خواهش میكنیم خیابان یامیدانی درتهران به نام دكترمصدق بیاد زحماتی كه ایشون برای ایران وایرانی كشیدند نام گذاری كنند

نیازمندی ها