صرافی‌هایی که تحریم معامله می‌کنند

این اولین واکنش ذهنی همه ما با دیدن یا شنیدن کلمه صرافی است. گرچه مدتی است به دلیل نوسانات ارزی، بیشتر این تابلوها خاموش هستند و در کوچه و خیابان زیاد جلب توجه نمی‌کنند، ولی هرگز خاموش بودن تابلوی این صرافی‌ها به معنی بیکار بودنشان یا از کار افتادنشان نیست؛ بلکه حتی این تابلوهای خاموش هم گفتنی‌های بسیاری دارند که گاهی اوقات از این خاموشی باید نگران شد.

به هر حال هم اکنون تحریم‌ها باعث شده‌اند صرافی‌ها با تابلوهای معروفشان نقش بسزایی در اقتصاد ایران به عهده بگیرند.

صرافی در لغت به معنی داد و ستد انواع پول است و در کشورمان همزمان با قرن نوزدهم میلادی با توجه به رشد تجارت داخلی و خارجی شکل تازه‌ای به خود گرفت. اگر از واقعیت این شغل بخواهید می‌توان گفت از وقتی معامله پایاپای کالا به کالا کمرنگ شد، نقش این شغل یعنی صراف‌ها در زندگی اقتصادی و معاملات تجاری پررنگ‌تر شد.

صرافی قبل از پیدایش سیستم بانکداری در ایران گسترش یافت و پایش را از مرزهای کشور بیرون گذاشت.

صرافان ایرانی در هند و عراق شعبه داشتند و تاجران را برای انتقال وجوه خود یاری می‌کردند. طبق اسناد و مدارک، اصول کار صرافی‌های ابتدایی بر دو پایه برات و بیجک استوار بود، به صورتی که تجار برات و بیجک‌های مدت‌دار صادر می‌کردند و این برات‌ها نزد برخی صرافی‌های خاص و مورد نظر تجار یا صادر کننده برات معتبر بود و در نهایت قابلیت نقد شدن داشت.

گرچه نقش بیجک یا برات صرافی‌ها با پیدایش سیستم بانکداری در جامعه ایران کمرنگ شد، اما حرفه صرافی حتی با وجود سیستم بانکداری نوین به معاوضه پول و خرید و فروش آن به حیات خود ادامه داد تا این که از اواسط دهه 70 شمسی دوباره کار و بارش سکه شد. قبل از این تاریخ بیشتر صرافی‌ها مشغول داد و ستد سکه، طلا و نقره به مشتریان خود بودند و در ابعاد کوچک خرید و فروش ارزهای معتبر بین‌المللی انجام یا این‌که برای ارسال حوالجات رقم پایین به نیازهای خرد خانواده‌ها پاسخ می‌دادند.

انواع صرافی درایران

به طور کلی صرافی‌ها در ایران به دو گروه تقسیم می‌شوند.

صرافی‌های نوع اول: این گروه از صرافی‌ها اجازه حضور در معاملات الکترونیک ندارند و صرفا برای خرید و فروش فیزیکی ارز مجوز دارند.

صرافی‌های نوع دوم: این گروه از صرافی‌ها علاوه بر خرید و فروش فیزیکی ارزهای معتبر جهانی، مجوز حضور در مبادلات الکترونیک یا همان حوالجات را کسب کرده‌اند و می‌توانند حواله هم صادر کنند.

لازم به یادآوری است هر دو گروه می‌توانند به خرید و فروش سکه در کنار خرید و فروش ارز مبادرت ورزند.

صرافی‌ها چگونه کار می‌کنند؟

شاید خیلی ساده فرض می‌کنید وارد یک صرافی می‌شوید و مقداری ریال می‌دهید و در ازای آن ارز مورد نظرتان را می‌خرید و از آن خارج می‌شوید.

آیا واقعا کار به همین سادگی است؟ خیر! به طور کلی صرافی‌ها دقیقا همانند فروشنده کالایی مجبور هستند قیمت تمام شده کالای خود را تعیین و با درصدی سود آن را به متقاضی بفروشند.

از این رو اطلاع از نرخ برابری ارزها در مقابل واحد پول ملی کشورشان مثل ریال امری حیاتی و ضروری برای آنهاست، گرچه این صنف در کنار خرید و فروش یا حواله ارزش اقدام به خرید و فروش سکه طلا نیز می‌کند، اما به قول معروف خرید و فروش سکه طلا برای جوری جنس آنهاست و کار اصلی و حساسیت اصلی مربوط به همان پول‌های کاغذی یا حوالجات است.

در شرایط عادی و عمومی، نرخ برابری ارزها گرچه در بازارهای بین‌المللی مثل فارکس یا دیگر بازارهای ارزی تعیین می‌شود، اما مبنای محاسبه نرخ ارزهای خارجی در کشورها را معمولا بانک مرکزی آن کشور به عهده دارد و این نظام بانکی آن کشور است که هر روز نرخ مورد نظر صرافان را در اختیارشان قرار می‌دهد تا تابلوهای معروف مغازه‌های صرافی روشن شوند و شروع به نوسان کنند، اما داستان این تابلوها در ایران کمی متفاوت است و نوسان آنها در حال حاضر زیاد به بانک مرکزی بستگی ندارد.

از دبی تا هرات

بدون تردید چند سالی است با این جمله زیاد برخورد داشته‌‌اید: «هنوز نرخ درنیامده». معمولا وقتی قصد خرید یا فروش ارز دارید، این جمله را اول صبح زیاد شنیده‌اید و با کلی سوال، گوشی تلفن را قطع کرده‌اید یا این که از در صرافی خارج شده‌اید، اما معنی واقعی این عبارت چیست؟ مگر قرار نیست بانک مرکزی نرخ را برای صرافی‌ها اعلام کند؟ بانک که ساعت 7 و 30 دقیقه کار خود را آغاز می‌کند، پس چرا هنوزنرخ در نیامده است؟

این جمله را می‌شنوید چون نرخ ارزهای خارجی در ایران بنا به هر دلیلی در بازار آزاد یعنی خارج از محوطه بانک مرکزی یا حتی خارج از مرزهای کشورمان تعیین می‌شود و بنا به هر دلیلی بانک مرکزی هم اکنون در این باره بی‌تفاوت عمل می‌کند، شاید هم به علت تحریم‌های یکجانبه خارجی علیه نظام بانکی ایران چاره‌ای ندارد.

داستان از این قرار است که در شرایط فعلی نظام ارزی کشورمان، نرخ ارز و برابری آن با ریال ایران در کشورهایی مثل امارات عربی متحده یا شهر هرات افغانستان و گاهی هم ترکیه تعیین می‌شود.

اما پایگاه اصلی تعیین نرخ ارز در بازار آزاد ایران همان امارات عربی متحده است و دیگر کشورها فعلا نقش مهمی در تعیین نرخ ارز آزاد ایران ندارند.

حال از آنجا که در امارات صرافی‌ها ساعت 11 صبح شروع به کار می‌کنند و برابری ریال ایران با درهم امارات را تعیین می‌کنند، بازار ایران هم تا قبل از این ساعت معمولا از خرید و فروش مگر در شرایطی خاص یا به ضرورت خودداری می‌کند بنابراین صرافی‌ها این جمله را که «هنوز نرخ درنیامده» به کار برده و تا ظهر معمولا به محاسبه کارهای روز قبل خود می‌پردازند یا این که با احتیاط و در حجم بسیار کم با نرخ‌های روز گذشته کار می‌کنند، البته فکر نکنید وقتی ساعت 11 صبح به قول معروف نرخ‌ها مشخص شد، کار تمام است؛ بلکه طی ساعت کاری دائم طبق هماهنگی‌ های تلفنی یا ارتباط اینترنتی قیمت‌ها به روز شده و مبنای محاسبه قرار خواهد گرفت البته صرافی هرچه معتبرتر باشد، بدون تردید زودتر از نوسانات مطلع می‌شود، ولی مبنای دیگری هم در کار است که معمولا بعدازظهر و حوالی ساعت پنج شروع می‌شود.

استراتژی ساعت 5

شاید پیش آمده باشد حوالی ساعت 5 بعدازظهر نزدیک خیابان فردوسی یا چهارراه استانبول عبور کرده و جنب‌و‌جوش خاصی را بین دلارفروش‌ها یا صرافی‌های محل دیده باشید و بی‌تفاوت به خیال آن که کارشان را می‌کنند، از آنجا عبور کرده باشید، در حالی که نوسانی تازه در بازار ارزی در حال اتفاق افتادن است که حتی به شرایط کاری امارات یا هرات و ترکیه بستگی ندارد.

به عبارت دیگر، تابلو‌های صرافی‌ها حوالی ساعت 5 گاهی اوقات خاموش می‌شوند و صراف‌ها دست از خرید و فروش می‌کشند، چرا که حدود ساعت 6 دوباره نرخ‌های جدید حاکم بر بازار خواهد شد.

دلیل این اتفاق به دو موضوع برمی‌گردد؛ اول این که بازار پول آمریکا یا فارکس حوالی ساعت 5 بعدازظهر به وقت ایران تازه آغاز به کار می‌کند و نرخ برابری ارزهای معتبر جهان را روی تابلوهای خود به نمایش می‌گذارد.

بنابراین ناخودآگاه اعداد و ارقام این تابلوی فارکس در بازارهای ارزی جهان تاثیرگذار خواهد بود که ایران هم از آن مستثنا نیست، به همین دلیل بسیاری از فعالان و صرافی‌های بازار ایران در این ساعت دوباره تابلوهای خود را تنظیم و با نرخ جدید شروع به معامله می‌کنند، البته هستند افرادی که به قول معروف فارکس باز هستند و با زیر نظر گرفتن نوسانات بازار فارکس خطر می‌کنند و کمی قبل از شروع به کار این بازار یعنی حوالی ساعت 4 بعدازظهر وارد بازار می‌شوند و با خرید یا فروش ارز خود کاسبی می‌کنند.

این افراد گاهی ره صدساله را یک ساعته طی می‌کنند و گاهی هم حاصل کارکرد خود را یک ساعته از دست می‌دهند. اگرچه نباید فراموش کرد بیشتر این معامله‌گران فارکس هرگز در دنیای واقعی ما حضور نخواهند داشت، بلکه در دنیای صفر و یک سیر می‌کنند.

صرافی‌ها و مقابله با تحریم

شاید تاکنون سفر خارجی را تجربه کرده باشید یا این که پای صحبت مسافران خارج رفته نشسته و از تبادل پول در صرافی‌ها سخن گفته و این گونه نتیجه‌گیری کرده باشیدکه هرچه گردشگران ورودی یک کشور زیادتر باشند، صرافی‌های بیشتری آنجا می‌بینید، اما ایران که هنوز گردشگر زیادی به خود ندیده است، پس این همه صرافی موجود در کوچه و خیابان برای چیست؟ پاسخ این است که در حال حاضر وجود این همه صرافی در کوچه و بازار، رازی بزرگ‌تر در دل داردوآن هم مقابله با اثرات تحریم‌هاست.

با گسترش تحریم‌ها و درگیر شدن نظام بانکی ایران با آن عملا انتقال دلارهای نفتی از سوی نظام بانکی سخت و سخت‌تر شد تا جایی که گاهی اوقات مبالغ دریافتی بابت فروش نفت در حساب‌های بانکی ایران خارج از مرزها باقی ماند و غیرقابل جابه‌جایی شد.

مشکلات ایجاد شده برای نظام ارزی کشور از یکسو، عطش بازار داخلی به دلیل نیاز به واردات کالا از سوی دیگر باعث شد مسئولان اقتصادی کشور به فکر چاره و راهکار باشند و در نهایت روشی بسیار کهن را برای جلوگیری از بروز بحران در نظام مالی ایران به کار گرفتند و آن هم حمایت و توسعه صرافی‌ها در ایران بود.

با این روش بخش خصوصی به کمک دولت آمد و راهکاری کهن یعنی نظام حوالجات را که از قرن‌ها پیش در جهان استفاده می‌شد دوباره رونق بخشید.

بخش خصوصی البته با حمایت دولت با ایجاد شبکه‌های گسترده صرافی در کشورهای مختلف مثل امارات، ترکیه، هند، مالزی، قبرس، مالت، اتحادیه اروپا و استرالیا اقدام به جابه جایی دلارهای نفتی با وجود تحریم‌های سخت بین‌المللی در نظام بانکی کشور کرد.

این روش زمانی رونق گرفت که نقل و انتقال پول از سوی نظام بانکی جهان یا غیرممکن شده بود یا این که از امنیت مناسب برخوردار نبود و خطر بلوکه شدن پول در بانک‌های خارجی گسترش یافته بود.

صرافی در گوگل!

اگرچه حضور صرافی‌ها برای مقابله با تحریم‌های یکجانبه غرب علیه ایران نسخه‌ای کارآمد عنوان شده، اما عوارض این نسخه در اقتصاد ارزی کشور بسرعت خودنمایی کرد و کارکرد صرافی‌ها برای انتقال ارز و دلارهای نفتی ایران از خارج به داخل کشور را به روندی معکوس تبدیل کرد و باعث سونامی واردات یا خروج ارز از کشور شد.

همین مساله موجب دخالت دوباره بانک مرکزی به عنوان عالی‌ترین نهاد مالی کشور برای تعیین صرافی‌ها به دو بخش مجاز و غیرمجاز شد.

هرچند هدف اصلی این دخالت مبارزه با قاچاق ارز و پولشویی بود، اما در اصل راهکاری برای تعیین اعتبار یا مشروعیت بخشیدن به برخی صرافی‌های فعال در بازار ارزی ایران که روز به روز افزایش می‌یافتند، بود تا جایی که بانک مرکزی به عنوان اصلی‌ترین نهاد مسئول در بازار ارزی مجبور به صدور بخشنامه‌ای به عنوان اتمام حجت با صرافی‌ها مبنی بر تعیین تکلیف صرافی‌های غیرمجاز شد و در نهایت هم خودش برای به سرانجام رساندن کار در این زمینه گام برداشت تا به قول معروف کنترل نوسانات بازار ارز کشور را دوباره در اختیار بگیرد.

به همین دلیل فهرستی بلند بالا از غیرمجازها به نهادهای مربوط قضایی از سوی بانک مرکزی جهت برخورد قانونی با آنها ارسال شد و مراحل قانونی برای جلوگیری از فعالیت این گروه از صرافان غیرمجاز بسرعت یکی پس از دیگری طی شد، اما عطش بازار ارزی ایران آنقدر زیاد بود که سود حاصل از آن نمی‌توانست مانع حضور غیر مجازها در بازار ارزی کشور شود و درنهایت این فعالان هرگز دست از فعالیت خود نکشیدند؛ بلکه از دنیای واقعی، کوچه و خیابان یا مغازه‌های لوکس و زیبا به حاشیه خیابان‌ها آمدند و در نهایت به دنیای مجازی راه یافتند به‌صورتی که حتی در حال حاضر با وجود قوانین بسیار سخت درباره مبارزه با صرافی‌های غیر مجاز به شکل غیر قانونی مشغول ارائه خدمات ارزی بخصوص حوالجات به خارج از کشور هستند.

شاید از خود بپرسید مگر امکانش هست که بانک مرکزی با این همه ابزار قانونی و امکانات نتوانسته جلوی فعالیت این گروه از صرافی‌های غیرمجاز را بگیرد؟ اگر علاقه‌مند به دریافتن واقعیت این گروه از غیرمجازها و نحوه فعالیت آنها حتی با وضع قوانین بسیار سختگیرانه مسئولان ارزی کشور هستید، کافی است کلمه «صرافی یا ارسال دلار به خارج» را در گوگل جستجو کنید، آن‌گاه با انبوهی از اسامی و صرافی‌های گوناگون مواجه خواهید شد که باعث تعجب شما می‌شود و به یاد فهرست معروف بانک مرکزی از صرافی‌های مجاز می‌افتید، چون طبق فهرست منتشر شده از سوی بانک مرکزی تنها کمتر از 700 صرافی مجاز هم‌اکنون مشغول ارائه خدمات ارزی به متقاضیان هستند، البته نباید فراموش کرد همین تعداد هم به دو گروه «الف» و «ب» تقسیم شده‌اند یعنی آنها که فقط اجازه خرید و فروش فیزیکی ارز دارند و دیگران که برای ارسال حوالجات هم می‌توانند اقدام کنند؛ بنابراین متوجه می‌شوید تابلوهای غیرمجاز‌ها فقط خاموش شده ولی از کار نیفتاده است.

به یاد داشته باشید صرافی‌های غیرمجاز با ارائه قیمت‌های وسوسه کننده وپایین برای کارمزد‌های انتقال پول ممکن است همیشه و در همه حال ذهن شما را به خود درگیر کنند، اما اجازه ندهید این وسوسه شما را گرفتار عواقبی جبران‌ناپذیر کند؛ بلکه بهترین پیشنهاد این است که با خودداری از معامله با این‌گونه صرافی‌ها زمینه تقلب و اختلال ارزی در بازار را کاهش دهید.

عماد عزتی - جام جم