«روز خورموج» نه یک مناسبت تشریفاتی، که آیینی برای پاسداشت ریشهها، بازخوانی مسیر رشد و همافزایی دلهای مردم این دیار است؛ روزی برای تأمل در آنچه بودهایم و امید بستن به آنچه خواهیم شد.
در لابهلای نخلستانها، در سینهی کوه بیرمی، در نوحههای شبهای محرم و در بغضهای پنهان مردمانی که رنج را با نجابت تاب آوردهاند. از همین خاک و همین حافظه جمعی است که صداهایی برمیخیزند؛ صداهایی که نه برای هیاهو، بلکه برای ماندن شکل گرفتهاند.
در آن سالها، خورموج برای من تنها یک محل زندگی نبود؛ خانهی من بود، مأمن آرامش و رشد من بود، و جایی بود که قلب و ذهنم در آن تربیت شد. اگر امروز سخن از مسیرهای علمی و حرفهای من به میان میآید، اگر نام من در دانشگاهها و محیطهای علمی مطرح شده است، بیتردید بخش مهمی از شاکلهی انسانی و فکری من، در این شهر و در کنار مردمان خونگرم، سادهدل، صادق و عمیقاً بااصالت آن شکل گرفته است.
اماکن تاریخی خورموج نهتنها بازماندههای معماری کهن، بلکه روایتگر حیات سیاسی، مذهبی و اجتماعی این شهر در سدههای گذشتهاند. این بناها هر یک در بستری متفاوت شکل گرفتهاند، اما در مجموع سیمای هویت تاریخی خورموج را کامل میکنند.
خورموج در این گذار تاریخی، همزمان حامل دستاوردهایی ارزشمند و نشانههایی از فرسایش است. آنچه همچنان تداوم یافته، سرمایههایی است که بهسادگی از میان نمیروند. همبستگی اجتماعی و روح جمعی، هنوز یکی از ستونهای نامرئی شهر است؛ پیوندی که در بزنگاههای اجتماعی، آیینی و عاطفی خود را آشکار میکند. آیینها و مناسک مذهبی و اجتماعی، همچنان فعالاند و نقش مهمی در حفظ پیوندهای جمعی ایفا میکنند. فرهنگ شفاهی، موسیقی محلی، شروهها و گویش دشتی، هرچند نسبت به گذشته کمرنگتر شدهاند، اما هنوز بهکلی از حیات شهر رخت برنبستهاند
محمدخان دشتی در دورهای از تاریخ ایران زیست که ساختارهای رسمی دولت مدرن یا هنوز شکل نگرفته بودند یا نفوذ محدودی داشتند. در چنین شرایطی، قدرت محلی بر پایه نفوذ اجتماعی، مشروعیت فرهنگی، پیوندهای قومی و توان اداره جامعه استوار بود.
اقلیم وجودی دشتی در شعر، لبریز از شوریدگی مضامینی چون خاک، آسمان، ابر، کوه، نخل، آب، باران، باد، وطن، کبوتر، خورشید، ماه، دریا، افق، چشمه، آتش،عشق، بهار و زمستان، تابستان و پاییز، غم و اندوه، اضطراب، غربت، جدایی، مرگ، هجران، شکست و ... است که در همدلی و همسویی بر روی زمین و زیر آسمان، با فانیان و در انتظار الوهیان سکنیداشتن این مردمان است. این دست سخن در زبان دشتی حلولی دائم داشته که نشان از فراشد و گشایشی به هستی است که این فانیان پدیدارها را فراسوی جنبههای یهرهمندی و کاربردی، در حضور و هستیشان نگریستهاند.
او در پاکستان، تنها یک کارمند دیپلماتیک نبود،جامعهشناس میدانی بود. آثار متعددی که در همان چند سال به نگارش درآورد ، از «مسیحیت و شیعه در پاکستان» گرفته تا «زن در پاکستان»، «احزاب و گروههای پاکستان» و «آموزش و پرورش پاکستان» نشان میدهد که گنجی، جامعه میزبان را موضوع شناخت میدانست، نه صرفاً عرصهی تبلیغ.
شهید صادق گنجی، شهید «تبلیغ» بود؛ نه در معنای محدود منبر و خطابه، بلکه در معنای عمیق و راهبردی آن. او مبلّغی بود که میدان را میشناخت، مخاطب را درک میکرد و زمانه را میفهمید. حضور او در عرصه دیپلماسی فرهنگی و گفتوگوی بینمذاهب، نشان داد که تبلیغ دین، اگر عمیق، هوشمند و متکی بر عقلانیت انقلابی باشد، میتواند به خط مقدم تقابل با افراطگرایی، تحریف و پروژههای هویتزدا تبدیل شود.
پاسخ این پرسش را باید در نوع دیپلماسی فرهنگی شهید گنجی جستوجو کرد؛ دیپلماسیای فعال، مردمی و مبتنی بر باور عمیق دینی. او مأموریت خود را نه با تعریف رایج و تشریفاتی دیپلماتیک، بلکه با نگاهی برخاسته از سنت مسلمانان صدر اسلام آغاز کرد؛ خود را «سفیر اسلام» میدانست و هدفش را معرفی اسلام ناب محمدی(ص) در چارچوب مکتب تربیتی امام خمینی(ره) تعریف کرده بود.