سیاه؛ رنگ غالب هنر در پایتخت

حالا البته همه چیز در حالت تعلیق است؛ حتی سیف‏الله پویاراد، مدیر ششمین دوسالانه نقاشی دامون‏فر گفته که افتتاحیه را به احترام درگذشت آیت‏الله هاشمی‌رفسنجانی به جمعه موکول کرده‏اند؛ رویدادی که شاید مهم‌ترین اتفاق دو سال یک‏بار نقاشان جوان است. از سویی درگذشت رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، یک رویداد هنری دیگر را نیز به تعویق انداخته، اما این‏ یکی کاملاً در ارتباط است با این درگذشت. چرا که دبیرخانه «تصویر سال» اعلام کرده به‌دلیل اهمیت پوشش تصویری این رویداد مهم تاریخ معاصر ایران در چهاردهمین دوره «تصویر سال»، مهلت دریافت آثار را تا پایان روز شنبه 25 دی‌ماه 1395 تمدید می‏کند.

از همه اینها که بگذریم، از آخر هفته، همه برنامه‏های هنری به روال سابق خود بازخواهند گشت. اما در روزهایی که تهران، ماه نخست زمستان را رو به پایان می‏بیند، در شهر چه خبر است؟ کدام گالری‏ها، چه آثاری را به نمایش گذاشته‏اند؟ چه رویکرد غالبی را می‏توان در آنها رصد کرد؟

جامعه و سیاست روی بوم

شاید اینجا و آنجا هنرمندان هنرهای تجسمی، از کاستی‏های مختلف مربوط به برگزاری نمایشگاه‏ها بگویند، اما یک روی سکه این است که دست کم با افزایش تعداد گالری‏ها، با نوعی از رونق روبه‏روییم. براساس آماری که روابط عمومی دفتر هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر کرده، در سه ماهه مهر، آبان و آذر سال 1395 هشت نگارخانه با دریافت مجوز از دفتر هنرهای تجسمی به جمع نگارخانه‌های تهران پیوسته‏اند. علاوه بر این در همین سه ماهه، مجوز فعالیت 26 نگارخانه در تهران تمدید شده است.

در همین روزهای دی‏ماه با بیش از 25 نمایشگاه آثار هنرهای تجسمی روبه‏روییم. نکته‏ای که در نگاهی کلی به اغلب این نمایشگاه‏ها می‏توان اذعان کرد، این است که در دی‏ماه، از تعداد آثاری که دچار انتزاعیات و فردیات نامکشوف هستند کاسته شده است. از این رو در بیشتر این آثار می‏توان مابه‏ازاهای برونی را براحتی یافت؛ در یکی مسائل اجتماعی مانند شهر و زنان و محیط زیست را و در دیگری مسائل سیاسی و تاریخی و ... را.

نسل‏کشی صدام در راه ابریشم

اما از گالری فردا و دغدغه اجتماعی هنرمندانش که به گالری «راه ابریشم لاله» برویم، با دغدغه‏ای سیاسی و البته انسانی مواجه می‏شویم؛ گالری‏ای که این روزها شاهد برگزاری نمایشگاه ویدئو و نقاشی‏های هاوا امینی با عنوان «پیاو» است.

در این نمایشگاه، امینی به عملیات صدام برای نسل‏کشی کردهای عراق پرداخته است. او البته ایده این آثار را سال‏ها پیش با عکاسی پرتره از مردهای میانسال کرد کلید زده بود و حالا به نقاشی و ویدئوآرت رسیده است. البته آن‏طور که خودش می‏گوید آن عکس‏ها حالا دستمایه نقاشی‏ شده‏اند. این نقاشی‏های غریب البته با ویدئویی عجیب از تصاویر یک مراسم عروسی کردهای عراق در سال‏ها پیش همراه است. امینی در این باره می‏گوید: «وقتی نقاشی‌ها برای نمایشگاه آماده شد، به این فکر افتادم که عکس‌هایم را هم همزمان به نمایشگاه بیاورم تا این‌که ویدئویی دیدم که از یک عروسی در کردستان عراق بود مربوط به سال 1985». تصاویر این ویدئو بسیار محو و بی‏کیفیت است و حالا امینی می‏گوید برای این‌که تصویری رازآلود از آن بسازد ،مناسب بوده است. آثار این نمایشگاه به نوعی اشاره‏ای است به عملیات نسل‌کشی صدام که «انفال» نام گرفت و طی آن بیش از 182هزار نفر قتل عام و بیش از 4000 روستا ویران شدند. ویدئویی که در این نمایشگاه به نمایش درآمده، کسانی را نشان می‏دهد که چند روزی پیش از بروز این فاجعه در یکی از روستاها به جشن عروسی مشغول‏اند. این توضیحات، مخاطب را برای تماشای این نمایشگاه بیشتر ترغیب می‏کند.

آرمان‏شهر یا نقد آلودگی؟

اگر با آثار سیاوش مظلومی‏پور، هنرمند پرسابقه هنرهای تجسمی آشنا باشید، احتمالا می‏دانید که او تصویرگر فضاهای شهری است. البته وقتی می‏گوییم شهر، لزوما نه پدیده‏های واقعا موجود در شهرها با همه زشتی‏ها و ناملایمتی‏های ممکن در آن. او اغلب سعی دارد تصویری آرمان‏گرایانه از شهر بسازد و به آرمان‏شهر خودش نزدیک شود.

این بار نیز نمایشگاه نقاشی‌های او در گالری شکوه، آثاری با حضور آدم‏ها در فضاهای شهری است و البته که این بار نیز با نگاهی به آرمان‏شهر خودش. تکنیکی که مظلومی‏پور این بار استفاده کرده، آبرنگ است. همین تکنیک به او کمک کرده تا با استفاده از تناسب رنگ‏ها با معناهایی که در ذهن داشته، بتواند به تناقض‏های مختلفی که آرمان‏شهرش با شهر واقعا موجود دارد، بپردازد. او این بار حتی تصویرگر روستا هم بوده است. هر چند همین روستا نیز، بخشی از ذهن مداخله‏جوی او در تصویری است که از شهر برمی‏سازد.

مظلومی‌پور دراین‌باره می‏گوید: «من نمی‏خواهم تصویرگر زشتی‏های شهر باشم. البته نه این‌که زشتی‏ها را نبینم، نه! اما من لزوما نقاش آلودگی هوا و آلودگی صوتی و... نیستم. من خواسته‏ام که بین شهر و زیبایی‏شناسی ارتباطی مناسب برقرار کنم». شاید از برخی حرف‏های او این‏طور برآید که او از نگاه انتقادی به شهر منصرف شده و خواسته شهری را بسازد که باید باشد. ادامه حرف‏هایش هم به نوعی تائید این ایده‏ است و هم به نوعی تکمیل نقص‏های آن: «من با رنگ‏پاشیدن بر صورت شهر نمی‏خواهم آن را به زور نقاشی، زیبا کنم؛ به دنبال ایجاد یک هماهنگی و ایجاد تفکر هستم. اتفاقا این رویکرد مبتنی است بر نقد شهر و سیاست‏های شهری.

در میان همه آثاری که این روزها در پایتخت به نمایش درآمده، سیاه، کلیدواژه رنگ‏هاست. اغلب آثار سیاهند... بی‌‌آن‌که پیش‏بینی کرده باشند چه اتفاقی قرار بوده قلب تهران را عصر نوزدهم دی‏ماه، لحظه‏ای از تپش بازدارد، گویی اهالی هنر هم، آثارشان را سیاهپوش این واقعه کرده‏اند.

چیدمان تکراری نشانه‏ های محیط زیست

«بی‌زمین» عنوان نمایشگاه عکس‏ها و چیدمان‏های طیبه نصراللهی و سارا ساسانی است که در گالری فردا برپا شده است. مثل بسیاری از نمایشگاه‏های سال‏های اخیر که به دغدغه‏ای محیط‏زیستی پرداخته‌اند، آثار این دو هنرمند نیز با نوعی از هیجان همراه است ؛ هیجانی که به زعم حسین نوروزی، کاذب است. این منتقد هنری، در توضیح نقدش می‏گوید: «ما در این نمایشگاه با رویکرد تازه‏ای به محیط‌زیست روبه‏رو نیستیم. دو هنرمند تمام تلاش خود را کرده‏اند تا صرفا نگاهی جامع و کامل درگزینش نشانه‏های محیط زیستی داشته باشند و از هر نشانه نماینده‏ای را احضار کنند. اما ایده اولیه، در همین حد باقی مانده و از سویی شعارزده هم شده است». البته او اشاره می‏کند که چیدمان‏های این نمایشگاه ارتباط وثیق و درستی با هم دارند؛ مثلا می‏گوید جاده‏ای که ادامه‏اش از تابلو بیرون آمده، طی مسیر دقیقی در باقی آثار دارد، اما معتقد است، وقتی محیط‌زیست دستمایه آثار متعددی بوده، نیاز است که هنرمندان خلاقیت بیشتری به خرج بدهند.

برخلاف تصاویر که هم وجهی عمیق‌تر دارند و هم زیبایی بصری گسترده‌تری را در بر می‌گیرند، چیدمان‌های این نمایشگاه نه تنها کمکی به تعمیق آثار و عکس‌ها نکرده بلکه در نگاهی واضح‌تر انعکاس تصاویر جای گرفته در قاب‌ها را هم تحت‌الشعاع قرار داده است.

جام‌جم