در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جدیدترین سند ملی روسیه که بعد از مدتها انتظار منتشر شد دکترین سیاست خارجی روسیه است. این سند در واقع به منزله اعلام نگاه روسیه به تحولات در محیط منطقهای و بینالمللی و چشم انداز سیاستهای جدید این کشور است.
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه، 10 آذر 95 (30 نوامبر 2016) دکترین جدید سیاست خارجی این کشور را امضا کرد. این سند تنها سه سال پس از انتشار نسخه قبلی دکترین سیاست خارجی روسیه که سال 2013 به تصویب رسیده بود، با توجه به الزامات جدید در محیط خارجی روسیه وبا توجه تغییر شرایط و واقعیتهای جاری به تصویب رسیده است. سند دکترین جدید سیاست خارجی روسیه که برخلاف بسیاری از ادوار گذشته، یک ماه پیش از اتمام سال میلادی به تصویب رسیده و منتشر شده است، جایگزین سند قبلی میشود. اگرچه برخی موضوعات در این سند مثل سند قبلی به قوت خود باقی است اما برخی مسائل اخیر مانند مساله گروه تروریستی داعش در این سند مورد توجه قرار گرفته است. در عین حال در این سند به طیف وسیعی از موضوعات از جمله روابط متقابل با آمریکا و ناتو، مبارزه با تروریسم، اوضاع سوریه، کاهش جنگافزارها، گسترش روابط روسیه با دیگر کشورها، حمایت روسیه از اتباع روسیه و تقویت جایگاه زبان روسی در جهان پرداخته است. سند جدید شامل پنج فصل و 108 ماده است.فصلهای این سند به ترتیب عبارت است از؛ فصل نخست: مفاد عمومی؛ فصل دوم: جهان معاصر و سیاست خارجی فدراسیون روسیه؛ فصل سوم: اولویتهای فدراسیون روسیه در حل و فصل مسائل جهانی شامل: تشکیل نظم جهانی پایدار و عادلانه، حاکمیت قانون در روابط بینالمللی، تحکیم امنیت بینالمللی، همکاری اقتصادی و زیست محیطی فدراسیون روسیه، همکاری بینالمللی بشردوستانه و حقوق بشر، پشتیبانی اطلاعاتی از اقدامات سیاست خارجی فدراسیون روسیه؛ فصل چهارم: اولویتهای منطقهای سیاست خارجی فدراسیون روسیه و فصل پایانی: شکلگیری و تحقق سیاست خارجی فدراسیون روسیه.
تاکید مسکو بر مبارزه با تروریسم
در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه بویژه بر حل و فصل مساله سوریه و حفظ تمامیت ارضی و استقلال این کشور و تشکیل یک ائتلاف بینالمللی گسترده برای مبارزه با تروریسم تاکید شده است. در ماده 94 این سند در رابطه با ایران اینگونه آمده است: «روسیه خطمشی توسعه همهجانبه همکاری با جمهوری اسلامی ایران را دنبال میکند و همچنین در اجرای مداوم توافق جامع هستهای ایران (برجام) بر اساس قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد مصوب 20 جولای 2015، متناسب با تصمیمات شورای حکام آژانس انرژی اتمی میکوشد و بهطور همهجانبهای به این روند مساعدت مینماید». افزون بر این، روسیه از امکان حضور خود در سازمان همکاریهای اسلامی به عنوان عضو ناظر، به منظور گسترش بیشتر تعامل با کشورهای جهان اسلام و توسعه شراکت با آنها در امور گوناگون استفاده خواهد کرد. در این دکترین تاکید شده که مسکو به حمایت از راه حلهای سیاسی برای پایان دادن به مناقشهها در خاورمیانه به دور از دخالتهای خارجی ادامه میدهد و از تبدیل شدن این منطقه به حوزه عاری از تسلیحات هستهای حمایت میکند. از نگاه این دکترین، جایگزینی برای سازمان ملل متحد بهعنوان مرکز ساماندهی روابط بینالمللی وجود ندارد. این دکترین، احتمال جنگ هستهای را با وجود افزایش خطر جنگهای منطقهای ضعیف دانسته است.
یکی دیگر از محورهای اصلی دکترین جدید سیاست خارجی روسیه مقابله قاطعانه با هر نوع تهدید غرب بویژه آمریکا است. در این سند تاکید شده که خطمشی آمریکا و متحدانش برای بازدارندگی در برابر روسیه و اعمال فشار بر آن به ثبات منطقهای و بینالمللی ضربه میزند. مسکو در این دکترین تاکید کرده که تلاشهای واشنگتن را برای اعمال فشار بر خود نخواهد پذیرفت و حق پاسخ قاطعانه به اقدامات غیردوستانه آمریکا را برای خود محفوظ میداند. در عین حال دکترین جدید سیاست خارجی روسیه، اتحادیه اروپا را شریک مهم مسکو توصیف کرده و خواستار همکاریهای باثبات بین دو طرف شده است. پوتین در سخنان خود در پارلمان روسیه اعلام کرد که قالب دکترین سیاست خارجی جدید روسیه شاید در یک نگاه کلی همان دکترین سیاست خارجی سال 2013 باشد که حوادث اوکراین و تغییر روابط روسیه و غرب متاثر از این بحران باعث تغییراتی در آن سند شد، بهطوری که در مقطع کنونی میتوان بهصورت آشکار بحران جدی در روابط روسیه و غرب را مشاهده کرد.البته تنها بخش مربوط به روابط غرب در سند جدید سیاست خارجی روسیه دستخوش تغییرات نشده، بلکه نگاه به اوضاع جاری در خاورمیانه در مقایسه با سند سال 2013 نیز به طور محسوسی تغییر کرده است، هر چند تداوم تلاشهای روسیه برای حل و فصل پایدار مناقشات عربی ـ اسرائیلی در همه جوانب مورد تاکید قرار گرفته است. در سند کنونی از «گسترش تروریسم بینالمللی» و «تحمیل ایدئولوژیهای بیگانه» سخن به میان آمده که با «واکنش منفی» مواجه شد و به تشدید تروریسم انجامید تا در سند جدید پیشنهاد رئیسجمهور روسیه برای تشکیل ائتلاف بینالمللی ضدتروریستی تکرار شود. دکترین سیاست خارجی روسیه در بخش اولویتهای محلی عنوان کرده که روسیه در عین توجه به گسترش روابط با کشورهای همسو به توسعه اتحاد اقتصادی اورآسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی خواهد پرداخت، البته در این بخش علاقهمندی روسیه به توسعه روابط با اوکراین در بند جداگانهای از این سند بیان شده است، کشوری که رویدادهای سه سال اخیر در آن و رویکرد روسیه در قبال آن، تغییرات معناداری را در روابط روسیه با جهان غرب موجب شد.
راهبرد نگاه به شرق پوتین
اعلام دکترین جدید سیاست خارجی روسیه و امضای آن از سوی پوتین نشاندهنده رویکرد جدید مسکو به محیط خارجی و الزامات نوین در روابط بینالمللی است. در واقع ظرف چند سال اخیر تحولات بزرگی چه در اروپای شرقی و چه در خاورمیانه رخ داده که باعث رویارویی روسیه با غرب بویژه در صحنه اروپای شرقی بهصورت تقابل روسیه و غرب با توجه به بحران اوکراین شده است. اکنون مسکو در حوزه بالتیک و دریای سیاه با صف آرایی گسترده ناتو مواجه شده که مستقیما با هدایت و کمکهای آمریکا صورت میگیرد. لذا در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه نیز این مساله یکی از موارد اصلی مورد توجه است. از نگاه مسکو، ادامه این وضعیت به ضرر ثبات بینالمللی و استراتژیک بین روسیه و غرب است.
با وجود موضع شدید روسیه در این سند در برابر آمریکا، اما به نظر میرسد که مسکو کماکان تلاش میکند روابط خود با اتحادیه اروپا را حتیالامکان حفظ کرده و بازسازی نماید.
در عین حال ولادیمیر پوتین رئیسجمهور روسیه در سخنانی در پارلمان روسیه در باره مفاد دکترین سیاست خارجی جدید این کشور، از فعال شدن سیاست نگاه به شرق روسیه خبر داده است، مسالهای که بنا به گفته پوتین به دلیل سهمش در تامین منافع بلندمدت این کشور موقتی نخواهد بود و استمرار خواهد داشت.به طور قطع کشورهای آسیای شرقی بخش لاینفک سیاست خارجی روسیه و توسعه تاریخی این کشور را تشکیل میدهند؛ هرچند که روسیه تاکنون راهبرد یکپارچهای در این جهت نداشته است، اما درحال حاضر روسها که معتقدند کشورشان قدرت بزرگ اورآسیا و اقیانوس آرام است، ماموریت اصلی این کشور را احراز جایگاه خود جهانی دانسته و سیاست خارجی را ابزار تحقق این مأموریت برمیشمارند، هر چند هنوز هم باور دارند که باید در عرصه خارجی، هم به غرب توجه داشت و هم ارتباط با شرق را توسعه داد. مساله بحران سوریه نیز از نقاط کانونی در دکترین سیاست خارجی جدید روسیه است. روسیه باوجود ارائه کمکهای نظامی و اقتصادی به نظام سوریه از هنگام بروز ناآرامیها در این کشور در سال 2011، با شدتگرفتن درگیریها بین دولت سوریه و گروههای مسلح تروریستی، در اقدامی غیرمنتظره در سپتامبر 2015 با دعوت دولت سوریه و بهمنظور حمایت از آن در این کشور حضور نظامی پیدا کرد و به حملات هوایی و موشکی علیه گروههای تروریستی پرداخت. این اقدام که غربیها اصلا پیشبینی آن را نکرده بودند، کفه موازنه را به نفع دولت سوریه و متحدان آن تغییر داد. لذا اکنون علاوه برصحنه اروپای شرقی، صحنه سوریه نیز به میدانی برای زورآزمایی روسیه و غرب بویژه آمریکا تبدیل شده است. با توجه به این مسائل، مسکو در سند جدید سیاست خارجی خود بر حق مقابله به مثل و واکنش مناسب به اقدامات خصمانه غرب تاکید کرده است.
پرهیز روسها از یکجانبهگرایی
یکی دیگر از مسائل مورد تاکید در دکترین جدید سیاست خارجی روسیه، تاکید بر نقش سازمان ملل و پرهیز از یکجانبهگرایی است.در واقع یکی از دلایل عمده وضعیت ناهنجار امنیتی کنونی در خاورمیانه و حتی شمال آفریقا، اقدامات یکجانبه گرانه آمریکا بوده که پس از واقعه 11 سپتامبر 2001 به بهانه مبارزه با تروریسم اقدام به حمله نظامی به افغانستان و عراق کرد. این حملات نه تنها باعث از بین رفتن تروریسم و تروریستها نشد، بلکه خود باعث پیدایش گروههای تروریستی تکفیری جدید مانند داعش و جبهه النصره شد که علاوه بر کشتار هزاران نفر باعث پیدایش پدیده پناهجویان شده که با مهاجرت میلیونها نفر به سوی اروپا، باعث بروز بزرگترین چالش برای اتحادیه اروپا از زمان شکلگیری آن شدهاند. در مجموع دکترین سیاست خارجی جدید روسیه نشانگر تلقی جدید روسها از محیط منطقهای و بینالمللی با توجه به تحولات کنونی، چالشها و فرصتهای موجود و شیوههای برخورد مسکو با این چالشها و تهدیدات و از سوی دیگر تبیین نظم بینالمللی مطلوب روسیه است. نظمی که بر پایه چندجانبهگرایی و نقش برتر سازمان ملل به عنوان ساماندهنده روابط بین کشورها باید استوار باشد. در مجموع میتوان گفت دکترین سیاست خارجی روسیه نگاهی صریحتر و تهاجمیتر به تحولات در محیط منطقهای و بینالمللی روسیه داشته و خواهان ایفای نقش فعالتر و تاثیر گذارتری از جانب کرملین بهمنظور اطمینان از حفظ منافع ملی روسیه است.
دکتر سیدرضا میرطاهر - کارشناس ارشد مسائل روسیه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
رئیس ساترا در بازدید از غرفه جام جم مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جامجم» با استاد حوزه و مبلغ بینالملل بررسی شد
گفتوگو با موسی اکبری،درخصوص تشکیل کمپین«سرزمین من»وساخت و مرمت۵۰خانه در منطقه زنده جان
در گفتوگوی «جامجم» با علیرضا دهقان، کارگردان ایساتیس بررسی شد
گفتوگوی «جامجم» با محمدرضا صفدریان قهرمان یخنوردی جهان