یلدای خاطره‌ساز

بهانه‌هایی بهینه برای خانواده‌ها

میرجلال‌الدین کزازی

شاهنامه‌پژوه و استاد زبان و ادبیات فارسی

برترین ویژگی اجتماعی در جشن‌ها و آیین‌های ایرانی این است که این آیین‌ها و جشن‌ها، کارکردی همه‌گانی دارند. بهانه‌هایی بهینه هستند و انگیزه‌هایی نیرومند که خانواده‌ها، خویشان، دوستان و آشنایان گردهم بیایند، با هم پیوند بگیرند تا پایه‌های همبستگی و پیوستگی اجتماعی درایران استوارتر و پای برجسته تر بشود.هرکدام از جشن‌های کهن ایرانی را بنگریم، این ویژگی برجسته را در آنها می‌بینیم. جشن نوروز، جشن سده، مهرگان، بهمن‌گان و جشن‌های بسیار دیگر که نیاکان ما آنها را با‌ شکوه بسیار برگزار می‌کردند. یکی از این جشن‌ها، آیین شب یلدا است که هنوز هم به گونه‌ای این ویژگی را در خود پاسداشته است. اما فروکاسته است. جشن‌های ایرانی در گذشته به گونه‌ای فراگیر در میدان‌های شهر یا هرجای دیگری برگزار می‌شده است. هنوز هم در بسیاری از کشورها که بخشی از جغرافیای پهناور فرهنگ ایرانی شمرده می‌شوند، این ویژگی و هنجار برگزار می‌شود. برای نمونه در افغانستان و تاجیکستان. در پاره‌ای از شهرها و روستاهای ایران هم جشن‌ها به صورت همگانی برگزار می‌شود. با این همه هنوزهم می‌توان دید که چند خانواده در خانه میزبان گرد هم می‌آیند تا جشن شب یلدا و جشن‌های دیگر را برپای بدارند. زیرا که آیین‌ها و هنجارهایی که دراین جشن‌ها کاربرد دارد بازمی‌گردد به همگانی بودن آنها. من تنها به یک نمونه بسنده می‌کنم، آن هم این که بسیاری از این جشن‌ها، خوانی ویژه دارند که می‌باید گسترده شود، در جشن شب یلدا هم چنین خوانی گسترده می‌شود تا گروهی بر آن بنشینند. از همین روست که هنوز در شهرهای بزرگ، اگر خانواده‌ای آیین شب یلدا را برگزار کرد،کما بیش برخود بایسته می‌داند که خویشان و دوستان نزدیک را به سرای خویش فرا‌بخواند و شب یلدا را جشن بگیرند.

یک یلدای پرخاطره در بلاروس

سوسن اصلانی

نوازنده سنتور

به طور کلی همیشه از داشتن سنت‌هایی مانند یلدا خوشحال بوده‌ام و از آنجایی که به معاشرت با دوستان واقوام علاقه دارم، تلاش می‌کنم در شب‌هایی مثل یلدا، اوقاتم را با آنها بگذرانم.تصورمی‌کنم سنت‌های اصیل و کهن را باید احیاء و زنده نگاه داشت،این مساله هم با رفت و آمدهای خانوادگی بیشتر میسر می‌شود. هرچند امروز افراد به خاطر دغدغه‌های زندگی ترجیح می‌دهند از رفت و آمدهایی ازاین دست دور باشند. اگر قرار باشد به خاطره‌ای درباره شب یلدا اشاره کنم باید بگویم سال گذشته به خاطر برگزاری کنسرت به همراه گروه «خجسته» به بلاروس دعوت شدم و در همان زمان هم قرار بود دخترم از کانادا به ایران بیاید،ولی برنامه‌ریزی کنسرت ما در بلاروس باعث شد تا نتوانم شب یلدا در کنار خانواده‌ام باشم.

اگرچه کنسرتی که برگزار کردیم با بازخوردهای مطلوبی از سوی مخاطبان در بلاروس مواجه شد و در کنار ایرانیانی که مقیم بلاروس بودند، شب یلدا را گذارندیم، اما دلم پیش خانواده‌ام بود و دلم می‌خواست چنین شبی را در کنار آنها می‌گذراندم.

صدای خوش پدر و دیوان حافظ

محمد گلریز

خواننده سرودهای ماندگار

شب یلدا شبی است که نزد ما ایرانیان از اصالت خاصی برخورداراست و پیشینه طولانی دارد. یادم هست محور خانواده ما در شب‌های یلدا پدرم بود، از آنجا که صدای خوبی داشت و شعر هم زیاد حفظ بود تلاش می‌کرد تا این محفل را در این شب بخصوص برای ما گرم نگاه دارد. دیوان حافظ می‌خواند یا به نقل حکایت ائمه‌اطهار می‌پرداخت که شنیدن این حکایت‌ها در آن سن برایمان خیلی جذاب بود. شعری که پدرم برایمان می‌خواند و از شب یلدای آن زمان هنوز در خاطرم مانده است این است:

سه چیز اهل طلب را بود نشان سعادت

خلوص‌نیت و قلب سلیم و صدق ارادت

این شعر آن قدر در من اثر کرد که بعدها من و برادرانم آن را قاب کردیم و هریک جداگانه در منزل‌هایمان نصب کردیم. بعد از آن هم از وقتی که به عرصه هنر و اصولا موسیقی وارد شدم به فراخور مناسبت‌هایی که برگزار می‌شد به مراسم‌های زیادی دعوت می‌شدم، در سال‌های اخیر در صداوسیما برنامه‌هایی به مناسبت شب یلدا برپا می‌شود که گاه به دعوت دوستان به این برنامه‌ها می‌رفته‌ام، امسال هم قراراست در شب یلدا به برج میلاد بروم و مهمان عده‌ای از دوستانی باشم که تمایل دارند در این شب به اجرای برنامه بپردازم.

یلدا و یک دنیا زیبایی

فاطمه اعتدادی

خانم گل فوتسال بانوان

حتی اگر در اردو هم باشیم و مسابقات حساسی پیش روی ما باشد من یکی باید شب یلدای خوبی داشته باشم. لطف شب یلدا به حضور در کنار خانواده است اما وقتی دور از خانواده باشید دوستان بهترین جایگزین به شمار می‌آیند. دور هم بودن باعث می‌شود قدر همدیگر را در تنهایی بیشتر بدانیم. خلاصه لطف شب یلدا به همین چیزهاست. البته مهم‌ترین نکته همان دور هم بودن است که به همه دنیا می‌ارزد. یلدا یک آیین باستانی و یک دنیا زیبایی برای ماست. یلدا اگر به معنای در کنار هم بودن باشد ارزش دارد وگرنه شب یلدا به تنهایی هیچ ارزشی ندارد.

یلدا و یاد و خاطره درگذشتگان

علی انصاریان

بازیکن تیم ملی فوتبال

شب یلدا شبی برای کنار هم بودن و بهانه‌ای برای تجدید دیدارهاست. من عاشق شب یلدا هستم، عاشق رسوم این شب هستم. همیشه دلتنگ روزهایی هستم که پدرم در کنارمان بود اما با یاد و خاطره او شب یلدا را می‌سازیم. ما هم مثل بقیه، آجیل می‌خوریم و می‌خندیم! با میوه‌ها هم که حسابی ویتامین گیری می‌کنیم! قدر بزرگ ترها را هم که همیشه می‌دانیم. عاشق شب یلدا هستم. خوش می‌گذرد هر چند نبود پدر همه ما را اذیت می‌کند.

جای خالی ناصر

بهناز شفیعی

همسر مرحوم ناصر حجازی

شب یلداهای زیادی با ناصر گذراندیم. خیلی از مواقع او شب یلدا در کنار من و آتیلا و آتوسا (فرزندانمان) نبود. اما مواقعی که بود را هرگز از یاد نمی‌برم. بالاخره او بازیکن بزرگی بود و مسئولیت‌هایش ایجاد می‌کرد گاهی اوقات به خاطر فوتبال کنار ما نباشد. ناصر عادت خاصی داشت. این جور مواقع (شب یلدا) به خانه کسی نمی‌رفت. او اصلا اهل رفتن به خانه کسی نبود. ترجیح می‌داد فقط مهمان به خانه اش بیاید تا این‌که بخواهد به خانه دیگران برود. همیشه میگفت دیگران بیایند، من جایی نمی‌روم. ناصر که رفت خیلی از چیزها را هم با خود برد. الان شب یلدا را در کنار دختر و پسر و نوه‌هایم می‌گذرانم. اما جای خالی ناصر تا ابد پر نمی‌شود.

نشستن پای کرسی و خوردن هندوانه خنک

صادق تبریزی

نقاش

شب یلدا یکی از کهن‌ترین آیین‌های ما ایرانیان است که از دیرباز تا امروز برایمان خاطره‌برانگیز بوده است.با وجود گذشت این سال‌ها هنوز هم خاطراتی که از شب یلدا در دوران کودکی به خاطردارم را فراموش نکرده‌ام. در آن سال‌ها هم همیشه بازار آجیل فروشی‌ها و میوه فروشی‌ها داغ بود و مردم شور و شوق زیادی برای خرید داشتند. به نظرم امروز هم جاذبه‌های گذشته نسبت به این آیین باقی مانده و در روزهای باقی مانده به شب یلدا، گشت و گذار در خیابان‌ها خالی از لطف نیست.

به خاطرم هست در سال‌های کودکی،شب یلدا طبق عادت پای کرسی به انار خوردن و هندوانه خنک خوردن می‌نشستیم و پدرم برایمان کتاب می‌خواند. او اغلب اشعار حافظ را از بر بود و در مناسبت‌هایی مثل شب عید یا شب یلدا برخی از این اشعار را که به حال و‌هوای آن موقع نزدیک‌تر بود انتخاب می‌کرد و برایمان شعر می‌خواند. بویژه آن که براین باور بود تمام اشعار حافظ جنبه روحانی و معنوی دارد و حفظ کردن دیوان او می‌تواند برای تمام افراد راهنمای خوبی در زندگی به شمار برود. به‌هرحال کتاب‌هایی که پدرم در آن زمان برایمان پای کرسی در شب یلدا می‌خواند و ما خیلی آن کتاب‌ها را دوست داشتیم «شب‌های ناصری» با درون‌مایه زندگی ناصرالدین شاه و «امیرارسلان نامدار» بود. مساله‌ای که درباره شب یلدا وجود دارد این است که برگزاری این شب، امروز با گذشته تفاوت زیادی کرده است.در سال‌های قبل،کانون خانواده‌ها از انسجام بیشتری برخوردار بود و آیین و رسوماتی چون شب یلدا می‌توانست دل‌های اعضای خانواده را به هم نزدیک‌تر کند،امروز اگرچه هنوز این آیین‌ها به قوت خود باقی است، اما مساله این است که بروز رسانه‌های مدرن و شبکه‌های مجازی باعث شده تا افراد خانواده، اگر هم دور هم جمع می‌شوند، فقط حضور فیزیکی داشته باشند و تلفن‌های همراه و گشت زدن در فضای مجازی دیگر به آن شکلی که باید به آدم‌ها مجالی نمی‌دهد تا یکدیگر را درک کرده و با هم بیشتر حرف بزنند.

هیلدا حسینی‌خواه

آزاده صالحی