بومی‌سازی سواد رسانه‌ای

در کشور ما جمعیت کثیری از اقشار مختلف اجتماعی از هر سن و طبقه‌ای و با هر میزان سواد و تحصیلات به رسانه‌های مجازی دسترسی دارند، اما این فضا به دلایل ذاتی، مملو از اطلاعاتی است که همه آنها لزوما پرمایه نیست. بیشتر اطلاعات در رسانه‌های مجازی تفننی است؛ بیشتر آنها سطح نازلی از اخبار و اطلاعاتی را شامل می‌شود که خیلی صحیح و کامل نبوده و در کنار همه اینها کمی تا حدی اطلاعات درست و مفید در شبکه‌های اجتماعی وجود دارد.

نکته اینجاست که از میان این انبوه اطلاعات، چطور می‌توان به اطلاعات درست و مفید دسترسی پیدا کرد؟ این کار به سوادی نیاز دارد که کاربر بتواند از هزارتوی اطلاعات و پیام‌ها مسیر درست را پیدا و آن دسته از اطلاعات را دست‌چین کند که برای زندگی حرفه‌ای و شخصی‌ و نیز جامعه‌اش مفید باشد؛ اطلاعاتی که ارزش تکمیل کردن و بازنشرش را داشته باشد.

با این وصف سواد رسانه‌ای نه تنها مهم و ضروری است، بلکه مقتضیاتی نیز دارد: در درجه اول لازم است که آرامش خودمان را حفظ کنیم، چرا که هر سوادی تامین کننده نوعی و بخشی از نیازهاست و هر جامعه‌ای بر اساس ضرورت‌های فرهنگی و اجتماعی نیازمند سبکی از سواد رسانه‌ای است که لزوما با سواد رسانه‌ای در جوامع دیگر یکسان نیست.

باید مسیری که دیگران رفته‌اند را بررسی کنیم و ببینیم آیا این مسیر پاسخگوی نیازهای جامعه ما‌ست و برای ما کفایت می‌کند یا نه! ممکن است این طور باشد یا نباشد؛ شاید مسیر از قبل پیموده شده، ما را به نتیجه مورد نظرمان نرساند! تفاوت‌ها و تمایزهای فرهنگی و ضرورت‌های اجتماعی و نوع رسانه‌هایی که در اطراف ما هستند و همین طور شأن فلسفه رسانه‌های ما و نوع اطلاعاتی که این رسانه‌ها تولید می‌کنند بر مبانی و دروس سواد رسانه‌ای تاثیر‌گذارند.

در هر جامعه‌ای، رسانه‌ها آرایش خاص خودشان را دارند و فلسفه وجودی معناداری در سپهر رسانه‌ای کشور وجود دارد؛ مثلا در این سپهر رسانه‌ای نزدیک 4000 یا 5000 کانال تلویزیونی و رادیویی فعال است؛ انواع بازی‌های رایانه‌ای و بخش اعظم شبکه‌های فارسی‌زبان با دلایل وجودی خاص فعالیت می‌کند؛ بنابراین شاید بهتر باشد سواد رسانه‌ای در ایران با تحلیل سپهر رسانه‌ای‌ آغاز شود و محیط این رسانه‌ها به مردم معرفی و بعد دروس بعدی ارائه شود.

به عنوان مثال در غرب فضای رسانه‌ای همگنی وجود دارد؛ بیش از 90 درصد رسانه‌ها در چارچوب ایدئولوژی مصرف‌گرایی سرمایه‌داری، تولید و فعالیت می‌کنند. در این چارچوب، تفنن معنای خاص خودش را دارد یا همین‌طور امور جاری و کاربردی. در حالی که ممکن است در سپهر رسانه‌ای ما، برخی رسانه‌ها به مقابله علنی با هم برخیزند. بنابراین کسی که از این رسانه‌ها بهره‌برداری می‌کند به نوع دیگری از شناخت و سواد رسانه‌ای نیاز دارد!

برای تالیف و تدوین سواد رسانه‌ای مختص جامعه خودمان نیازمندیم که محققان دانشگاهی، پژوهشگران، اساتید دانشگاهی بخصوص اساتید محترم حوزه ارتباطات، سواد رسانه‌ای متناسب با جامعه ما را مورد کنکاش قرار داده و ضرورت‌های این جامعه را عالمانه استخراج کنند.

دکتر حسن خجسته

استاد‌ دانشگاه