تربیت بدون داد و فریاد

البته تلخ بودن رفتار‌های ناشی از عصبانیت و خشونت والدین اصلا به معنای این نیست که آنها نباید با فرزندشان‌ رفتار قاطعانه داشته باشند و همیشه رفتار‌های او را تائید کنند؛ اتفاقا تربیت صحیح کودک یکی از مهم‌ترین وظایف والدین است. ولی قاطعیت با عصبانیت و خشم بسیار متفاوت است. اما چرا بعضی از والدین به این نکات توجه نمی‌کنند و همچنین برای تربیت درست کودک باید چگونه رفتار کرد؟ در این خصوص با دکتر سمیه صالحی، روان‌شناس و مشاور گفت‌وگو کرده‌ایم که دیدگاه‌های او را در ادامه می‌خوانید.

روش‌های تربیتی هماهنگ

چیزی که در نتیجه‌بخش بودن یک روش تربیتی بسیار مهم است این که مادر و پدر هر دو در روش تربیتی خود هماهنگ باشند و بتوانند هر دو از یک روش استفاده کنند. مثلا اگر مادری سعی می‌کند هنگام عصبانیت خشم خود را کنترل کند و بی‌جهت به فرزندش داد نزند و او را آزار ندهد؛ ولی پدر همچنان فکر می‌کند که باید با اعمال خشونت و عصبانیت و با لحن تند با فرزندش برخورد کند؛ طبیعی است که با توجه به ناهماهنگی شیوه تربیتی والدین، نتیجه نیز موفقیت‌آمیز نخواهد بود. بنابراین والدین برای گرفتن نتیجه مطلوب از تربیت فرزندانشان باید با همدیگر هماهنگ باشند. گاهی رفتارهای خشونت‌آمیز والدین حتی باعث می‌شود شیرین‌زبانی‌های کودکان نیز به لکنت تبدیل شود که درمانش هم بسیار زمانبر و سخت است و کودک را با مشکلات بسیاری مواجه می‌کند.

نگاه انتقادی والدین

وقتی کودکان رفتارهای ناشی از خشم و عصبانیت دارند ؛والدین ابتدا باید ببینند خودشان تا چه حد از خشونت‌های کلامی استفاده می‌کنند. قبل از این‌که ما بخواهیم به کودک نگاه کنیم باید به رفتارهای خودمان متمرکز شویم و رفتارهای خود را اصلاح کنیم. زیرا کودکان درواقع مانند آینه‌ای هستند که بازتابی از رفتار ما را به خودمان منعکس می‌کنند. بنابراین اگر رفتار اشتباهی از آنها می‌بینیم باید علت آن را در وجود خود جست‌وجو کنیم.

انواع خشونت

به کار بردن الفاظ نامناسب، فحاشی یا برخوردهای فیزیکی و ناشی از انتقال خشم و عصبانیت یا حتی نگاه‌های خصمانه و خشونت‌آمیز را می‌توان نوعی خشونت دانست. البته گاهی این خشونت‌ها فقط از طرف والدین ابراز نشده و می‌تواند خشونت اطرافیان، مربیان محیط‌های آموزشی یا حتی دوستان کودک را هم شامل شود.

در این خشونت‌ها باید به چند نکته توجه داشت؛ ابتدا باید ببینیم منبع این خشونت‌ها از کجاست و چطور، چگونه و از کجا به این افراد رسیده و اصلا چرا باید به این شکل با دیگران رفتار کنند؛ شاید در کودکی با آنها این‌گونه برخورد می‌شده و آنها هم همان رفتار را با کودکان دیگر یا فرزندان‌شان اعمال می‌کنند یا فشار و خستگی‌های محیط کاری و سختی باعث این‌گونه رفتار‌ها شده‌اند.

واکسینه کردن خانواده

این‌که با چه رویکردی بخواهیم به موضوع نگاه کنیم یکی از موضوعاتی است که آن را «واکسینه کردن» خانواده می‌نامیم. البته والدین نمی‌پذیرند رفتارهای ناشی از خشم و عصبانیت کودکان مربوط به خود آنهاست و اغلب از پرخاشگری‌های فرزندان خود گله‌مندند. متاسفانه ما اغلب رفتارهای دیگران را اشتباه می‌دانیم. در واقع می‌‌توان گفت پرخاشگری کودکان و والدین هر دو به یکدیگر مربوط است.

زمانی که والدین از خشونت‌های کلامی استفاده می‌کنند، اضطراب و استرس را به فرزندشان منتقل می‌کنند. در نتیجه الگوی رفتاری را به فرزند خود یاد می‌دهند و کودک هم (بویژه زیر هفت سال) با مشاهده این گونه رفتارها عینا خودش همان‌ها را تکرار می‌کند. در واقع می‌توان گفت یکی از روش‌های اصلی تربیت مشاهده رفتار والدین و اطرافیان است.

کودک وقتی رفتاری را مشاهده می‌کند دقیقا همان را تکرار می‌کند؛ مثلا اگر والدین با خشونت با او حرف می‌زنند کودک هم در کلام خود از همان کلمات خشونت‌آمیز استفاده می‌کند. والدین هم نگران این موضوع می‌شوند؛ بی‌توجه به این‌که در واقع خودشان عامل اصلی این گونه رفتار‌های فرزندشان هستند. این خود وارد یک دور باطل می‌شود که توسط والدین و کودکان در چرخش است.

قاطعیت کلامی

توجه داشته باشیم که نداشتن قاطعیت و قدرت کلامی نافذ نکته بسیار مهم و حساسی است که والدین حتما باید آن را مدنظر داشته باشند. شاید به نظر برسد رفتارهای خشونت آمیز باعث تکرارنشدن رفتار‌های اشتباه توسط کودک در کوتاه مدت شده، ولی باعث حل مساله نمی‌شود.

بهترین شیوه تربیتی این است که هر کاری به موقع انجام‌ شود؛ یعنی اگر لازم است با کلامی قاطع، مانع از رفتارهای ناشایست فرزندشان شوند و هر جای دیگر هم فضا برای رفتارهای نرم‌تر مهیا باشد با فرزندشان مهربانانه‌تر برخورد کنند. در واقع کودک باید در مقابل رفتارهای خوب خود پاداش دریافت کند و این پاداش حتما به معنای خریدن هدیه نیست؛ بلکه یک کلام مهرآمیز، تشویق یا در آغوش کشیدن کودک به معنای تائید کار اوست.

در مورد رفتارهای ناشایست کودک هم باید به همین صورت باشد؛ یعنی کودک باید به‌گونه‌ای تنبیه شود که دیگر آن را تکرار نکند. تنبیه کردن کودک نیز به معنای داد زدن سر کودک یا خشونت‌های کلامی و فیزیکی نیست. گاهی محرومیت کودک از چیزی که دوست دارد، قاطعیت در کلام و درخواست قاطع برای تکرار نشدن رفتار اشتباه او به معنای تنبیه شناخته می‌شود و نتیجه خوبی هم خواهد داد.

یکتا فراهانی