مردان هزار چهره

در تئاترهای حرفه‌ای، گریم عنصر مهم‌تری از گونه‌های دیگر نمایشی است و هیچ بازیگری در تئاتر بدون گریم روی صحنه نمی‌رود، اما تلویزیون به واسطه نوع قاب‌بندی و ماهیت تصویری خاص خودش قابلیت‌های تازه‌ای از گریم را بالفعل کرد و مورد استفاده قرار داد. گریم یک لغت فرانسوی است که سال 1775 میلادی سر زبان‌ها افتاد. در آن روزها گریم به معنای ادا، شکلک و ماسک بود و فقط برای تئاتر استفاده می‌شد. به کسی هم که گریم را انجام می‌داد، گریمور می‌گفتند.

نقش تاثیر گذار گریم

‌گرچه در اینجا تغییر چهره صورت نمی‌گیرد، اما ابزارهای گریم مثل فوم برای تناسب نور و دوربین مورد بهره‌برداری قرار گرفته و فرقی نمی‌کند فردی که قرار است جلوی دوربین برود یک فرد معمولی در برنامه ماه عسل باشد یا رئیس‌جمهور برای مصاحبه تلویزیونی.‌گرچه سطح استفاده از گریم و تکنیک‌های آن در تلویزیون مثلا نسبتا به تئاتر، عمق کمتری دارد، اما عمومیت بیشتری داشته و هر روز گریمورها حتی به شکل اداری و کارمندی در رسانه ملی در حوزه گریم مشغول به کارند. هرچند این گونه از گریموری وجوه هنرمندانه کمتری دارد، اما هنر گریم و قابلیت‌های آن را می‌توان در سریال‌های تاریخی جست‌وجو کرد که بخشی از ماندگاری آن در حافظه تاریخی مردم به توانمندی‌های هنر گریم برمی‌گردد. هنوز مردم ما برخی از بازیگران را به واسطه گریم‌های خاصشان به یاد می‌آورند یا حتی خود بازیگران بهترین نقشی را که دوست دارند و بازی کرده‌اند یا در کارنامه آنها به نقطه عطف بدل شده را مدیون دستان هنرمندان گریموری هستند که صورتگری کرده و چهره‌های ماندگار آفریده‌اند. هنوز همه ما با دیدن محمدعلی کشاورز یاد بازی او در سریال هزاردستان و آن گریم فوق‌العاده اش می‌افتیم یا جمشید مشایخی را با گریم کمال‌الملک به ذهن تداعی می‌کنیم و بسیاری از سریال‌ها مثل سربداران، سلطان و شبان، میرزا کوچک خان، امام علی(ع) و... به دلیل گریم‌های هنرمندانه آن است. همین اواخر در سریال «مختار» شاهد گریم‌های بی نظیر و چشمگیر استاد عبدالله اسکندری بودیم. مثلا گریم رضا رویگری یا خود فریبرز عرب نیا در نقش مختار ازجمله دلایل جذابیت این سریال تلویزیونی بود. مرحوم خسرو شکیبایی در نقش مدرس هنوز در ذهن ما مانده است یا سعید نیک‌پور در نقش امیرکبیر. واقعیت این است که یکی از کارکردهای مهم گریم در تلویزیون در بخش شبیه‌‌سازی و بخشی از این شبیه‌سازی در سریال‌های تاریخ معاصر صورت می‌گیرد که عکس و فیلم شخصیت‌های واقعی موجود است و گریمور این امکان را دارد با رجوع به آنها چهره بازیگران را اتود بزند. برخی از شخصیت‌ها که چهره شناخته‌شده‌ای در بین مردم دارند مثلا رضاشاه، آیت‌الله مدرس، دکتر مصدق، هویدا و برخی دیگر از شخصیت‌های سیاسی معاصر مردم گاه از انطباق و نزدیکی گریم بازیگران با آنها شگفت‌زده می‌شوند. مثلا سریال‌های تاریخ معاصری مثل معمای شاه یا سال‌های مشروطه محمدرضا ورزی فارغ از نقاط ضعف و قوت دراماتیکش از حیث گریم و چهره‌پردازی واجد امتیازات خوبی است که به همین دلیل مخاطبان بسیاری جذب سریال شده و به تماشای آن می‌نشینند یا همین چهره‌پردازی و شبیه‌سازی حرفه‌ای را در مجموعه طنز خنده بازار شاهد بودیم که مثلا چهره خود کاراکترهای تلویزیونی از جمله مجریان و گویندگان را شبیه سازی کرده و به عنصر طنز کمک کرده است. در اینجا شاهد بوده‌ایم که گریم صرفا کارکرد تاریخی یا شبیه‌سازی نداشته و گاه بیش از توانمندی بازیگر و کارگردان و عوامل دیگر موجب دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن آن پرسوناژ از سوی مخاطب می‌شوند. مثلا در همین خنده بازار بیشترین کاراکترهایی که در اذهان ماند یا پرطرفدارترین آیتم‌ها بود مربوط به افرادی مثل عادل فردوسی‌پور یا فریدون جیرانی بود به طوری که نگارنده برای اولین بار که به شکل اتفاقی با چهره آقای جیرانی در خنده بازار مواجه شد گمان کرد خود فریدون جیرانی در حال اجرای برنامه است. در واقع گریم در اینجا از یک عنصر مکمل و کمی به یک عنصر دراماتیکی و نمایشی بدل می‌شود.

گریم آرایش نیست

گریم با ژانر فیلم هم ارتباط مستقیم دارد و در تلویزیون بیشتر در دو ژانر کمدی و تاریخی بیشترین کاربرد را دارد. در کمدی بواسطه اغراق شدگی که لازمه این ساختارنمایشی است و در ژانر تاریخی به دلیل ضرورت زمانی و شبیه‌سازی. در سریال‌های روتین و اجتماعی هم گریم می‌تواند نقش بسزایی داشته باشد که گاهی جدی گرفته نمی‌شود مگر در خلق کاراکترهای خاص که مثلا شخصیت خیلی نابهنجار و غیرمتعارفی است. این در حالی است که گریم، آرایش نیست و پشت آن‌ دانش سینمایی وجود دارد که گریمور در کنار آموزش مهارت‌های چهره‌آرایی باید نسبت به آن اطلاعات کافی داشته باشد. جدی گرفتن تلویزیونی یعنی جدی گرفتن درام، مخاطب و احترام به او. یکی از دلایل مهم اهمیت گریم در تلویزیون نسبت به سینما فارغ از فراوانی مخاطبش به استمرار زمانی مجموعه‌های تلویزیونی برمی‌گردد که مخاطب نه برای چند ساعت که روزها و حتی هفته‌ها باید پای آن نشسته و شخصیت‌ها و قصه‌هایشان را دنبال کند بنابراین این استمرار به عناصر نمایشی قدرتمندتری نیازمند است تا رضایت مخاطب را حفظ کند و یکی از این عناصر مهم بدون شک گریم است.

سپنتا امان‌پور