نبرد نفسگیر نوار باریک و پهن

رقابتی نفسگیر میان دو غول ژاپنی در عرصه‌ جهانی که نتیجه‌ آن، سرنوشت یک صنعت را تعیین کرد.

سونی و بتامکس

داستان قبل‌تر از سال 1974 آغاز می‌شود؛ از دوره‌ای که فناوری ضبط داده‌های ویدئویی روی نوارهای مغناطیسی در آستانه‌ بلوغ بود. این کار شاید به نظرتان چندان پیچیده‌ نیاید، اما دو عامل بسیار تاثیرگذار را در نظر داشته باشید: حجم داده، که در آن زمان مقدار قابل توجهی به شمار می‌آمد و سرعت، که دستگاه‌های ضبط در سرعت نوشتن و خواندن روی نوارهای مغناطیسی محدودیت داشتند و این مسأله کار ضبط ویدئو را مشکل می‌کرد. با پیشرفت فناوری، مشکل دوم با طراحی هدهای (head) خاصی برطرف شد و مشکل اول نیز آن‌قدر جدی نبود که جلوی تولید نخستین دستگاه‌های ضبط روی نوارهای ویدئویی را بگیرد.

دستگاه‌های اولیه‌ ضبط، با اندازه‌های بزرگ و اطمینان نه‌‌چندان بالایشان، فقط مناسب کاربردهای اداری و صنعتی بودند و نمی‌شد از آنها برای ضبط برنامه‌ها از تلویزیون استفاده کرد. این موضوع سبب شد اوایل دهه‌ 70 میلادی، شرکت‌های بزرگ ژاپنی به فکر تولید دستگاه ضبط برنامه‌های تلویزیونی برای مشتریانی بیفتند که مشتاقانه انتظار این دستگاه را می‌کشیدند. یکی از این شرکت‌ها موفق شد زودتر از دیگران دستگاهی را آماده‌ عرضه کند و آن شرکتی نبود جز سونی که در پایان سال 1975 دستگاه «بتامکس» (Betamax) را تولید و روانه‌ بازار کرد.

اما صبر کنید! ماجرا به همین سادگی نیست. یک سال به عقب بر می‌گردیم: سونی در سال‌های 1974 و 1975 با دو شرکت بزرگ دیگر صنایع الکترونیک ژاپن، یعنی ماتسوشیتا (Matsushita، شرکتی که آن را امروزه با نام پاناسونیک می‌شناسید) و جی‌وی‌سی جلساتی را برگزار می‌کند تا آنها را به همکاری روی بتامکس و لایسنس کردن آن ترغیب کند. غافل از آن‌که در همین زمان، JVC مخفیانه مشغول طراحی نسخه‌ خودش از دستگاه VCR است! شاید اگر سونی از این کار اطلاع داشت، از رد شدن پیشنهادش توسط این دو شرکت متعجب نمی‌شد.

در هر حال، سونی یک‌تنه بتامکس را به تولید انبوه می‌رساند و شروع به عرضه در بازار‌های مختلف دنیا از ژاپن گرفته تا آمریکا و اروپا می‌کند، اما این پایان کار نیست.

نبرد آغاز می‌شود؛ VHS

بله درست خواندید، این همان VHS معروف است! همان نوارهای ویدئوی خودمان که در دوران پیش از سی‌دی و ‌دی‌وی‌دی وظیفه ضبط فیلم‌ها بر دوش آنها بود‍. احتمالا از همین حالا متوجه شده‌اید نتیجه‌ جنگ فرمت‌ها چه می‌شود، اما بگذارید داستان را ادامه دهیم.

با عرضه‌ بتامکس در سال 1975 و نبود رقیبی جدی، بازار تا یک سال در قبضه‌ سونی و دستگاه محبوبش بود. سونی فقط در آمریکا توانست در این سال 300 هزار دستگاه از ضبط‌کننده‌های بتامکس را بفروشد. اوضاع در بازار دیگر کشورها نیز به همین منوال و به مراد غول ژاپنی پیش می‌رفت، ولی این موفقیت چندان به طول نینجامید. سال 1976، یعنی یک سال بعد از ارائه‌ بتامکس، JVC بالاخره نتیجه کارهایش را عرضه کرد:‌ فرمت VHS و نوارهای ویدئویی آن. اینجاست که نبرد معروف فرمت‌ها آغاز می‌شود و البته بحث بر سر اتفاقات و عوامل مهم در این جنگ.

عامل نخست و بسیار مهم، کیفیت تصویر بود. در این زمینه، نوارهای بتامکس برنده‌ بلاشک بود. این نوارها کیفیت بالاتری داشتند و تصویر بهتری را ضبط می‌کردند، اما این کیفیت به قیمت از دست دادن چیزی تمام شد که به عقیده‌ بسیاری نتیجه‌ جنگ را تعیین کرد: زمان ضبط. نوارهای بتامکس ابتدا فقط امکان ضبط یک ساعت ویدئو را داشتند. در مقابل، نوارهای VHS از ابتدا از قابلیت ضبط دو ساعت فیلم برخوردار بودند. شاید با خود فکر می‌کنید این تفاوت مگر چقدر فاحش است؟ پاسخ ساده‌ است: یک فیلم سینمایی کامل را نمی‌توانستید روی یک نوار بتامکس ضبط کنید! و همین محدودیت به اندازه‌ کافی برای سونی و دستگاهش ضربه کاری بود.

این ضربه‌ اولیه، نیرویی بود که VHS برای رشد فروش در بازارها و گرفتن سهم از بتامکس لازم داشت، اما در فاصله‌ چهار، پنج سال بعد رقابت میان دو فرمت بتامکس و VHS به ماراتنی نفسگیر تبدیل می‌شود. JVC از همان آغاز تصمیم می‌گیرد طراحی دستگاه‌های ضبط VHS و فرمت نوارهای آن را در اختیار همه‌ شرکت‌ها قرار دهد تا دیگران هم بتوانند دستگاه‌های ضبط و پخش VHS بسازند.

با این‌که با فاصله‌ کمی، سونی هم همین تصمیم را گرفت، همین تعلل خود عامل دیگری برای گسترش روزافزون بازار VHS و پیوستن شرکت‌های کوچک و بزرگی به استاندارد آن شد. شرکت‌هایی مثل پاناسونیک، هیتاچی و شارپ.

قیمت نیز یکی دیگر از عوامل مهمی بود که JVC از آن برای کنار زدن سونی بهره برد. تولید نوارهای VHS و دستگاه‌های آن با هزینه‌ کمتری نسبت به بتامکس صورت می‌گرفت که اختلاف قیمتی را همان سال‌های اولیه میان این دو دستگاه ایجاد کرد. البته سونی در ادامه و در چند مرحله، قیمت دستگاهش را پایین آورد، اما دیگر دیر شده بود.

باخت در ساعت دوم

با این‌که سونی و بتامکس مبارزه را با صد درصد سهم بازار در سال 1975 آغاز کردند، ضربه‌های پی‌درپی JVC و فرمت VHS کم‌کم این درصد را به 25 درصد در سال 1981 رساند و البته روند سقوط بتامکس کماکان ادامه داشت. تا این‌که در سال 1987 مجله‌ مشهور رولینگ استون تیتر زد: «نبرد تمام شد». در ژانویه‌ 1988 سونی تولید دستگاه‌های VCR مبتنی بر VHS را اعلام کرد، زمانی که VHS تقریبا 95درصد بازار را در اختیار گرفته بود؛ یک پیروزی قاطعانه برای JVC و فرمتش.

درس‌ها

فکر می‌کنید یک ویژگی نمی‌تواند محصولتان را زمین بزند؟ دوباره فکر کنید! در هر بازاری ویژگی‌ها و عوامل مهمی برای محصولات آن بازار وجود دارد که دست‌کم گرفتن آنها اشتباهی مرگبار است.

اینرسی را جدی بگیرید! اگر می‌دانید رقیبتان از همان ابتدا در زمینه‌ای از شما جلوتر است، نگویید آن را بعدا درست می‌کنیم. همان اینرسی اولیه‌ شرکت رقیب ممکن است در ادامه، کار دست‌تان بدهد.

آیا شتاب کافی برای سبقت دارید؟ دنبال کردن دیگران امری طبیعی در هر بازار بخصوص بازار محصولات دیجیتال است، اما اگر می‌خواهید جلو بزنید، مطمئن شوید برای این‌ کار شتاب و انرژی کافی را دارید.

محمود صادقی