آزمون و خطای کمپ‌های ترک اعتیاد

می گفت دستگیرم کردند، به اجبار فرستادند به کمپ، ترک یابویی‌ام دادند و رهایم کردند، سر گلویم اما عقده شد، پشت درکمپ مواد زدم، جاساز داشتم... مثنوی صدمن کاغذ است حکایت معتادان به کمپ رفته، کسانی که آلوده و خراب راهی کمپ‌های اجباری می‌شوند و مشتاق‌تر از همیشه به مواد و ویران‌تر از قبل به جامعه برمی‌گردند. مراکز درمان اجباری راه افتاده‌اند تا زهرچشمی باشند برای مصرف‌کننده‌هایی که رغبتی به درمان ندارند و در انظار عمومی بی‌واهمه ظاهر می‌شوند، همچنین برای التیام درد شهرهایی که از اعتیاد خیابانی وجولان معتادان متجاهر رنج می‌برند.

آنچه مدافعان کمپ‌ها و اردوگاه‌های درمان اجباری اعتیاد را هنوز بر عقیده خود مُصر نگه داشته، همین دو هدف است بویژه هدف دوم که رضایت اجتماعی را بالا می‌برد.

این همان اتفاقی است که عباس دیلمی‌زاده، کارشناس درمان اعتیاد نیز بر آن صحه می‌گذارد و در گفت‌وگو با جام‌جم توضیح می‌دهد: مطالبه بحق مردم در جمع‌آوری معتادان از محلات را فعلا می‌توان از طریق مراکز درمان اجباری پاسخ داد.

اما این کمپ‌ها و اردوگاه‌ها زیر این ظاهر موجه و قابل دفاع، مشکلات عدیده‌ای دارند که از نگاه دیلمی‌زاده، مهم‌ترین این مشکلات، هزینه‌های بالا و اثربخشی پایین آنهاست. این تحلیل، حرف غریبی نیست؛ چون دفتر مقابله با موادمخدر و جرم ملل متحد نیز تاکنون بارها تاکید کرده که درمان اجباری در بسیاری از موارد تاثیرگذار نیست؛ درحالی که گزارش‌های متعدد از کشورهای مجری این طرح مثل تایلند، کامبوج و برمه نیز مویدی بر این ماجراست .

بمب بیماری

همیشه به ته خط رسیده‌ها روانه کمپ‌های اجباری می‌شوند، بی‌خانمان‌ها، درمانده‌ها، طرد شده‌ها. کسانی که سقف بالای سرشان آسمان و زیراندازشان زمین است و بهداشت تنها چیزی است که به آن فکر نمی‌کنند معلوم است که افراد سالمی نیستند تا آنجا که شاید بشود به آنها گفت بمب بیماری.

تزریق‌های مشترک، رفتارهای جنسی پرخطر و شریک‌های جنسی متعدد از معتاد به ته خط رسیده یک بمب بیماری‌زا می‌سازد که چنین کسانی وقتی راهی کمپ‌های اجباری می‌شوند، کمپ می‌شود تلنباری ازآدم‌های خطرناک.

این چیزی است که افراد آگاه همیشه بابتش احساس خطرکرده‌اند، کسانی مثل دکتر مینو محرز، رئیس مرکز تحقیقات ایدزایران که دیروز در گفت‌وگو با ایسنا بار دیگر نسبت به انتقال ایدز در کمپ‌های اجباری ترک اعتیاد هشدار داد و اعلام خطرکرد که در اردوگاه‌های ترک اعتیاد بیماری‌های عفونی ایجاد می‌شود؛ چون عده‌ای از معتادان قبل از دستگیری به اچ‌آی‌وی مثبت مبتلا هستند. با این توضیح است که او این روش جمع‌آوری معتادان را منسوخ می‌داند و درعوض به درمان سرپایی آنها تاکید می‌کند و البته بیشتر از درمان سرپایی به ارائه خدمات موثر کاهش آسیب به معتادان.

کاهش آسیب مفید است اگر ...

خدمات کاهش آسیب طیف وسیعی از خدمات را شامل می‌شود؛ از توزیع سرنگ و کاندوم گرفته تا پانسمان زخم‌ها، توزیع وعده‌های غذایی و ارائه خدمات مشاوره‌ای. ارائه این خدمات به معتادان خیابانی تا به حال توانسته در عده‌ای از آنها رغبت ترک ایجاد کند و سبک زندگی‌شان را تغییر دهد؛ درحالی که هزینه‌های بسیار کمتری نیز نسبت به سرپا نگه داشتن اردوگاه‌ها به دولت تحمیل می‌کند؛ این همان دستاوردی است که دفتر مقابله با موادمخدر و جرم ملل متحد نیز بر آن تاکید دارد و اعلام می‌کند که هزینه ایجاد یک مرکز کاهش آسیب که معتادان را به ترک داوطلبانه تشویق می‌کند، نصف هزینه‌های درمان اجباری است .

این را باید اضافه کرد به انسانی بودن و بشردوستانه‌تر بودن خدمات کاهش آسیب در مقایسه با درمان‌های اجباری. از نگاه سازمان جهانی بهداشت، درمان اعتیاد باید داوطلبانه، بدون اجبار، تلفیقی از چند روش و با رعایت شأن و منزلت افراد باشد و هیچ آزاری در میان نباشد که مسلما دست یافتن به چنین سطحی از درمان در مراکز کاهش آسیب، میسرتر از کمپ‌های اجباری است.

اما مراکز کاهش آسیب نیز فقط با شرط و شروطی می‌توانند در جریان درمان اعتیاد کارساز باشند و آن تقویت عملکرد و کیفیت خدمات در آنهاست. این را دکتر هومن منشئی، پژوهشگر اعتیاد می‌گوید و به جام‌جم توضیح می‌دهد که اگر بسته‌های کاهش آسیب از شکل فعلی که فقط خدمات مادی و محدود ارائه می‌کنند، به بسته‌های کیفی با خدمات معنوی تبدیل شوند، تاثیرگذارتر خواهند بود. مقصود او کمک به افزایش توان فردی، تاب‌آوری اجتماعی و قدرت حل مساله است.

البته فعلا که چنین بسته‌های کامل و موثری در اختیار نیست، شاید نشود پرونده اردوگاه‌های اجباری را به طور کامل بست، ولی می‌شود این کمپ‌ها را اصلاح کرد تا در قبال هزینه‌هایی که می‌بلعند، بازدهی داشته باشند؛ مثل تمرکز بر وضعیت روحی و روانی ساکنان کمپ‌ها و تلاش برای اتصال مجدد آنها با خانواده و اجتماع.

مریم خباز

جامعه