چرخ خودروی معلولان نمی‌چرخد

معلولی سوار بر صندلی چرخدار، با مسئول مرکز در حال چانه زدن است. بالاخره بر سر قیمت اتوماتیک کردن خودرو با هم به توافق نمی‌رسند و چرخ‌های صندلی‌اش را به سمت خروج می‌راند. انتهای در خروجی با یکدیگر همکلام می‌شویم. همراه برادرش از شهریار آمده و دلش پر است. می‌گوید به زحمت توانسته ده میلیون تومان جور کند تا با خریدن خودرو، رنج رفت و آمد در شهرهای مناسب‌سازی نشده را حل کند، اما حالا باید نیمی از مبلغ خودرو را برای اتوماتیک کردنش هزینه کند.

صدای آچار و پتک و آهن، لحظه‌ای قطع نمی‌شود. کارگران با لباسی سراسر سیاه شده، در حال دستی کردن پدال‌های دو خودرویی هستند که قرار است در اختیار دو فرد معلول قرار بگیرد. مسئول این مرکز می‌گوید بیشتر از 15 سال است کارش اتوماتیک کردن خودروی معلولان است و حالا دیگر در این کار مویی سفید کرده است.

به گفته او روزی حداقل پنج تا شش معلول برای اتوماتیک کردن خودرو به آنها مراجعه می‌کنند، اما معمولا یک نفر از آنها کارش به قرارداد بستن می‌رسد. اینجا فقط یکی از ده‌ها مرکز اتوماتیک کردن خودروی معلولان در پایتخت است که البته حالا برای خودش اسمی در کرده و تعداد سفارش‌هایش روز به روز بیشتر می‌شود.

کارگر این مرکز می‌گوید حدود یک هفته طول می‌کشد خودروی دنده معمولی برای استفاده معلولان اتوماتیک شود و کار اتوماتیک کردن هم در کارگاهی دیگر در منطقه تهران نو انجام می‌شود، اما کار دستی کردن پدال‌ها، طوری که معلول بتواند با دستش پدال‌ها را حرکت دهد، با ماست.

دختری که خودش را مریم همتی معرفی می‌کند، از منطقه تهرانسر آمده و با عصا حرکت می‌کند. به قول خودش، آن‌قدر در خیابان‌های مناسب‌سازی نشده تهران عذاب کشیده که خانه آخر، پدر کارمندش راضی شده برایش خودرویی مناسب‌سازی شده بخرد: «اگر بخواهم با یک پراید معمولی رانندگی کنم، حداقل باید پنج میلیون تومان هم برای اتوماتیک کردن دنده‌ها و دستی کردن پدال‌ها هزینه کنم و تازه اگر بخواهم خودرو را بفروشم، این هزینه پنج میلیونی هم به قیمت خودرو اضافه نمی‌شود.»

هزینه مناسب‌سازی خودروی معلولان

برای تبدیل یک خودروی معمولی به خودرویی که قابل استفاده معلولان باشد، معمولا باید سه هزینه مختلف را به جان خرید. اولین و مهم‌ترین هزینه، مخارج مرتبط با اتوماتیک کردن خودروست، یعنی گیربکس دنده معمولی خودرو با گیربکس دنده اتوماتیک عوض شود. دومین هزینه، دستی کردن پدال‌هاست، به شکلی که با بالاآمدن پدال‌ها، معلول بتواند با کمک دستش، پدال‌های گاز و ترمز را حرکت دهد.

سومین هزینه هم صرف هیدرولیک فرمان خودروی معلولان می‌شود. در شرایطی که یک دست معلول در حین رانندگی، درگیر پدال دستی می‌شود، فرمان خودرو باید به قدری نرم باشد که معلول بتواند با یک دست، فرمان را هدایت کند. به همین دلیل، هیدرولیک شدن خودرو، رانندگی معلولان را ایمن‌تر می‌کند.

هزینه اتوماتیک کردن خودروها با توجه به مدل خودرو متفاوت است. یکی از تعمیرکاران خودرو در مشهد که به قول خودش از خیلی‌ها در بازار باانصاف تر است، برای اتوماتیک کردن خودروی پراید، پژو و سمند و همچنین دستمزد تعمیرکار، حدود سه و نیم میلیون تومان می‌گیرد.

تعمیرکار دیگری در منطقه غرب تهران، قیمت‌هایش بسیار پایین‌تر است و به گفته خودش، حتی با دو میلیون و 200 هزار تومان هم خودروی پراید را دنده اتوماتیک می‌کند. البته برای سه خودروی تیبا، ریو و زانتیا تاکید دارد کمتر از چهار میلیون تومان نمی‌گیرد، چون اتوماتیک کردن آنها کار بیشتری می‌برد.

در شمال تهران هم قیمت‌های تازه‌تری می‌شنویم. تعمیرکار این منطقه تاکید دارد چون تجربه‌اش از بقیه همکارانش بیشتر است، کمی مبلغ را بالا برده. او برای اتوماتیک کردن خودروی پراید سه میلیون و 800 هزار تومان و اتوماتیک کردن خودروی پژو و سمند حدود چهار و نیم میلیون تومان می‌گیرد.

اتوماتیک کردن خودروی پراید در منطقه شرق تهران هم به گفته یکی از تعمیرکاران این منطقه، حول و حوش سه میلیون و 200 تا سه میلیون و 500 هزار تومان هزینه دارد. اتوماتیک کردن خودروی سمند هم در این تعمیرگاه، حدود پنج میلیون و 500 هزار تومان آب می‌خورد.

اینها فقط گوشه‌ای از قیمت‌های پرنوسان بازار است که از زمین تا آسمان با همدیگر فرق دارند. یکی از تعمیرکاران منطقه مرکزی پایتخت درباره دلیل این تفاوت قیمت‌ها می‌گوید: خیلی از تعمیرکاران از گیربکس‌های خیلی قدیمی و فرسوده استفاده می‌کنند و راننده معلول بعد از چند ماه، درگیر تعمیر کردن گیربکس می‌شود؛ اما وقتی گیربکس اتوماتیک در حد نو باشد، هزینه برای اتوماتیک کردن هم بالاتر می‌رود.

دستی کردن پدال‌ها هم بین 300هزار تومان تا یک میلیون تومان و هزینه هیدرولیک کردن فرمان هم بین 500 هزار تومان تا دو میلیون تومان در بازار متغیر است. همه این قیمت‌ها به انصاف تعمیرکار، نو یا کهنه بودن قطعات، محل تعمیرگاه و مدل خودرو می‌تواند بالاتر یا پایین‌تر شود. البته همه این قیمت‌های بالا به شرطی است که گیربکس دنده معمولی خودروی خود را از تعمیرکار تحویل نگیرید، در غیر این صورت باید حداقل 500 هزار تومان دیگر به همه هزینه‌های اشاره شده اضافه کنید.

رفت و آمد آسان، پیش‌شرط احقاق حقوق معلولان

براساس آمارهای رسمی سازمان ملل، 10 تا 15 درصد از جمعیت هر جامعه‌ای را معلولان تشکیل می‌دهند؛ اگرچه معلولان تحت پوشش سازمان بهزیستی کشور بسیار پایین‌تر از این رقم است. این جمعیت حداقل 10 درصدی، افرادی هستند که دارای معلولیت‌های خفیف تا شدید هستند.

براساس قانون جامع حمایت از معلولان، باید رفاه اولیه معلولان تامین شود تا عدالت اجتماعی جریان یابد، اما بسیاری از مفاد این قانون، بیش از 12 سال است مسکوت مانده و اجرا نمی‌شود.

رفت و آمد آسان و بی‌دغدغه را شاید بتوان از بدیهی‌ترین و ابتدایی‌ترین حقوق معلولان ایرانی دانست که اگر این حق پایمال شود، سایر حقوق معلول نیز خود به خود پایمال می‌شود. تصور کنید وقتی معلولی نتواند از خانه بیرون بیاید و در جامعه حضور داشته باشد، سایر حقوق او مثل حق تحصیل، حق داشتن کار و بهره‌مندی از امکانات شهری هم حذف می‌شود.

بنابراین بحث تسهیل رفت و آمد معلولان و داشتن خودروی شخصی برای خیلی از آنها، اولویت حیاتی است که می‌تواند کیفیت زندگی آنها را دگرگون کند، اما وقتی حتی هزینه‌های اتوماتیک کردن خودروی معلولان هم تحت حمایت مسئولان قرار نمی‌گیرد، نمی‌توان توقع داشت معلولان برای حضور حداکثری در جامعه، انگیزه کافی داشته باشند.

در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، ناوگان حمل و نقل عمومی به گونه‌ای طراحی شده است که یک فرد معلول یا سالمند براحتی می‌تواند از این امکان شهری بهره‌مند شود و نیاز چندانی به خودروی شخصی احساس نمی‌کند، اما در کشور ما این حق عمومی برای معلولان تعریف نشده است.

با توجه به این که جمعیت کشور رو به کهنسالی می‌رود و همچنین آمار معلولیت‌ها نیز به دلیل آمار بالای تصادفات جاده‌ای، سال به سال افزایش می‌یابد، در چنین اوضاعی باید تسهیل رفت و آمد این گروه از شهروندان و دوراندیشی برای خدمت‌رسانی به این گروه‌های آسیب‌پذیر در اولویت دولت‌ها قرار بگیرد، نه این که روز به روز دست معلولان از خدمات رفت‌و آمد بی‌دغدغه دورتر شود.

گزینه‌های اجباری و دست بسته معلولان

در کشوری که ناوگان حمل و نقل عمومی، معلولان را ندیده گرفته است و افراد کم‌توان جسمی نمی‌توانند از مترو و اتوبوس استفاده کنند، داشتن یک خودروی شخصی برای فرد معلول، بیشتر از این که یک حق انتخاب باشد، یک اجبار حیاتی است.

با وجود زیرساخت‌های ضعیف حمل و نقل عمومی، خیلی از معلولان بدون خودروهای شخصی، مجبور به خانه نشینی می‌شوند و داشتن خودروی شخصی برای خیلی از آنها، دست‌کمی از نان شب ندارد.

بسیاری از معلولان جسمی و حرکتی که در آزمون راهنمایی و رانندگی پذیرفته می‌شوند، با شرط اتوماتیک بودن خودرو، دستی شدن پدال‌ها و هیدرولیک بودن فرمان، اجازه رانندگی دارند. خودروی صفری که بتواند همه این شروط را یکجا داشته باشد، حدود 50 میلیون تومان در بازار ایران آب می‌خورد. البته شاید بتوان با قیمت‌هایی پایین‌تر هم خودرویی دست دوم و اتوماتیک تهیه کرد، اما حتی تهیه این خودروهای دست دوم هم خارج از توان مالی بسیاری از معلولان است.

همین که خودرویی ارزانقیمت با شروطی که راهنمایی و رانندگی تعیین کرده، در بازار ایران وجود ندارد، باعث شده خیلی از معلولان به سمت اتوماتیک کردن خودروهای معمولی و ارزان بروند. البته کارشناسان خبره صنعت خودروسازی معتقدند یک خودروی دستکاری شده اتوماتیک، هرگز نمی‌تواند کیفیتی مشابه خودروهای فابریک اتوماتیک داشته باشد، اما خیلی از معلولان ناچارند با وجود گرانی روزافزون قیمت خودروهای فابریک اتوماتیک، گزینه کم‌کیفیت را انتخاب کنند.

همین نیاز حیاتی معلولان به خودروهای ارزان و اتوماتیک باعث شده بازار بسیار پررونق و عریض و طویلی برای اتوماتیک کردن خودروی دنده معمولی ایجاد شود؛ بازاری که از جیب معلولان تغذیه می‌کند و بعید است حالا حالاها از رونق بیفتد.

امین جلالوند

جامعه