افتتاح پرحاشیه در بهاران بانوان

برای افتتاح این مرکز همه آمده بودند، از حجت‌الاسلام میثم امرودی، معاون امور فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران، احمد دلبری، مدیرکل بهزیستی استان تهران، سرهنگ محمد بخشنده، رئیس پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ و فرزاد هوشیار پارسیان، رئیس سازمان رفاه و خدمات اجتماعی شهرداری گرفته تا محمدحسین طلا و مجتبی رحماندوست، نمایندگان مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، فاطمه دانشور، عباس جدیدی،‌ مجتبی شاکری و حجت‌الاسلام عبدالمقیم ناصحی از اعضای شورای شهر تهران.

روبان قرمز افتتاح اولین مرکز توانمندسازی و مهارت‌آموزی زنان بهبودیافته از اعتیاد که قیچی شد، همه با هم به ساختمان بزرگ و نوسازی شده‌ای پا گذاشتند که به گفته امرودی قبلا معاونت خدمات شهری منطقه بود و فقط به خاطر سروسامان دادن به وضعیت زنان بهبودیافته کمپ شفق تغییر کاربری داده بود؛ مرکزی که به گفته فرزاد هوشیارپارسیان، قرار است سبک زندگی بهبودیافته ها را تغییر بدهد.

نگرانی از مدیریت غیرمتخصص‌ها

زنان بهبودیافته در طبقه دوم ساختمان، در سالنی بزرگ، با چادرهای رنگی کنار هم نشسته بودند که ما مهمانشان شدیم. با این‌که عقربه‌های ساعت از 23 و 20 دقیقه گذشته و خواب چشم خیلی از ساکنان جدید مرکز را گرم کرده بود، اما همه برای دیدن مسئولان و مهمانان سرک می‌کشیدند.

از همان ابتدای دیدار دانشور، عضو شورای شهر تهران نگران بود و به ما گفت: مشکلی که در رویه فعلی افتتاح بهاران‌ها و کمپ‌های شفق وجود دارد این است که متاسفانه مطالعه دقیقی برای مکان‌یابی احداث این مراکز صورت نمی‌گیرد و در بیشتر موارد ما با مقاومت عمومی ساکنان محل مواجه می‌شویم. مشکل بعدی بحث واگذاری اداره این مراکز به پیمانکارهاست.

به گفته دانشور، در بیشتر موارد پیمانکارها درست انتخاب نمی‌شوند، افراد متخصص به مساله ورود نمی‌کنند و در نهایت کار به افرادی سپرده می‌شود که خودشان معتاد بهبودیافته هستند و نگاه سودگرایی به مساله دارند.

نبود نگاه اجتماعی به حل یک آسیب اجتماعی، از نظر رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران، نتیجه‌ای جز به مزایده گذاشتن مدیریت مراکز نگهداری معتادان آسیب‌دیده ندارد. دانشور با اعلام این موضوع گفت: مساله حل آسیب‌های اجتماعی را نمی‌توان به مزایده گذاشت و منتظر شد که هرکسی بیاید یک قیمتی پیشنهاد بدهد. مسئولانی که این مراکز را راه‌اندازی می‌کنند باید برای به نتیجه رسیدن از سازمان‌های مردم‌نهاد و متخصص کمک بگیرند.

جای خالی مددکاران اجتماعی

ضعف مددکاری در این مراکز، نقص دیگری بود که دانشور روی آن دست گذاشت و گفت: این‌که این افراد چرا به این مسیر کشیده شده‌اند و بعد از بهبود کجا قرار است بروند، یکی از معضلاتی است که تنها مددکاران اجتماعی می‌توانند به آن پاسخ بدهند. یعنی حضور مددکاران اجتماعی در کنار این افراد بهبودیافته اجتناب‌ناپذیر است اما آنچه همیشه می‌بینیم نقش حاشیه‌ای است که به مددکاران داده می‌شود.

دانشور تاکید کرد: مددکاری، کاری که اکنون در این مراکز انجام می‌شود نیست. مددکار باید با فرد بهبودیافته یا درحال درمان، مصاحبه کامل داشته باشد، برود خانه‌اش را از نزدیک ببیند، باید گزارش کاملی از زندگی این فرد به دست بیاورد، ‌نه این‌که بدون داشتن این اطلاعات، بعد از بهبود او را به همان خانه و همان شرایطی برگرداند که قبل از درمان از آن فرار کرده بود. البته در کنار مددکاران اجتماعی ما به حضور دائم مددیاران متخصص هم نیاز داریم که همان بهبودیافته‌های قبلی هستند و زبان معتادان را بهتر از بقیه می‌فهمند.

رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر درباره شیوع یک سبک زندگی جدید در جامعه هشدار داد و گفت: متاسفانه کارتن‌خوابی بین خیلی ها در حال تبدیل شدن به یک سبک زندگی ا ست. افراد زیادی هستند که دوست دارند رها زندگی کنند و در هیچ چارچوب، قاعده و قانونی قرار نگیرند. این یک سبک زندگی است که باید بیشتر درباره‌اش مطالعه شود.

روایت چند زن بهبودیافته

گواه این سبک زندگی جدید، زن‌های بهبودیافته‌ای بودند که هرکدام برای اعتیادشان قصه و حکایتی داشتند. یکی مثل معصومه از 15 سالگی در خانه شوهر با کراک اعتیاد را تجربه کرده و بعد از زایمانش کارتن‌خواب شده بود، یکی هم مثل فاطمه با مرگ مادرش پا به کوچه پس کوچه‌های شوش گذاشته بود. برای آنها اما کارتن‌خوابی تجربه یک شب و دو شب نبود؛ آنها از حریم امن خانه گذشته و شب‌های زیادی را در سایه یک دیوار، کنج تاریک یک خیابان، خلوت بی‌مزاحم شمشادهای یک پارک به صبح رسانده بودند؛ آن قدر که کارتن‌خوابی و اعتیاد عادتشان شده بود. عادتی که گرچه با حضور چهارماهه در کمپ شفق، از جسمشان بیرون رفته بود اما به نظر می‌رسید برای قطع پیوند محکمی که با روحشان بسته شده، راه درازی در پیش دارند. این را وقتی بیشتر فهمیدیم که پای حرف‌های لیلا نشستیم؛ زنی 53 ساله با دو فرزند و چهار نوه و سابقه هفت سال کارتن‌خوابی در محله اتابک. زنی با موهای سفید و سابقه مصرف چند ساله شیشه. بهبود‌یافته‌ای که می‌گفت: من دوست دارم کار کنم. خودم هم خیاطی بلدم. اما چه فایده؟! وقتی از اینجا بیرون بروم جایی را ندارم. خانواده‌ام مرا نمی‌خواهند، من باز آواره کوچه و خیابان می‌شوم.

نگاه سطحی به بحثی عمیق

این نگرانی وقتی بیشتر شد که حرف‌های سعید صفاتیان، رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر مجمع تشخیص مصلحت نظام را مرور کردیم آن هم وقتی که به ما گفت: کلا بحث راه‌اندازی بهاران، جمع آوری معتادان، زنان خیابانی و... برمی‌گردد به موضوع ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر که از نظر من از لحاظ اجرا دچار مشکل شده است. این که کار به صورت تخصصی انجام نمی‌شود و بیشتر به صورت سطحی به موضوع نگاه می‌شود.

صفاتیان تاکید کرد: متاسفانه برنامه‌ای که قرار است در حوزه حرفه آموزی، اشتغال و حمایت‌های اجتماعی و حقوقی از بهبودیافته ها در این مراکز صورت بگیرد چندان روشن نیست و به نظر من این حرکت‌ها بیشتر حرکت‌هایی عجولانه است و به همین دلیل پیش بینی من از این برنامه این است که نمی‌تواند در درازمدت موفق باشد.

مینا مولایی - جامعه