یارکشی ایران و ترکیه بر سر نستعلیق

جواد بختیاری با بیان این‌که باید در این زمینه از ترکیه پیشی بگیریم، به پیگیری انجمن خوشنویسان ایران برای ثبت خط نستعلیق اشاره کرد و افزود: خط نستعلیق، هنر شناسنامه‌ای ماست و تنها دست‌ساخته بشر در طول اعصار به‌شمار می‌آید که ساختار زیبایی‌شناختی آن بر اساس نسبت‌های طلایی است.

او که در نشست انجمن خوشنویسان ایران سخن می‌گفت، با اشاره به این‌که اقدامات اولیه برای ثبت این هنر انجام شده و یونسکو پیگیر ماجراست، عنوان کرد: خط نستعلیق و شکسته‌نستعلیق آیینه تمام‌نمای ذوق ایرانی‌ است. به گفته بختیاری این دو خط از هم جداشدنی نیستند، ولی از آنجا که خط نستعلیق شناخته‌شده‌تر است و از نظر تشکیلاتی تقدم تاریخی دارد، برای ثبت جهانی کارها سریع‌تر پیش می‌رود؛ «خطوط دیگر مانند ثلث، ریحان و... نیز ذات ایرانی دارند، اما در حال حاضر اگر بتوانیم نخستین گام را محکم برداریم، می‌توانیم در آینده نیز اقداماتی برای ثبت دیگر خطوط ایرانی انجام دهیم.»

استقبال از مشارکت کشورهای دیگر

اما برای این‌که این خبر را پیگیری کنیم و جزئیات بیشتری در اختیار بگیریم به‌سراغ دکتر فرهاد نظری، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی رفتیم. او درباره اقداماتی که در این زمینه صورت گرفته به جام‌جم گفت: چندی پیش با آقای مرادخانی معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در این خصوص گفت‌وگو کردیم و قرار شد با همکاری آنها پرونده ثبت جهانی خوشنویسی ایرانی را آماده کنیم.

نظری با بیان این‌که در این زمینه دو موضوع مطرح است، افزود: بحث ما این است که پرونده‌ای با مجموع خطوط ایرانی مانند ثلث، نسخ، نستعلیق و... را برای ثبت جهانی به یونسکو ارسال کنیم یا تنها روی خط نستعلیق تأکید داشته باشیم و پرونده این خط را برای ثبت‌جهانی آماده کنیم.

به گفته مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی، قرار است این موضوع در کارگروه ملی میراث فرهنگی ناملموس که ده وزارتخانه از جمله وزارت ارشاد در آن حضور دارند، به بحث بگذاریم و تصمیم نهایی در این شورا گرفته شود.

او با بیان این‌که نماینده ایران در یونسکو نیز پیگیر این موضوع است، افزود: قرار شد نماینده ما در یونسکو با دولت‌های دیگری که خط نستعلیق در کشورشان رواج دارد، رایزنی کند تا در صورت امکان پرونده‌ای مشترک برای ثبت جهانی این خط به‌عنوان میراث ناملموس به یونسکو ارسال شود.

نظری درباره تلاش‌های ترکیه درخصوص ثبت این خط به نام خود نیز عنوان کرد: از آنجا که یکی از شرایط ثبت جهانی عنصر میراث ناملموس زنده بودن آن است، اما خط کشور ترکیه تغییر کرده و ظاهرا سال‌هاست که استفاده از خطوط فارسی و عربی در این کشور منسوخ شده است. رایزنی‌‌هایی با افغانستان و پاکستان در این خصوص انجام شده است.

به گفته مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی، هر چه تعداد کشورهای مشارکت‌کننده در یک پرونده بیشتر باشد احتمال موفقیت آن بیشتر است. از این منظر ما از همکاری ترکیه برای مشارکت در این پرونده استقبال می‌کنیم.

اول نان، بعد نستعلیق

نظری با اشاره به این‌که سازمان میراث فرهنگی قرار است طی فراخوانی از کشورهای علاقه‌مند به مشارکت در پرونده ثبت جهانی نستعلیق دعوت کند، افزود: تلاش ما این است که از خطوط مشترک یا به طور کلی عناصر فرهنگی مشترک در تشکیل پرونده‌ها استفاده کنیم؛ نخست به این دلیل که روح کنوانسیون ثبت جهانی نزدیک‌تر است چون توصیه می‌کند برای نزدیک‌تر شدن کشورها پرونده‌ها را به صورت مشترک ارائه کنند و همچنین از سوی دیگر از سهمیه کشورهای دیگر استفاده کنیم. چون هر کشور یک سهمیه بیشتر ندارد.

ایران تاکنون ده عنصر فرهنگی را در میراث ناملموس جهانی به ثبت رسانده است. به گفته نظری، پرونده ثبت نستعلیق برای سال 2017 به یونسکو ارسال خواهد شد؛ «در سال 2016 قرار است پرونده نوروز که پیش‌تر به ثبت رسیده بود با پیوستن چند کشور دیگر مجددا بررسی شود و با مشارکت 12 کشور به ثبت برسد. هفته گذشته اعلام وصول آن از سوی یونسکو به اطلاع سازمان رسید. همچنین پرونده نان‌های تخت مانند لواش، فتیر و... با مشارکت ایران، جمهوری آذربایجان، ترکیه، قرقیزستان و قزاقستان آماده شده که قرار است از سهمیه جمهوری آذربایجان در سال 2016 در یونسکو بررسی شود.»

میراث فرهنگی ناملموس چیست؟

طبق کنوانسیون مصوب سال 2003 در یونسکو، برای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس، این میراث به رسوم، بازنمایی‌ها، تجلیات، دانش‌ها، مهارت‌ها و نیز ابزارها، اشیا، دست‌ساخته‌ها و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها گفته می‌شود که جوامع، گروه‌ها و در برخی موارد افراد، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی خود می‌شناسند. این میراث از نسلی به نسل دیگر منتقل و پیوسته توسط جوامع و گروه‌ها در پاسخ به محیط، تعامل با طبیعت و تاریخشان بازآفرینی می‌شود و حس هویت و تداوم را برایشان به ارمغان می‌آورد و به این ترتیب احترام به تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری را ترویج می‌دهد.