روزهای نوسازی محله مجید سوزوکی

مغازه‌ها یکی‌یکی کرکره‌ها را بالا می‌کشند؛ از داخل مغازه کوچکی صدای یکنواخت حلاجی به گوش می‌رسد، مغازه‌ای کوچک و نه چندان مرتب که داخلش پر از لحاف و تشک‌های نیمه‌دوخته شده است و مردی که در میانه مغازه در حال زدن پنبه است. بقعه در فرورفتگی خیابان قرار دارد و دور تا دور آن را فضای سبز و قبرستانی که خیلی از سنگ‌های آن تاریخ دهه 40 را نشان می‌دهد احاطه شده است. ورودی و طاق ضربی و گنبد و کهنگی کاشیکاری‌های اطراف صحن همه از قدمت بنا حکایت دارد؛ ولی داخل بقعه نشانی که تاریخچه بنا را مشخص کند وجود ندارد.

طبق گفته نویسنده «آثار تاریخی طهران»، صاحب این بقعه سیده‌ملک خاتون زن فخرالدوله و مادر مجدالدوله دیلمی از خاندان آل‌بویه است. خاتونی که در تاریخ نسبتا مردانه ایران خوب درخشیده است. زنی که تا زنده بود اجازه تصرف ری را به محمود غزنوی ترک نداد. محله‌گردی ما این هفته در اتابک است .

خیابان اتابک یا بهتر بگوییم بخش قدیمی محله در کنار بقعه سیده‌ملک خاتون هویت پیدا کرده است، هر چند این بقعه قدمت زیادی دارد، اما محله اتابک در جنوب شرق تهران در دهه 40 شکل گرفته است و نامش را از امیراتابک گرفته که به همراه امیرسلیمانی بخش‌های زیادی از زمین‌های این محله را صاحب بودند و با تفکیک و فروش این زمین‌ها، نام اتابک را روی این محله به یادگار گذاشتند. محله اتابک بعد از گذشته مدت‌ها از عمرش سال‌ها است که با تخریب بافت فرسوده و قدیمی و ساخته شدن بزرگراه امام علی و آپارتمان‌های جدید روبه‌رو شده. مجتمع‌های مسکونی پوست انداخته و تغییر کرده، اما به نظر می‌رسد که مردم محلی خیلی از این تغییرات راضی نیستند. آقای یحیی محمدی که سال‌هاست در این محله زندگی می‌کند، می‌گوید بزرگراه سودی برای ما محلی‌ها نداشت جز این که امنیت محله از دست رفته و جرم و خلاف از گذشته هم بیشتر شده است و از همه مهم‌تر پای زمین‌خواران هم به این محله باز شد و هر سودی هم که بزرگراه داشت برای دلال‌ها و بسازبفروش‌ها بود.

مسعود ده‌نمکی پس از ساختن قسمت اول فیلم اخراجی‌ها، به رسانه‌ها گفت که قهرمان فیلمش (مجید سوزوکی با بازی کامبیز دیرباز) را براساس یک شخصیت واقعی، طراحی کرده که ساکن محله اتابک تهران بوده است.

ساختمان‌های نیمه‌ویرانه و خانه‌هایی که یک در میان عقب‌نشینی کرده‌اند نشان می‌دهد که این محله راه طولانی برای نوسازی در پیش دارد. خیابان اسماعیل رضایی و محله مینایی و ذوالفقاری و طیب و ابراهیمی بخش‌های مهم این محله هستند. اگر خیابان اتابک را که حالا به ذوالفقاری تغییر نام پیدا کرده است به سمت جنوب حرکت کنید به چهارراه رضایی می‌رسید. نبش آن حمام عمومی مردانه و زنانه‌ای قرار دارد که نیم‌قرن از عمرش می‌گذرد. دیدن و حتی شاید استحمام در آن برایتان جالب باشد. این حمام اگر چه شبیه حمام‌های سنتی ترکیه نیست که خیل توریست‌ها را به طرف خود جلب کند، ولی یادآور یکی از نمادهای فرهنگ سنتی کشورمان است.

ساختمان حمام قدیمی و بیشتر از آنچه از بیرون نشان می‌دهد فرسوده است. حمام شامل دو بخش زنانه و مردانه است. معصومه خانم، کارگر یا به قول خودش دلاک حمام می‌گوید گرچه حالا خیلی‌ها در خانه‌شان حمام دارند ولی اینجا هنوز مشتری‌های خودش را دارد؛ کسانی که مستاجرند و خانه‌شان را بدون حمام اجاره کرده‌اند بیشترین درصد مشتریان ما را تشکیل می‌دهند که بیشتر از شهرک کاروان و هاشم‌آباد و محله‌های دیگر می‌آیند. البته مشتریانی هم داریم که از سیدخندان یا آزادی به اینجا می‌آیند تا توسط دلاک‌ها شسته شوند و خاطرات گذشته را زنده کنند.

محله اتابک بین خیابان خاوران در شمال و محله هاشم‌آباد در شرق و بزرگراه بعثت در جنوب و محله مینایی و بزرگراه امام علی قرار دارد. در گذشته دور که بزرگراه بعثت (نام قدیمی‌اش انوشیروان دادگر) ساخته نشده بود، این بخش اتابک محل اوراق یا قبرستان ماشین‌ها بود که نشانه‌های آن هنوز در حاشیه بزرگراه باقی است. این محله مراکز خرید مدرن مانند محلات دیگر ندارد، اما خیابان ذوالفقاری جایی است که با داشتن بافت تجاری و مغازه‌های فراوان بخشی از نیازهای محلی‌ها را تامین می‌کند.

یکی دیگر از مراکز مهم خرید اتابک بورس فروش لوستر و آینه و شمعدان است که در انتهای خیابان ذوالفقاری قرار دارد، لوستر‌ها و آیینه‌ها و شمعدان‌های بزرگ و ساعت‌های دیواری و ایستاده که بیشترشان از جنس برنز و برنج و نقره و گاهی آب‌طلا هستند. حسن این مرکز خرید نسبت به هم‌‌صنف‌های دیگرشان در این است که بیشتر فروشندگان این بخش خودشان تولیدکننده و حتی بعضی از این مغازه‌ها کارگاه‌هایشان در مجاورت بخش فروششان است و به همین دلیل قیمت‌ها نسبت به جاهای دیگر ارزان‌تر است.

جالب است که بدانید در بین این تولیدکنندگان تعمیرکنندگان لوستر هم فعالیت می‌کنند. بزرگراه امام علی و اتوبوس خاوران ـ علم و صنعت و بزرگراه بعثت و اتوبوس‌های خاوران ـ آزادی و تاکسی‌های اتابک ـ خراسان مناسب‌ترین مسیرها برای رسیدن به این محله هستند.

اکرم بیگی