صنعت چاپ بخوابد، همه کارخانه‌ها می‌خوابند

رضایی معتقد است رشد صنعت چاپ در زمینه کتاب، روند نزولی را پیش گرفته و جای خود را به دنیای مجازی می‌دهد، اما او از پنجره‌ها و درهای جدید و تازه‌ای سخن گفت که به روی صنعت چاپ در حوزه کلان کشور گشوده شده است و باید به آنها توجه بیشتری نشان داد.

در جهانی زندگی می‌کنیم که با سرعت به سمت حذف کاغذ از مکاتبات و امور روزمره (paperless) حرکت می‌کند، در چنین جهانی صنعت چاپ چه مفهومی خواهد داشت؟

امروز هدف‌ها و موقعیت‌هایی در جهان هست که همه با جدیت تمام به آن سمت و سو می‌روند. یکی از واقعیت‌ها کتابخوان کردن نسل جوان است. آن هم به شیوه‌ای که کتاب با کمترین قیمت و ساده‌ترین راه در اختیار فرد قرار بگیرد و از طرفی کمترین خسارت را برای محیط‌زیست داشته باشد.

تمام این اهداف موجب شده دنیای امروز به سمت تولید محصولات مجازی روی آورد. در این دنیای مجازی، نسل جوان صبح که از خواب بیدار می‌شود نشریه مورد نظرش را در لپ‌تاپش نگاه می‌کند و به تمام منابع درسی و تحقیقاتی خود از طریق نرم‌افزارهای موجود در کتابخانه‌ها دسترسی پیدا می‌کند. دولت ما هم دارد به سمت خرید و فروش و پرداخت‌های الکترونیکی پیش می‌رود و این گامی موثر در روی آوردن به دنیای مجازی است. من برای ادعایم مثالی می‌آورم. آماری از کشور آلمان در سال 2008 به دست من رسیده که در آن رشد نشریات و کتب 7 ـ درصد بوده ولی بسته‌بندی بالای 10 درصد رشد داشته است.

شما چنین آماری را چطور تحلیل می‌کنید؟ مردم رشد فکری داشته‌اند یا رشدشان منحصر به مصرف‌گرایی شده است؟

به نظر من چنین آماری بیانگر رشد فکری است. وسایل الکترونیکی کوچک‌تر با امکانات بیشتر موجب گرایش کمتر برای خرید کتاب کاغذی می‌شود. زیرا وقتی کسی یک کتابخانه عظیم را با مزیت‌هایی مثلا اشغال فضای کمتر، هزینه کمتر برای خرید کتاب، دسترسی آسان‌تر به منابع در اختیار داشته باشد، مسلما با اطلاعات جدیدتری مواجه می‌شود.

این سیر نزولی بارز خطری برای صنعت چاپ به حساب نمی‌آید؟

خیر، زیرا اکنون در بهترین شرایط فقط 20 درصد از فعالیت صنعت چاپ صرف چاپ کتاب و مجلات و روزنامه‌ها می‌شود و 80 درصد مابقی سرمایه‌گذاری اصلی صنعت چاپ در حوزه ‌بسته‌بندی و تبلیغات است. مثلا همین کتاب‌هایی که در محله برای تبلیغ محصولات است یا حتی عکس خانه‌هایی که بعضی از آژانس‌های معاملاتی در نمای 100 در 70 چاپ کرده‌اند و در مغازه به خریدار نشان می‌دهند تا فرد دور تا دور شهر برای دیدن انواع خانه‌ها راه نیفتد. امروز دیگر زندگی بدون صنعت چاپ امکان ندارد. اگر در کشور ما فقط یک هفته صنعت چاپ بخوابد، بدون استثنا تمام کارخانه‌ها می‌خوابند. تمام کارخانه‌های شیر و مواد لبنی و شوینده و آرایش و داروسازی و... محصولاتشان را در چه چیزی بسته‌بندی کنند؟ هیچ صنعتی مانند صنعت چاپ تا این حد ارتباط تنگاتنگ با زندگی مردم ندارد.

اما باز هم وضع چاپخانه‌داران شاکی از مسائل مالی امروز را نمی‌توان نادیده گرفت بخصوص چاپخانه‌دارانی که در کار بسته‌بندی فعالیت نمی‌کنند.

کشور باید مسیر مشخصی برای رسیدن به اهدافش داشته باشد و موفقیت‌ها و پیشرفت‌های جهانی را رصد کند و پیش از اتفاق‌ها هشدار دهد تا افراد بدانند باید به کدام سمت و سو جهتگیری داشته باشند. مثلا الان مجلات و کتاب‌هایی هست که وضع صنعت چاپ را در سال 2020 پیش‌بینی کرده است. باید این تحقیقات ترجمه و چاپ شود تا مردم با یک اتفاق ناگهانی مواجه نشوند و در عمل انجام شده قرار نگیرند. اگر تشکیلات آینده‌نگر با نقشه راه داشته باشیم، مسلما یک‌سری از مسائل اصلی چاپخانه‌داران ما حل می‌شود.

اگر سرعت ما آهسته‌تر از دیگران باشد، نتیجه‌اش عقب‌ماندگی است. ما نیز باید مانند جهان ‌جهشی پیش برویم. اختلاف ما با دیگر کشورهای پیشرفته در صنعت چاپ، در برنامه‌ریزی، آینده‌نگری و تحقیقات متعدد است. کم‌کم اینها دارد در کشور ما نیز دیده می‌شود.

چنین رشدی در ارائه مصرف از جهتی نگران‌کننده است، زیرا مصرف‌گرایی را که از مظاهر مدرنیسم است، رواج می‌دهد و این امر هم نتایج منفی خودش را دارد.

چنین اتفاقی نمی‌افتد؛ برای مثال، هر فرد حتی برای خرید میوه نیز خواه‌ناخواه صرفه‌جویی می‌کند. زیرا با بسته‌بندی‌های جدید تعداد محصولات و اندازه‌های آنها مشخص است. یعنی رشد صنعت بسته‌بندی درصد ضایعات محصولات مختلف را بشدت کاهش می‌دهد. رشد صنعت بسته‌بندی موجب کنترل مصرف می‌شود. من باز هم تاکید می‌کنم، هیچ صنعتی نیست که به چاپ بی‌نیاز باشد. چه در بخش فرهنگ، چه در بخش نشر، چه در بخش آموزش و حتی در بخش صنعت، همه به صنعت چاپ نیاز دارند. صنعت چاپ را فراصنعتی می‌دانند که یاور تمام صنایع دیگر است. صنعت چاپ، تولید را ورز ‌داده و علم و دانش را نشر می‌دهد. سابقه صنعت چاپ در کشور ما به 200 سال اخیر بازمی‌گردد؛ یعنی به زمانی که هنوز بسیاری از صنایع در کشور ما وجود حقیقی نداشتند. صنعت نشر به عنوان وجدان بیدار جامعه، مردم را در جریان تمام اتفاقات خوب و بد قرار داده، ولی صنعت چاپ شناخته شده نیست. اشکال هم از جانب ما فعالان صنعت چاپ است، زیرا آرام مشغول فعالیت‌هایمان بوده‌ایم و جایی درباره اهمیت کارمان صحبت نکرده‌ایم.

وقتی یک بسته‌بندی هم برای نگهداری کالای درونش و هم محیط زیستش مفید باشد، هم به صادرات موفق، ایجاد شغل‌ و صرفه‌جویی در انرژی کمک می‌کند و هم در جلوگیری از صرف وقت مردم برای داد و ستد، بالا بردن عمر کالاهای بسته‌بندی، ارتقای سلامت مصرف‌کنندگان نقش دارد، نمی‌توان براحتی از کنار آن گذشت.