امتیازات داده شده در مذاکرات را باید در نسبت آنچه گرفته شده سنجید

به‌دنبال انتشار متن جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای و بویژه پس از صدور قطعنامه شورای امنیت، نقدهایی درباره فرجام مذاکرات مطرح شده که یکی از آنها به بحث بازرسی‌های آژانس بازمی‌گردد. آنچه در برجام مورد تائید دوطرف قرار گرفته، چه موضعی نسبت به بازرسی‌های «هرکجا و هر زمان» دارد؟

وزیر امور خارجه آمریکا در گفت‌وگوی اخیرش اذعان کرده که هیچ‌ کشوری بازرسی هرکجا و هر زمان را قبول نمی‌کند و در برجام هم چنین چیزی نیست. البته موضع آمریکا از بازرسی‌های anywhere و anytime پیش از این مطرح شده بود، اما واشنگتن در نهایت تنها به راستی‌آزمایی از برنامه هسته‌ای کشورمان تن داد و اکنون نگرانی خاصی در حوزه بازرسی‌ها مطرح نیست.

به ‌هر حال این نگرانی وجود دارد که با توجه به سابقه آژانس، بازرسان بخواهند تحت‌تاثیر ادعاهای مختلف، از مراکز غیرهسته‌ای ایران بازدید کنند؟

یک مرحله از کار آژانس درباره مراکز هسته‌ای است که درباره همه کشورها از جمله ایران انجام می‌شود. دسته دیگر مربوط به مراکز غیرهسته‌ای است که در چارچوب قوانین آژانس توافق می‌شود از اطراف این مراکز با تجهیزات پیشرفته نمونه‌برداری شده و این الزاما بازرسی به معنی حضور در یک مرکز خاص غیرهسته‌ای نیست.

با توجه به بدبینی‌ها درباره اجرای این توافق و نظر به ترکیب شورایی که قرار است بر اجرای برجام نظارت داشته باشد و بیشتر اعضای آن را 1+5 تشکیل می‌دهند، فکر نمی‌کنید ممکن است برخی بهانه‌‌ها دست غرب را برای نقض توافق باز بگذارد؟

شورایی که تشکیل شده شامل ایران و شش کشور دیگر است. در بسیاری از موارد، این شورا باید با اجماع، تصمیمی را اخذ کند و در برخی مسائل دیگر هم تصمیم‌گیری با رأی اکثریت است. بنابراین درست است که اکثریت در اختیار غربی‌هاست اما ایران و سایر کشورها هم می‌توانند نقش‌آفرین باشند. به ‌هر حال اگر منتقدان به این سازوکار نقدی دارند، پیشنهاد جایگزین خود را ارائه دهند. نمی‌شود که نه آژانس را قبول داشت و نه شورای امنیت را. البته من می‌پذیرم که نظام بین‌الملل ناعادلانه است و حتی ظالمانه است، اما در همین نظام باید بتوان سازوکاری را شناسایی کرد که توان تامین منافع کشورمان را داشته باشد.

دغدغه‌های دیگری هم البته درباره محدودیت‌های تسلیحاتی ایران مطرح است. فکر می‌کنید پذیرش این محدودیت‌ها ضرورت داشت؟

اولا به دلیل توان داخلی، موضوع واردات تسلیحات برای ایران مهم نبوده و درباره صادرات هم محدودیت‌های پنج‌ساله لحاظ شده است که البته کمیته‌ای درباره تجهیزات با کاربری دوگانه تصمیم خواهد گرفت. با این حال شما دو نکته را در این خصوص مورد توجه قرار دهید و آن این‌که اولا امتیازات داده شده، برای گرفتن امتیازات درباره پذیرش حق غنی‌سازی کشور و موارد دیگر بوده و همچنین اگر همین بند توصیه‌آمیز قطعنامه جدید شورای امنیت درباره تسلیحات را با قطعنامه‌های پیشین این شورا که کاملا تهدیدآمیز بود، مقایسه کنید، متوجه می‌شوید که چه پیشرفتی حاصل شده است.

اجماع داخلی برای عدم پذیرش محدودیت‌های دفاعی

دکتر جوانی، بر رعایت دقیق خطوط قرمز در اجرای توافق تاکید دارد

صدور قطعنامه اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره جمع‌بندی مذاکرات هسته‌ای برخی نکات بحث‌برانگیز پیرامون برنامه‌های دفاعی کشورمان داشت. فکر می‌کنید چگونه می‌توان در مسیر اجرای این توافق، این نگرانی‌ها را کاهش داد؟

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی بعد از صدور قطعنامه جدید شورای امنیت بیانیه‌ای را صادر کرد و موضع کشورمان را درباره این بخش از قطع‌نامه که البته ارتباطی با جمع‌بندی مذاکرات ندارد، اعلام کرد. همزمان دکتر ظریف و دکتر عراقچی مواضعی را اتخاذ کردند که نشان می‌داد ایران محدودیت‌های دفاعی را نمی‌پذیرد و آنچه در این قطعنامه آمده، مورد تائید تهران نیست و ربطی هم به موضوع هسته‌ای ندارد. این مواضع در حالی است که پیش از آن نیز رهبر معظم انقلاب بصراحت مسائل دفاعی و امنیتی را از جمله خطوط قرمز دانسته بودند.

بنابراین شاهد هستیم که در داخل کشورمان، اجماعی برای عدم پذیرش محدودیت‌های نظامی میان قوای سه‌گانه، نهادهای نظامی، احزاب و گروه‌ها وجود دارد و روشن است که در شرایط کنونی که آمریکا با زبان تهدید سخن می‌گوید، معقول نیست که ما در حوزه دفاعی محدودیت‌هایی را بپذیریم.

این عدم پذیرش محدودیت‌های دفاعی، موضوعات تسلیحاتی تصریح شده در قطعنامه 2231 را نیز دربرمی‌گیرد؟

به این نکته باید دقت کرد که همان‌طور که اعضای تیم مذاکره‌کننده کشورمان نیز تصریح کرده‌اند، آنچه در قطعنامه در حوزه مسائل تحریم تسلیحاتی آمده، برای ما الزام‌آور نبوده و تعهدی نسبت به آن نداریم. محتوای قطعنامه 2231 به دو بخش تقسیم شده که عبارتند از آنچه به برجام ربط دارد و آنچه بیرون از توافق هسته‌ای در این قطعنامه تصریح شده است. ایران در صورت تائید نهایی توافق در داخل کشورمان، متعهد به اجرای توافق است که در آن بحثی درباره توانمندی‌های موشکی کشورمان وجود نداشته و مذاکرات صرفا در حوزه برنامه هسته‌ای بوده است.

دغدغه‌های مشابهی هم درباره بازرسی از مراکز غیرهسته‌ای و احیانا نظامی ایران وجود دارد. در این رابطه چگونه می‌توان منافع کشور را در مسیر بررسی جمع‌بندی مذاکرات در نظر گرفت؟

موضع کشورمان در این رابطه مشخص است و آن این‌که در ارتباط با بازرسی‌ها، حریم امنیتی و دفاعی ایران باید بسته باشد و هیچ بیگانه‌ای نباید به آن نفوذ کند. آنچه در حال حاضر از سوی مسئولان کشورمان بیان می‌شود، بحث دسترسی مدیریت ‌شده است که به ارائه ادله و شواهد از سوی آژانس درباره پرسش‌ها و ابهامات احتمالی درباره مراکز هسته‌ای و نه نظامی بازمی‌گردد. با این وجود رسانه‌های غربی جنگ روانی به راه انداخته‌اند که ایران راه را برای بازرسی از مراکز نظامی خود باز کرده که چنین نیست و این‌گونه بازرسی‌ها از خطوط قرمز ایران به‌شمار می‌رود.