بیانیه مشترک؛ آغاز‌ امتحان غرب

با اعلام دستیابی ایران و 1+5 به توافق نهایی در وین، قیمت نفت کاهش یافت و کاهش نرخ ارز و طلا در ایران نشان داد که فعالان اقتصادی با عینک خوشبینی به اعلام توافق جامع می‌نگرند. دقایقی پیش از آخرین نشست ایران و 1+5 در وین، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان با اعلام توافق دو طرف، گفت: به بهترین توافقی که همه می‌توانستیم بدست بیاوریم، رسیدیم و فدریکا موگرینی، مسئول هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم تاکید کرد: این نشانه امید برای همه دنیاست. وزیر امور خارجه کشورمان همچنین با انتشار پیامی توئیتری به زبان انگلیسی نوشت: توافق هسته‌ای یک سقف نیست، بلکه بنیانی مستحکم است که باید شروع کنیم کارها را روی آن بنا کنیم.

این یک توافق خوب است

این دو همچنین پس از گرفته شدن عکس‌های یادگاری وزرای خارجه هفت کشور حاضر در مذاکرات و نماینده اتحادیه اروپا، در نشست خبری مشترکی با اعلام رسمی پایان مذاکرات هسته‌ای، متن واحدی را قرائت کردند.در این متن تصریح شده است: «برجام(برنامه جامع اقدام مشترک) دربرگیرنده برنامه ‏ بلندمدت ایران مشتمل بر محدودیت‌های توافق شده در مورد برنامه هسته‌ای ایران بوده و لغو جامع همه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و نیز تحریم‌های چندجانبه و یکجانبه مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران، شامل گام‌هایی برای دسترسی در زمینه‌های تجارت، فناوری، تامین مالی و انرژی را موجب خواهد شد».

نگاه‌ها به جزئیات «جمع‌بندی مذاکرات»

با وجود آن‌که پس از اعلام بیانیه ایران و 1+5، موجی از اظهارنظرها در این رابطه از واشنگتن تا تهران، فضای رسانه‌ای جهان را تحت‌تاثیر قرار داد، اما تحلیلگران توجه خود را به جزئیات مربوط به برنامه اقدام مشترک (برجام) معطوف کردند؛ برنامه مبسوطی که مهم‌ترین محورهای آن بلافاصله مورد توجه قرار گرفت.

براساس متن خلاصه‌ای که از برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و 1+5 منتشر شده، قدرت‌های جهانی برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز جمهوری اسلامی ایران را به رسمیت شناخته و اعمال حقوق هسته‌ای ملت ایران را در چارچوب معاهدات بین‌المللی محترم می‌شمارند. قطعنامه‌های تحریمی ناعادلانه شورای امنیت سازمان ملل متحد، شامل تمامی تحریم‌های اقتصادی و مالی تحمیل شده علیه کشورمان، در قالب یک چارچوب مورد تفاهم و از طریق صدور یک قطعنامه جدید به یکباره لغو خواهد شد و با صدور قطعنامه جدید ذیل ماده 25 منشور ملل متحد، ضمن اشاره به ماده 41 منشور صرفا در بندهای مربوط به لغو تحریم‌های گذشته، تحول ماهوی در نحوه برخورد شورای امنیت با ایران ایجاد خواهد شد.

بر این اساس همه تاسیسات و مراکز هسته‌ای ایران به کار خود ادامه خواهند داد و برخلاف خواسته‌های اولیه طرف مقابل، هیچ‌کدام نه برچیده می‌شوند، نه تعطیل. همچنین زیرساخت هسته‌ای ایران حفظ خواهد شد. هیچ سانتریفیوژی از بین نخواهد رفت و کار تحقیق و توسعه روی تمام سانتریفیوژهای کلیدی و پیشرفته ایران از جمله IR-4، IR-5،IR-6 و IR-8 ادامه می‌یابد. رآکتور آب سنگین اراک به‌عنوان یک رآکتور آب سنگین باقی مانده و خواسته‌های اولیه برای برچیده شدن یا تبدیل آن به رآکتور آب سبک کنار گذاشته شده‌اند. با این حال در زمینه بازطراحی قلب این رآکتور، قلب جدید با طراحی دانشمندان ایرانی و در قالب یک همکاری بین‌المللی که تحت مدیریت ایران خواهد بود، ساخته خواهد شد.

لغو تحریم‌های مالی و پذیرش برخی محدودیت‌های تسلیحاتی

جزئیات منتشر شده از برنامه اقدام مشترک بر این نکته تاکید دارد که تحریم‌های اقتصادی و مالی در حوزه‌های بانکی، مالی، نفتی، گازی، پتروشیمی، تجاری، بیمه، حمل و نقل وضع شده توسط اتحادیه اروپایی و آمریکا در ابتدای اجرای بیانیه به‌طور یکجا لغو می‌شوند. همچنین الزام بر ممنوعیت فعالیت موشکی کشورمان ازجمله در حوزه موشک‌های بالستیک به محدودیت‌هایی در حوزه موشک‌های طراحی شده برای سلاح هسته‌ای که جمهوری اسلامی ایران هیچ‌گاه به‌دنبال آن نبوده و نخواهد بود، تبدیل خواهد شد. همچنین تحریم تسلیحاتی ایران لغو و با برخی محدودیت‌ها جایگزین خواهد شد، به نحوی که امکان واردات یا صادرات اقلام دفاعی به صورت موردی فراهم خواهد شد. این محدودیت‌ها نیز بعد از پنج سال به‌طور کامل لغو خواهد شد.

در کنار این، ممنوعیت خرید اقلام حساس با کاربرد دومنظوره لغو و تامین نیازهای ایران از طریق کمیسیون مشترک ایران و 1+5 تسهیل خواهد شد. لغو تحریم تحصیل دانشجویان ایرانی در رشته‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای و لغو ممنوعیت خرید هواپیمای مسافربری مرتفع و امکان بازسازی ناوگان هوایی کشور و ارتقای ایمنی پروازها پس از سه‌دهه، از دیگر دستاوردهای جمع‌بندی مذاکرات است. همچنین براساس این برنامه، ده‌ها میلیارد دلار از درآمدهای ایران که طی چند سال گذشته به‌دلیل تحریم‌های ظالمانه در خارج از کشور مسدود شده است، آزاد خواهد شد و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، کشتیرانی جمهوری اسلامی، شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی نفتکش و شرکت‌های تابعه، ایران‌ایر و بسیاری از دیگر نهادها، بانک‌ها و موسسات کشورمان (در مجموع حدود 800 شخص حقیقی و حقوقی) از شمول تحریم‌ها خارج می‌شوند.

براساس توافق روز گذشته ایران و 1+5، اتحادیه اروپایی و ایالات متحده، تعهد کرده‌اند تمامی تحریم‌های اقتصادی و مالی را که به بهانه برنامه هسته‌ای ایران وضع شده‌اند همزمان با اقدامات جمهوری اسلامی ایران در حوزه هسته‌ای لغو کنند. بر این اساس تحریم‌ها و محدودیت‌های اعمال شده توسط آمریکا و اتحادیه اروپایی در حوزه‌های «بانکی، مالی و بیمه»، «معاملات بیمه‌ای»، «نفت، گاز و پتروشیمی»، «کشتیرانی، کشتی‌سازی و حمل‌ونقل دریایی»، «تجارت طلا، فلزات گرانبها»، «فلزات» و «نرم‌افزار» در مرحله نخست رفع خواهند شد که در نتیجه آن، از روز اجرای «برجام»، دولت جمهوری اسلامی، بانک مرکزی ایران، دیگر موسسات دولتی و اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی می‌توانند تمامی فعالیت‌ها و عملیات تجاری و اقتصادی را با طرف‌های تجاری خود انجام دهند. همچنین ایالات متحده و اتحادیه اروپایی تعهد داده‌اند که از اعمال مجدد تحریم‌ها که به منزله نقض تعهدات آنها در برجام تلقی خواهد شد، خودداری کرده و آمریکا تمامی تحریم‌هایی را که در سطوح ایالتی مانع از ایفای تعهدات آمریکا در رفع تحریم‌ها شود به نحو مقتضی رفع کند.

شفاف‌سازی برنامه هسته‌ای

با وجود این‌که متن توافق جامع از پیچیدگی و جزئیات فراوانی برخوردار است، اما آنچه در حال حاضر در کانون توجهات قرار گرفته، این است که تهران براساس یک برنامه مدون علمی، برخی محدودیت‌ها را در هشت سال نخست برنامه جامع اقدام مشترک برای برنامه هسته‌ای خود پذیرفته و برنامه هسته‌ای بلندمدت کشورمان که نمایانگر اهداف، مراحل اجرایی و جدول زمانی برای رسیدن به این اهداف می‌باشد، پس از اجرایی شدن توافق بر اساس سازوکار مندرج در پروتکل الحاقی به اطلاع آژانس خواهد رسید. افزون بر این، جمع‌بندی مذاکرات بر این اصل تاکید دارد که ظرفیت غنی‌سازی ایران در حد 6104 ماشین سانتریفیوژ IR-1 برای مدت ده سال خواهد بود. از این تعداد، 5060 ماشین در نطنز به غنی‌سازی می‌پردازند و 1044 ماشین در فردو در حالت آماده خواهند بود. سانتریفیوژهای مازاد و بخشی از زیرساخت مرتبط با آنها جمع آوری و برای جایگزینی سانتریفیوژهای از رده خارج شده مورد استفاده قرار خواهد گرفت. درباره ظرفیت اورانیوم غنی‌شده کشور نیز، برجام بر این نکته تاکید دارد که به غیر از 300کیلوگرم مواد غنی شده که به عنوان ذخیره در هر زمان در کشور نگهداری خواهد شد، مازاد تولید برای 15سال حسب تشخیص ایران در یکی از این سه حوزه هزینه خواهد شد که عبارت است از این‌که یا «در قبال دریافت معادل اورانیوم طبیعی در بازارهای بین‌المللی به فروش خواهد رسید»، یا «به مجتمع سوخت واجد استانداردهای بین‌المللی تبدیل خواهد شد» و یا «به اورانیوم طبیعی رقیق خواهد شد». همچنین این توافق بر این نکته تصریح دارد که برای 15سال ایران سطح غنی‌سازی را در حد 3.67 درصد حفظ خواهد کرد.

مهم‌ترین بندهای برنامه جامع اقدام مشترک