خطر دوبله‌ ماهواره‌ای برای زبان فارسی

بر کسی پوشیده نیست تا پیش از آن، امور چنین شبکه‌هایی با پخش ویدئوکلیپ‌های لس‌آنجلسی و نمایش غیرقانونی و بدون اجازه فیلم‌های سینمایی، تله‌فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی تولید داخل کشور می‌گذشت. هدف از این‌گونه پخش‌های غیرقانونی گنجاندن آگهی‌های تبلیغاتی و تجاری با هدف کسب درآمد و تداوم همان فعالیت نصفه نیمه و سرپا ماندن این شبکه‌ها بود.

پس از مدتی، این شبکه‌ها متوجه شدند مردم تمایل چندانی به تماشای آثار تکراری ندارند و شبکه‌های آنها با کمبود شدید مخاطب و به تبع آن آگهی مواجه شد‌. به همین دلیل مدیر یکی از این شبکه‌ها ‌در سال 1388 دوبله و پخش سریال‌های کره‌ای، کلمبیایی و آمریکایی را در دستور کار خود قرار داد.

این بار با وجود دوبله نامناسب این آثار ـ ولی به سبب تازگی چنین رویه‌ای در آن سوی آب ـ عده‌ای به تماشای این مجموعه‌ها نشستند. بگذریم از همان آغاز کار، دوبله‌های ضعیف، غیرهنری، ناهمگون (از نظر تطابق چهره بازیگر با صدای گوینده) و بدتر از همه، لحن و بیان نامناسب گویندگان ناشی و تازه‌کار این شبکه نتوانست بینندگان را به مشتری دائم این آثار تبدیل کند. دوبلور‌های بیشتر این آثار اصالتا افغان هستند و با تکنیک‌های دوبله آشنا نیستند.

بگذریم سیل کلمه‌های ناقص و بی‌معنایی مانند «خواهشا» که ترکیبی صددرصد غلط و نچسب از دو زبان فارسی و عربی است (به جای کلمه پسندیده‌تر و درست‌تری همچون لطفا) به سرعت و فراوان در دهان این به اصطلاح دوبلورها جاری شد و آسیب جدی به زبان فارسی وارد کرد.

لحن و موسیقی کلام در گفت‌وگو یکی از مهم‌ترین ابزارهای بیان مقصود گوینده است و زبان فارسی بیشتر از زبان‌های دیگر صاحب جلوه‌های زیبایی از صناعت لحنی و ادبی است.

ازجمله این زیبایی‌ها می‌توان به چندپهلو بودن برخی جمله‌ها و گفتارها اشاره کرد که هر از گاه لبخندی را بر لبان دو طرف گفت‌وگو می‌نشاند و هر بار به این ویژگی قدیمی و شاید انحصاری زبان پارسی اشاره‌ای ملیح می‌کند. گذشته از اینها، مقوله لحن در زبان فارسی چنان ویژه است که با اندک تغییر یا اشتباهی، مقصود دیگری را بر ذهن مخاطب متبادر می‌کند که با منظور اولیه گوینده، کمی تا بسیاری متفاوت است.

حالا در نظر بگیرید در روزگار سلطه روزافزون رسانه‌ها و در شرایطی که دیگر نه از آن جمع‌های خانوادگی پرتعداد و کنار هم ـ که گاه در یک منزل مسکونی و گاه در یک محله نزدیک به هم زندگی می‌کردند و تقریبا هر روز همدیگر را می‌دیدند و با هم مرتبط و مأنوس بودند ـ خبری است و نه تعداد فرزندان یک خانواده معمولا از یکی دو تا بیشتر نمی‌شود. در چنین شرایطی کودک و نوجوانی که خواسته یا ناخواسته پای برنامه‌های ماهواره می‌نشیند و با تماشای فیلم‌ها و سریال‌هایی که غیر حرفه‌ای دوبله شده‌اند دیالوگ‌ها را با لحن‌های ناقص و غلط می‌شنود چگونه می‌تواند با زیبایی‌های زبان فارسی آشنا شود و بکوشد زبان مادری خود را بدرستی صحبت کند.

رونق و اقبال‌ از شبکه‌های ماهواره‌ای و واگذاری درصدی از بینندگان بالقوه تلویزیون‌ مقوله‌ای است که ابتدا باید آن را پذیرفت و سپس با درایت به آسیب‌شناسی و بررسی‌ چرایی و چگونگی‌اش نشست و اگر لازم شد در مقام چیرگی بر آن درآمد، اما فعلا نمی‌توان دست کم بر آسیب‌های زبانی، لحنی و گویشی برآمده از آثاری که در این شبکه‌های نمایش داده می‌شوند چشم و گوش بست و نسل‌های آینده را دربست در اختیار این شبکه‌ها قرار داد تا به آسیب‌زایی‌شان ادامه دهند.

لحن و نحوه ادای موسیقایی (آهنگ) کلمه‌ها در زبان، ارزشی دست‌کم به اندازه خود «صدا» در هنر هفتم دارد که سینماگران، آن را معادل نیمی از سینما می‌دانند.

لحن جزو مهمی از هویت زبانی ماست که نه خود باید آن را نادیده بگیریم و نه باید اجازه دهیم دیگرانی آن را آماج تیرهای نادانی و نابلدی قرار دهند، اما نمی‌توان دست روی دست گذاشت و برای حفظ زبان مادری چاره‌ای نیندیشید. تا زمانی‌ که برخی مردم، برنامه‌های ماهواره را تماشا می‌کنند، می‌توان برنامه‌هایی رادیویی و تلویزیونی ساخت یا در خلال برنامه‌های روتین، به هر مناسبت و بهانه‌ای، خانواده‌ها را از میزان آسیب‌های در راه آگاه کرد.

زبان پارسی شکر است. نگذاریم کم‌شیرینی و آمیخته با غلط و اعوجاج شود. هم در بعد معنایی، واژگانی و نحوی و هم از نظر لحن و موسیقی ویژه ادای کلمه‌ها و جمله‌‌ها. بکوشیم تا پارسی همواره شکر بماند.

علی شیرازی

جام‌جم